Aldo Manuzio: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica |
m la zuntadèina |
||
Riga 9:
{{dialort | dial=Carpśàn}}
[[File:Aldus in His Printing Establishment at Venice Showing.jpg|
'''Aldo Manuzio''' "al Vèć" ([[Bassiano]], [[Velletri]] 1449 - [[Venêzia|Venésia]] 1515) l' è stê 'n [[umanìsta]], 'n [[editôr]] e 'n [[tipografìa|tipôgraf]] dimòndi cgnusù. 'L 'īva studiè al [[latèin]] a [[Ròma]] dai mìster Gaspare da Verona e Domizio Calderini, po' al studièva al [[grēc antîg]] a [[Frèra]] sòt' al mìster Batìsta Guarèin (fiōl dal grand umanìsta [[Guarino Veronese]]). A s sà che in dal 1482 al Manùsi l' éra uspitè in dla sitè ed [[la Miràndla]] dal Count [[Pico dla Miràndla]], ch' l' éra stê sô cumpàgn de stùdi. Al Manuzio l' armagnìva uspitè a la Miràndla per dū an, e quand al Pico l' era drè andèr a [[Firèinsa|Firèins]] per purtèr avanti i sô stùdi, al ghe lasèva al còumpit d' educhèr i sô dū anvô (fiò d' sô surèla
[[File:Aldus Manutius.jpg|
In dal tèimp, al Prìnsip carpśàn Alberto III Pio l' armagnarà sèimper dimòndi tachè e stimadôr dal sô mìster ed latèin e d' grēc antîg, e anca l' a l' jutarà in di sô progèt d' avièr 'na [[tipografìa]]. Cul giudìsi che a Venésia l' avrèv catè dimòndi manuscrìt grēc e latèin (cùm' anca qui che 'l [[Cardinèl Bessarione]] l' īva lasè a la [[Basìlica 'd San Marco]] a la sô mòrt in dal 1468) e incòri 'na gran quantitè 'd man d' ōvra da cupìsta e curetôr ed bòśi in lingua grêca, al Manùsi al vrà cumincèr la sô ativitè 'd editôr e d' [[tipografìa|stampadôr]] pròpi a Venésia, in dù l' andrà a stèr in dal 1490.
Là in Venésia, infàti, in càl mumèint chè, a s' catèva 'na gràṅ comunitè 'd studiōs ch' i gh' s' ér'n arfugè dòp ed la diśgregasiòun dl' Impér biśantèin dal 1453.
==La sô ativitè 'd stampadôr e d' editôr==
Al Manùsi al véra la sô butéga 'd tipôgràf in dal 1494, in dla cuntrèda 'd Sànt' Agustèin, prêsti ajutè da l' amīg tipôgràf [[Andrea Torresano]] in dal mèter su i atresadùri piò bòuni 'd cal tèimp lè. Lò e 'l Torreśano i 's mitràn in societè in dal 1495, insèm anc' a [[Pierfrancesco Barbarigo]], edvintènd acsè la mióra cà d' edisiòun dal tèimp. La sô pasiòun per gli ōvri dla cultura grēca antìga e p'r i clàsic, la l' cuciarà a impinìr i sô casèt ed tipôgraf ed [[tīp]] ed caràter româṅ e grêc, furgè apôsta da l' incisôr Bulgnéś [[Francesco Griffo|Fransèsc Griffo]], ch' l' imitarà la manéra de scrìver di umànista e 'd chi studiôś urientèl preśèint lè in dla Venésia in cal mumèint, cun i asèint, i spìrit e 'l ligadûri cumpàgni.▼
Al Manùsi al véra la sô butéga 'd tipôgràf in dal 1494, in dla cuntrèda 'd Sànt' Agustèin, prêsti ajutè da l' amīg tipôgràf [[Andrea Torresano]] in dal mèter su i atresadùri piò bòuni 'd cal tèimp lè. Lò e 'l Torreśano i 's mitràn in societè in dal 1495, insèm anc' a [[Pierfrancesco Barbarigo]], edvintènd acsè la mióra cà d' edisiòun dal tèimp.
▲
[[File:Aldo Manuzio Aristotele.jpg|220px|thumb|left|'Na pàgina dl' ''Aristotele'' aldèin (1495-1498)]]
[[File:Aldus-symbol.jpg|100px|thumb|right|Al stèma degli edisiòun aldèini]]
In dal 1494 i gh' la chèven ed gnìr fôra dal sô stàmpi al puēma ''Ero e Leandro'' dal [[Museo]], sìa in grēc che in latèin, e la ''Galeomyomachia'', tut e dû i lìber però sàinsa purtèr imprèsa la data. L' an dôp a gnarà fōra (cun la data) la ''Grammatica greca'' ed [[Costantino Lascaris]], la ''Grammatica greca'' ed [[Teodoro Gaza]], i ''Idillî'' ed [[Teocrito|Teòcrit]], al ''De Aetna'' dal [[Pietro Bembo]], i ''Diaria de bello Carolino'' dal dutôr [[Alessandro De Benedetti]], e 'l prìm ed sìnc e-v'lùm ed la racòlta ed tùti egli ōvri dl' [[Aristotele|Aristòtel]]: chi èter quàt'r e-v'lum i gnaràn fôra a 'rivèr fìn al 1498. Sèimper in dal 1498 i vdìven la luś n' [[Aristofane]] in grêc e 'na bèla edisiòun dai ''Opere'' dl' [[Angelo Poliziano|Àngel Polisiàno]]. A srà pròpi in dla dédica ins l' ōvra dal Polisiàno, ch' a gnarà imprès per la prìma vôlta al stèma strulghè da l' Aldo p'r el sô edisiòun, ch' l' éra furmè da 'n àncora cun dintòren arvultè un delfèin: simbolicamèint al vlìva significhèr ''festina lente'', ciuè "và in fûga laintamèint", présia e fermèsa in dal stès tèimp.[[File:Hypnerotomachia Polifili 00104.jpg|260px|thumb|right|'Na bèla xilografìa dal v'lùm aldèin ''Hypnerotomachia Poliphili'']]▼
In dal 1499 in dla sô tipografìa i vìnen stampè soquànt lìber in grēc, cùma qui 'd [[Tucidide]], [[Sofocle]], [[Erodoto]], [[Senofonte]], [[Euripide]], [[Demostene]] e [[Platone]]; sèimper in dal 1499 a vin fōra dal sô tòrchi la prìma edisiòun di ''Scrittori Astronomici e Dioscoride'' e la curiōśa ōvra ''Hypnerotomachia Poliphili'' (ciuè "Al cumbatimèint amurôś ed Polifilo in dl' insògni"), cun dimòndi bèli [[xilografìa|xilografìi]], ch' in faràn un di v'lùm piò presiôś edl'[[umanéśim itagliàn]].▼
▲In dal 1494 i gh' la chèven ed gnìr fôra dal sô stàmpi al puēma ''Ero e Leandro'' dal [[Museo]], sìa in grēc che in latèin, e la ''Galeomyomachia'', tut e dû i lìber però sàinsa purtèr imprèsa la data. L' an dôp a gnarà fōra (cun la data) la ''Grammatica greca'' ed [[Costantino Lascaris]], la ''Grammatica greca'' ed [[Teodoro Gaza]], i ''Idillî'' ed [[Teocrito|Teòcrit]], al ''De Aetna'' dal [[Pietro Bembo]], i ''Diaria de bello Carolino'' dal dutôr [[Alessandro De Benedetti]], e 'l prìm ed sìnc e-v'lùm ed la racòlta ed tùti egli ōvri dl' [[Aristotele|Aristòtel]]: chi èter quàt'r e-v'lum i gnaràn fôra a 'rivèr fìn al 1498. Sèimper in dal 1498 i vdìven la luś n' [[Aristofane]] in grêc e 'na bèla edisiòun dai ''Opere'' dl' [[Angelo Poliziano|Àngel Polisiàno]]. A srà pròpi in dla dédica ins l' ōvra dal Polisiàno, ch' a gnarà imprès per la prìma vôlta al stèma strulghè da l' Aldo p'r el sô edisiòun, ch' l' éra furmè da 'n [[àncora]] cun dintòren arvultè un [[delfèin]]: simbolicamèint al vlìva significhèr ''festina lente'', ciuè "và in fûga laintamèint", présia e fermèsa in dal stès tèimp.
Dal 1500 l' éra la publicasiòun dai ''Epistolae'' ed S. Catrèina.▼
[[File:Hypnerotomachia Polifili 00104.jpg|260px|thumb|right|'Na bèla xilografìa dal v'lùm aldèin ''Hypnerotomachia Poliphili'']]
▲In dal 1499 in dla sô tipografìa i vìnen stampè soquànt lìber in grēc, cùma qui 'd [[Tucidide|Tucìdid]], [[Sofocle]], [[Erodoto|Eròdot]], [[Senofonte|Senofòunt]], [[Euripide|Eurìpid]], [[Demostene|Demòsten]] e [[Platone|Platòun]]; sèimper in dal 1499 a vin fōra dal sô tòrchi la prìma edisiòun di ''Scrittori Astronomici e Dioscoride'' e la
[[File:LigaturesManutius.jpg|150px|thumb|left|Soquànti [[ligadùri]] tra un caràter e cl' èter, p'r imitèr méj la manéra dal cursìṿ]]
'Rivè chè, al Manùsi al pèinsa d' ardùr al furmè di lìber ch' l' andèva a stampèr, dal furmè in-4° al furmè in-8° (''enchiridii forma''), piò pràtic da manuvrèr, cun l' inovasiòun di caràter in ''cursîṿ'' (piò cumpât) che l' incisôr Griffo al prepèra per lò: cun 'na tiradùra ed mìl pès solamèint, al Manùsi in dal 1501 al stampa al ''Virgilio''; seimper in dal stès an i vèden la lùś 'n ''Horatius'' e ai ''Cose volgari
El sô gròsi inovasiòun in dl' èrt edla tipògrafìa 'd cal tèimp lè i gh' purtaràn di apresamèint da tùt i cultôr ed lìber e anca al turà di dirìt d' utilìśi escluśìṿ dal caràter cursìv (mutìv ed diśgùst cul Griffo, ch' a i îva custruì) sia dal Cunsìli venesiàn, sia dai dū pèpa dal tèimp, mo gnìnt' a gh' la cavarà 'd fermèr egli imitasiòun da la pèrt p'r eśèimpi ed [[Filippo Giunti|Filìp Giunti]] ed Firèins, dai [[Soncino]] ed [[Fano]], dal [[Baldassarre I de Gabiano|Baldasàr I ed Gabiàn]] e dal [[Bartolomeo Trot|Bartolmé Trot]] ed [[Lione|Liòun]].
Cun la publicasiòun dal 1502 dla prima edisiòun ed ''Sofocle'', a vìn imprès in dl' intestasiòun ("Venetiis in Aldi Romani Academia mense Augusto MDII") anca al prìm arcòrd ed l' [[Académia Aldèina]] ch' a s' catarà da cal mumèint chè in dla cà dal Manùsi: un sinàcul ed studiôś gréc ch' i descòren sôl in dla sô lìngva in sìma agli ôvri dla clasicitè.
|sel=1
| |||