Caşalgrând: differenze tra le versioni

|COMUNE={{MSG|Casalgrande|ARZ=CasalgrândCaşalgrând}}

|DIDASCALIA={{MSG|Panorama di Casalgrande|ARZ=Vésta ed CasalgrândCaşalgrând}}

|LAT=44.5898|LONG=10.7393|NOMEGOOGLE=CasalgrândCaşalgrând, piâsa di Mârtir ed la libertê 1

|ABITANTI={{MSG|Casalgrandesi|ARZ=quî ed CasalgrândCaşalgrând}}

'''CasalgrândCaşalgrând''' (''Casalgrande'' in [[italiân]]]) l’é un cmûn ed quêṣi vintméla abitânt ed la [[pruvîncia ed Rèz]].

[[Image:Castellocasalgrande_piccolo2.jpg|left|thumb|Castèl ed CasalgrândCaşalgrând (1920)]]

Al prémi nutèsi stôrichi insém a CasalgrândCaşalgrând an vân mìa d’ed là ed la secònda metê dal X sècolo d.C.

La pió antîga testimuniânsa ch’ la trâta dal nòm "CasalgrândCaşalgrând" la s’arfà a ‘na [[pergamēna]] del 945 d.c. – tgnûda da cât in uriginêl ind l'archévi dal [[Dôm ed Rèz]] - cun còsta Adelardo, Veschév ed Rèz, al confêrma a la Canônica ed Sânta Maréja ed Castlarân al permés ed tóta ‘na ṣfilsa ed bèin e dirét tra quisché, per l' apûnt, tóti al dècimi ed la Véla ed CasalgrândCaşalgrând, cun tót còl ch’ agh tòca per intêr.

La presèinsa ed la via ''Statutaria'', ch’ la và da la Vègia fîno a S. Pôl lòngh la zôna a i pē ed la muntâgna e che la só costrusiòun la sèmbra arfêres ai tèimp ed préma dla storia, la pôrta a dêr fôrsa a sté pinsêr. L’é sicûr invēci che la zôna êlta ed CasalgrândCaşalgrând la fós abitêda al tèimp di rumân e al prōven j interesânt rèst ed l' època catê in localitê Ustaréia Vècia al tèimp di schêv fât a la metê dal sècol pasê.

[[Image:Casalgrande_Castello.gif|thumb|left|100px|Castèl ed CasalgrândCaşalgrând al dé d'incô]]

Cun al [[feudalèiṣom]] a’s cumîncen ad avèir al prémi nutési sicûri, da dōve s’impêra che CasalgrândCaşalgrând e al zôni atâch ēren sòta al Veschév, al Cmûn ed Rèz, a la Badéia ed [[Nonâtla]] e al Cunvèint ed S. Lisânder ed [[Pèrma]] e che i sō Castē furtifichê, gnû só intōren al Mél, ēren argumèint ed quistiòun, cme dimòndi êter ed la zôna, tr’ al putèinti faméj arzâni, che, fiachêdi ind al lôti tra Papêt e Impêr, cumbatîven pr’ avèir la dmèj ind al Cmûn ed Rèz.

Int al XIII sècolo, al tèimp dal peréiod di Cmûn, tra Rèz e [[Mòdna]] l’êra scupiêda ‘na guèra vîva per la deviasiòun dal j âcvi dal [[Sècia]]. D’arcurdêr l’é la giurnêda ed Furmiésen, combatûda int al 1201 e vînta da j arzân che ēren andê int al teritôri nemîgh, partî apûnt da CasalgrândCaşalgrând.

CasalgrândCaşalgrând l’êra armêṣa in tót al manēri sóta i Fogliani fîn al 1409 quând [[Nicolò III d'Este]], dôp avèir vînt i [[Visconti]], Carlo Fogliani e [[Ottobono Terzi]], l’ à cunquistê al tèri, cun còst l’é finî còl lòngh peréiod ed lôta ch’ l’à vést pasêr ind al cuntrêdi ed CasalgrândCaşalgrând al suldaréi di [[Gonzaga]], di [[Scalgeri]], di Visconti e 'd j [[Estèin]] in guèra pr’ al pusès dal teritôri arzân. Da sté dâta fîn al 1859 CasalgrândCaşalgrând l’à fât pêrt dal properietê estèinsi, sêlov dal cèchi ocupasiòun da sgnurôt dal pôst e furastêr.

Int al 1413 Nicolò III d'Este l’à dê CasalgrândCaşalgrând, [[Salvatèra]] e [[Dinasân]] al frarèiṣ Alberto Delle Sale che int al 1423 al l’à promôs al stêt ed fèdev. Môrt Delle Sale CasalgrândCaşalgrând l’é andê a fêr pêrt ed la [[Cuntèia de Scandiân]] sóta [[Feltrino Bojardi]]. Gvernerân i Bojardi fîn al 1560. Còl di Bujêrd l’ stê un bòun gvêren, in ch’al tèimp lé CasalgrândCaşalgrând l’é chersû d’impurtânsa tânt d’ èser purtê al grêd ed giudicadûra da dōv' a dipendîven Dinasân e [[Muntbèbi]]. In sté peréiod la zôna l’à duvû patîr al j invasiòun di Francèiṣ e di Spagnōl in lôta per la superioritê ind l'Italia.

Têli e tânt în stê i pèiṣ, al tâsi, a l’ estorsiòun di ocupânt che la [[Restaurasiòun]] dal 1815 l’é stêda salutêda cme ‘na liberasiòun. Al nōv dóca [[Francesco IV d'Este]] an n’à mìa savû mantgnîr al simpatéi ch’ l’ îva fât nasêr la ricostrusiòun dal Duchêt, mó l’é stê dûr e spietê cûntra tót quî che manifestêven al deṣidèri ed arnuvamèint cme i tèimp cambiê cmandêven. CasalgrândCaşalgrând al gh’à mai perdunê pr’avèirla fâta dvintêr ‘na frasiòun dal Cmûn de Scandiân.

Ânca se la schêrsa quantitê ed documèint che cûnten l’ajót dê da quî ed Caşalgran al [[Risorgimèint]] italiân fîn a la salvèsa ed la prôpria tèra da l’ avtoritê Duchêla, a’ s pōl dîr che còst l’é stê impurtânt e vâlid. A n’în fân fèid al tânti nutèsi dêdi e purtêdi avânti da pêder in fiōl a anvōd. Al 4 dicèmber 1859 al Ditadōr [[Luigi Carlo Farini]], ch’al tgnîva só al sôrti dal gvêren proviṣōri ed l'Emélia e Rumâgna e ch' l'é nasû dôp i fât ed la [[II Guèrra d’ Indipendèinsa]], cun un decrêt al fêvaq ed nōv al Cmûn ed CasalgrândCaşalgrând cun unî al frasiòun ed Salvatèra, S. Dunèin, S. Antunèin, Velalòunga e Dinasân. In sté sècol ed véta al Cmûn ed CasalgrândCaşalgrând l’à tôt pêrta a i prugrès in câmp e-conômich e socêl cun al ‘stès pâs ed j êter cèinter ed la zôna; per rèndres cûnt bâsta confruntêr al statéstichi d’ alōra cun còli d’ adès.

D’ed là ed còst CasalgrândCaşalgrând an n’é mìa stê secònd a nisûn ind al fât d’avèir tôt pêrta a i fât stôrich e polétich ed j ûltem tèimp che nuêter ‘stès a j òm visû.

Dal 1960 l'indóstria l’à cumincê a fiurîr tânt da dvintêr incō al prém setōr ed la cunuméia dal Cmûn ed CasalgrândCaşalgrând.

== Al Teâter ed CasalgrândCaşalgrând ==

Ind la piâsa Roberti Ruffili da dû ân a stà pêrta l'é stê avêrt al teâter dedichê a Fabrizio De Andrè. La piâsa Roberto Ruffili l' as câta int i Buiòun ( ''I buglioni'' in [[italiân]] ) al vèir cèinter ed CasalgrândCaşalgrând. Per andêr a vèder i spetâcol o per infurmasiòun generêli as pōl dêr n' ucêda al sît uficêl dal teâter [http://www.teatrodeandre.it/ al sît uficêl dal teâter].