Caşalgrând: differenze tra le versioni

'''Casalgrând''' ('''Casalgrande''' in [[italiân]]]) l’é un cmûn ed quêṣi vintméla abitânt ed la [[pruvîncia ed Rèz]].

La pió antîga testimuniânsa ch’ la trâta dal nòm " Casalgrând " la s’arfà a ‘na [[pergamēna]] del 945 d.c. – tgnûda da cât in uriginêl ind l'archévi dal [[Dôm ed Rèz]] - cun còsta Adelardo, Veschév ed Rèz, al confêrma a la Canônica ed Sânta Maréja ed Castlarân al permés ed tóta ‘na ṣfilsa ed bèin e dirét tra quisché, per l' apûnt, tóti al dècimi ed la Véla ed Casalgrând, cun tót còl ch’ agh tòca per intêr.

La presèinsa ed la via ‘’Statutaria’’''Statutaria'', ch’ la và da la Vègia fîno a S. Pôl lòngh la zôna a i pē ed la muntâgna e che la só costrusiòun la sèmbra arfêres ai tèimp ed préma dla storia, la pôrta a dêr fôrsa a sté pinsêr. L’é sicûr invêciinvēci che la zôna êlta ed Casalgrând la fós abitêda al tèimp di rumân e al prōven j- interesânt rèst ed l' època catê in localitê Ustaréia Vècia al tèimp di schêv fât a la metê dal sècol pasê.

Gnînto l’é dê a savèir dal lòngh peréiod dal regrès e dal j- invasiòun barbârichi mó sicuramèint sté tèri j- àn patî la ‘stèsa sôrt dal teritôri arzân che SAntSânt'Ambrōṣ al cûnta tra i pió culpî da la fória di bârber.

Cun al [[feudalèiṣom]] a’s cumîncen ad avèir al prémi nutési sicûri, da dōve s’impêra che Casalgrând e al zôni atâch êrenēren sòta al Veschév, al Cmûn ed Rèz, a la Badéia ed [[Nonâtla]] e al Cunvèint ed S. Lisânder ed [[Pèrma]] e che i sō Castē furtifichê, gnû só intōren al Mél, êranēren argumèint ed quistiòun, cme dimòndi êter ed la zôna, tr’ al putèinti faméj arzâni, che, fiachêdi ind al lôti tra Papêt e Impêr, cumbatîven pr’ avèir la dmèj ind al Cmûn ed Rèz.

Vêrs la fîn dal XII sècol la famja Fogliani, la pió putèinta tra còli guêlfi, la s’é fâta valèir insémainsém a tóti e mandê via i Malapresi dal Gès e i Sès fedēl a l' Imperadōr, a gh’é stê dê in fèdev, dal Vèschev ed Rèz Guglielmo Fogliani , tót i castê ‘d la zôna, cumprèiṣ quî daled la zôna ed CasalgrandèiṣCaşalgrând.

Int al XIII sècolo, al tèimp dal peréiod di Cmûn, tra Rèz e [[Mòdna]] l’êra scupiêda ‘na guèra vîva per la deviasiòun dal j- âcvi dal [[Sècia]]. D’arcurdêr l’é la giurnêda ed Furmiésen, combatûda int al 1201 e vînta da j- arzân che êrenēren andê dèinterint al teritôri nemîgh, partèndpartî apûnt da Casalgrând.

Casalgrând l’êra armêṣa in tót al manēri sóta i Fogliani fîn al 1409 quând [[Nicolò III d'Este]], dôp avèir vînt i [[Visconti]], Carlo Fogliani e [[Ottobono Terzi]], l’ à cunquistê al tèri, cun còst l’é finî a còl lòunghlòngh peréiod ed lôta ch’ l’à vést pasêr ind al cuntrêdi ed Casalgrând al suldaréi di [[Gonzaga]], di [[Scalgeri]], di Visconti e di'd j [[Estèin]] in guèra pr’ al pusès dal teritôri arzân. Da sté dâta fîn al 1859 Casalgrând l’à fât pêrt dal properietê estèinsestèinsi, sêlov dal cèchi ocupasiòun caṣalèinida sgnurôt dal pôst e furastêrifurastêr.

Int al 1413 Nicolò III d'Este l’à dê Casalgrând, [[Salvatèra]] e [[Dinasân]] al frarèiṣ Alberto Delle Sale che int al 1423 al l’à promôs al stêt ed fèdev. Môrt Delle Sale Casalgrând l’é andê a fêr pêrtapêrt ed la [[Cuntèia de Scandiân]] sóta [[Feltrino Bojardi]]. Gvernerân i Bojardi fîn al 1560. Còl di Bujêrd l’ stê un bòun gvêren, in ch’al tèimp lé Casalgrând l’é chersû d’impurtânsa tânt d’ èser purtê al grêd ed giudicadûra da dōvedōv' a dipendîven Dinasân e [[Muntbèbi]]. In sté peréiod la zôna l’à duvû patîr al j- invasiòun di Francèiṣ e di SpagnôlSpagnōl in lôta per la superioritê ind l'Italia.

Int al 1560 cun la môrt d’ Ippolito Bojardi a finîva la faméja Bojardi ch’ l’ à gh’îva in Matteo Maria al pió famōṣ rapresentânt. Al fèdev l’é pasê ind la [[Câmbra Duchêl]] per sînch ân, pó dê a i Cûnt Thiene che l’ân tgnû, purtê a MarchesêMarchesêt, fîn al 1622. Dôp l’é turnê a caschêr ind la Câmbra Duchêla per dêṣ ân, dòunca l’é stê tgnû per ónd’ṣ ân dal marchèiṣ Enzo Bentivoglio e dal fiōl Cornelio.

Dôp l’ arnûnsia ed Cornelio Bentivoglio al MarcheṣêMarcheṣêt l’é stê ind la Câmbra Duchêla, pó dê prîncip estèins che l’àn tgnû fîn al 1725.

In sté peréiod l’à duvû patîr l'ocupasiòun di francèiṣ, spagnôlspagnōl, avstrîach e piemontèiṣpiemuntèiṣ in lôta per la sucesiòun spagnôlaspagnōla, avstrîaca e polâca.

Int al 1750 al MarchesêMarchesêt l’é pasê al genvèiṣ Gian Battista Mari che al l’à tgnû fîn al 1777.

A gh’l’à pó avû [[Ercole Rinaldo d'Este]] fîn al 1795 quând [[Napoleòun]], ocupânddôp avèir ocupê l'Itâlia, l’à decretê l'abolisiòunla scanşladûra di fèdev. Ind al tèimp ed l'ocupasiòun francèiṣa al cmûn l’à fât pêrt dal V Cantòun del [[Dipartimèint dal Cróstel]]. L' avgnûda napoleônica l’à fât nasêr in un prém tèimp intuṣiâṣem, mó dôp a gh’à ciapê al pôst la paûra, al preocupasiòn e a la fîn l'ôdi per i conténov sacrifési impôst da i francèiṣ.

Ânca se la schêrsa quantitê ed documèint che cûnten l’ajót didê Casalgrandèiṣda quî ed Caşalgran al [[Risorgimèint]] italiân fîn a la salvèsa ed la propériaprôpria tèra da l’ avtoritê Duchêla, a’ s pōl dîr che còst l’é stê impurtânt e vâlid. A n’în fân fèid al tânti nutèsi dêdi e purtêdi avânti da pêder in fiōl a anvōd. Al 4 dicèmber 1859 al Ditadōr [[Luigi Carlo Farini]], ch’al tgnîva só al sôrti dal gvêren proviṣōri ed l'Emélia e Rumâgna e ch’alch' s’él'é custituînasû dôp i fât ed la [[II Guèrra d’ Indipendèinsa]], cun un decrêt al costituîvafêvaq ed nōv al Cmûn ed Casalgrând cun unî al frasiòun ed Salvatèra, S. Dunèin, S. Antunèin, Velalòunga e Dinasân. In sté sècol ed véta al Cmûn ed Casalgrând l’à tôt pêrta a i prugrès in câmp e-conômich e socêl cun al ‘stès pâs ed j- êter cèinter ed la zôna; per rèndres cûnt bâsta confruntêr al statéstichi d’ alōra cun còli d’ adès.

D’ed là ed còst Casalgrând an n’n’é mìa stê secònd a nisûn inind dalal fât d’avèir tôt pêrta a i fât stôrich e polétich ed j- ûltem tèimp che nuêter ‘stès a j- òm visû.

Dal 1960 l'indóstria l’à cumincê a fiurîr dvintândtânt incôda dvintêr incō al prém setôrsetōr ed la cunuméia dal Cmûn ed Casalgrând.