Sinsàla: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Robot A Śònt: ht:Mosquito, pt:Culicidae
Nessun oggetto della modifica
Riga 1:
{{Variant|MUD}}
[[File:Mirandules.png|130px|thumb|right|ArticulArtìcul in Miranduleś[[Miranduléś]]]]
 
La '''sinsàla''' (''Culicidae'', '''zanzara''' in [[italiàn]]) 'l è 'n insèt ad d'l órdan di [[diterditér]]. Al fémni dal sinsàli i gh'aṅ 'n aparâ bucàl ch'a gh parmét ad pùnśar gl'atri bèsti e 'd ciuciàr-ag al sang, dimóndi ric ad pruteìni, indispensàbilch'i gh vōlan séns àtar par lafar madurasiòṅmaduràr dii sò óṿ. La sinsàla la pólpōl èsar un vetórvetōr ad traśmisiòṅ ad malatìi cuma la [[Chikungunya]] o la [[MalariaMalària]].
 
[[File:Aedes_aegypti_biting_human.jpg|210px430px|thumb|leftright|na sinsala ''Aedes aegypti'', ch'l'è drē a ciuciàr al sangṿ e la gh'à la pansa bèla pina]]
 
Fra i sò predatórpredadōr naturài a gh'è al [[pipistrelpapastrèl]] e la [[rundanina]].
 
== MurfulugìaAspèt ==
Al sinsali i gh'aṅ un còrp lung, sutìl e delicâ (generalmènt da 3 a 8 mm, al màsim 15 mm). Al corp dla fémna 'l è dimóndi difarènt da quél dal masć: al fémni i gh'aṅ un pungigliòṅ ch'al pól andàr dèntar a la pèl par ciuciàr al sangṿ, i masć invéci i gh'aṅ di antèni cun dal sétuli più lunghi e dénsi.
 
[[File:Culex_pipiens_headOchlerotatus.punctor.male.jpg|thumb|right|190px330px|Laun masć dla sinsàla ''Ochlerotatus'' ch'al ciùcia testaal dnasùcar fémnada ad'n sinsalafiōr]]
 
[[File:CDC-Gathany-Aedes-albopictus-2.jpg|thumb|left|150px|na sinsàla tigra]]
== Biulogìa ==
===Cicclo e śvilup embriunàl===
Generalmènt al sinsàli i pólan generàr 15 vòlti 'l an. Al svilùp post-embriunàl al gh'à quàtar stadi ad larva e oṅ ad pupa. Tuta la faś ad śvilùp la s fà in dl'acqua e la gh'à na duràda cl'a cambia a secónd dla temperadùra e dal clima. In istâ al svilùp dal larvi al s pól cumpletàr in pòc dè mèntar al stadi ad pupa al gh'à biśógn ad 2-3 dè. Generalmènt, al śvilùp dla sinsàla la và da quàtar dè a un méś.
 
[[File:Ochlerotatus.punctor.maleKoziulkowiec.jpg|thumb|left|170px150px|un masć ad sinsala ''Ochlerotatus'' ch'al ciucia al sucar da 'n fiórsinsalòṅ]]
 
[[File:Schnake_Detail.jpg|thumb|left|150px|al grugn 'd un sinsalòṅ]]
I masć adùlt i vìvan mediamènt 10-15 dè mèntar al fémni i scàmpan da un méś (in istâ) a 4-5 méś (quand i śvèrnan).
 
Al sinsàli i gh'aṅ un còrp lung, sutìl e delicâ (generalmènt da 3 a 8 mm, a 'l màsim 15 mm). Al còrp dla fémna 'l è dimóndi difarènt da quél dal masć: al fémni i gh'aṅ un bśi ch'al pōl andàr dèntar a la pèl par ciuciàr al sangṿ, i masć invéci i gh'aṅ di anténi cun dal sédli più lunghi e pini.
===Depośisiòṅ di óṿ===
Dòpa avér ciuciâ al sangṿ, al fémni i mètan dèntar i sò óṿ (da 100 a 500) in dl'acqua stagnànta. Al larvi, e dal vòlti anc i óṿ, i fànan di ferumòṅ par spìnśar da gl'atri fémni a far i óṿ anca lór, sèmpar in cal pòst.
 
== Biulogìa ==
Quand i nàsan, al larvi i n gh la càvan minga a respiràr sót acqua ma i gh'aṅ biśógn 'd andàr in superfìsi.
=== Cicclo e śvilup embriunàl ===
Generalmènt al sinsàli i pōlan parturìr 15 vòlti 'l an. Al śvilùp post-embriunàl al gh'à quàtar stadi ad larva e òṅ ad pupa. Tuta la faś ad śvilùp la s fà in dl'àqua e la gh'à na duràda ch'la càmbia a secónd dla temperadùra e dal clima. In Istâ al śvilùp dal larvi al pōl andàr a cumpimènt in pôc dè méntar p'r al stadi ad pupa i gh vōlan 2 o 3 dè. Generalmènt, al śvilùp dla sinsàla la và da quàtar dè a 'n méś.
 
I masć grand i vìvan mediamènt 10-15 dè méntar al fémni i scàmpan da 'n méś (in Istâ) a 4-5 méś (quànd i pònsan durànt i méś fréd).
Quand a gh'è pòc da magnàr, al larvi i pólan magnàr-as l'una cun cl'atra. Atri vòlti a sucéd ch'al larvi più grandi i mòlan dal sustànsi tòsichi vèrs quéli ch'i èṅ più pìculi.
 
===Depośisiòṅ di óṿ===
[[File:Culex_sp_larvae.png|thumb|right|150px|larvi ad sinsala cun in mèś na pupa]]
Dòp avér ciuciâ al sangṿ, al fémni i métan dèntar i sò óṿ (da 100 a 500) in dl'àqua stagnànta. Al larvi, e dal vòlti anc i óṿ, i fànan di ferumòṅ par spìnśar gl'atri fémni a far i óṿ anca lōr, sèmpar in cal pòst.
 
Quànd i nàsan, al larvi i n gh la càvan minga a tiràr al fiâ da sót àqua ma i gh'aṅ biśógn 'd andàr in superfìsi.
 
Quànd a gh'è pôc da magnàr, al larvi i pōlan magnàr-as l'una cun cl'atra. Di atri vòlti a sucéd ch'al larvi più grandi i mòlan dal sustànsi tòsichi adòs a quéli ch'i èṅ più pìculi.
 
===Riprodusiòṅ===
QuandQuànd i tàcan a vulàr, al sinsàli i partìsantàcan subìt a magnàr dal sustànsi a baśfati ad sùcar. I masć i capìsan se na fémna l'è prónta adpar cupiàr-as scultànd al rumórrumōr particulàr ch'la fà quandquànd la vóla. Dal cant suo ala 'l fémni i èṅ atràtigh dapiàśan i masć ch'i s métan tut insém ad nòt furmàndfaghénd di grup 'd insèt dansàntch'i bàlan. Na fémna la pólpōl cupiàr-as cun soquànt masć ma sólsōl al prim 'd lì lórlōr 'l è in gradbòṅ ad fecundàr i óṿ ma l'l è a basta par tuta la sò vita.
 
Par far maduràr i óṿ, la fémna la gh'à da far un past ad sangṿ ch'al cunsìst in na ciuciàda adciuciànd 5 ml o anc da piò ad lìquid rós par puntùra.
 
== Sinsàla Tigra ==
[[File:CDC-Gathany-Aedes-albopictus-2.jpg|thumb|left|160px|na sinsala tigra]]
 
Ultimamènt (daDa i an Nuànta) a gnir a 'dès l'è gnuda fóra na easarasa ad sinsàli che dal nòstri bandi la n s éra mai vistavduda: la sinsàla tigra (''Aedes albopictus'', '''zanzara tigre''' in [[italiàn]]). C'l insèt lè al s ciàma acsè parchè 'l è tigrâpîṅ ad biancrighi bianchi e adnégri négaradòs.
 
A difarénsa dal sinsàli cumùni, la sinsàla tigra la punś durànt al dè e minga sólsōl ad sira o ad nòt cuma cl'atra.
 
La daśvèṅ da 'l sud-est aśiàtic e l'è dimóndi rabìda e śveltaśvélta. La s cata dimóndi vòlti in campàggna, da spés a l'ariaària vèrta, e l'è in gradbòna ad pùnśar anc sase òṅ al gh'èà di vistî adòs.
 
== Sinsalòṅ ==
[[File:Koziulkowiec.jpg|thumb|right|160px|un sinsalòṅ]]
 
In di campàgni emigliàni a s pólpōl catàr anc 'n àtar insèt d'l órdan di [[diterdìter]]: al sinsalòṅ (''Tipulidae'', '''tipulidi''' o '''zanzarone''' in [[italiàn]]).
 
Cuntrariamènt a quél ch'a s pólpōl pinsàr, al sinsalòṅ al n ciùcia minga al sangṿ ma 'l è vegetariàṅ.
 
[[File:Schnake_Detail.jpg|thumb|left|160px|al grugn 'd un sinsalòṅ]]
 
{{BESTIE EMILIANE}}
 
[[als:Stechmücken]]
[[am:ትንኝ]]
[[an:Culicidae]]
[[ar:بعوضيات]]
[[ay:Ch'uspi]]
[[az:Ağcaqanadlar]]
[[ba:Серәкәйҙәр]]
[[bat-smg:Koisis]]
[[be:Камары]]
[[be-x-old:Камары]]
[[bg:Комари]]
[[bjn:Rangit]]
[[bn:মশা]]
[[bs:Komarac]]
[[ca:Mosquit]]
[[cdo:Hŭng-muòng]]
[[ce:Чуьрк]]
[[cs:Komárovití]]
[[cy:Mosgito]]
[[da:Stikmyg]]
[[de:Stechmücken]]
[[el:Κουνούπι]]
[[eml:Sinzela]]
[[en:Mosquito]]
 
[[hteo:MosquitoMoskito]]
[[ptes:Culicidae]]
[[et:Pistesääsklased]]
[[eu:Eltxo]]
[[fa:پشه]]
[[fi:Hyttyset]]
[[fr:Culicidae]]
[[ga:Muiscít]]
[[gl:Mosquito]]
[[gn:Ñati'ũ]]
[[ha:Sauro]]
[[hak:Mûn-é]]
[[he:יתושיים]]
[[hi:मच्छर]]
[[hr:Komarci]]
[[ht:Moustik]]
[[hu:Szúnyogfélék]]
[[ia:Mosquito]]
[[id:Nyamuk]]
[[io:Moskito]]
[[is:Moskítóflugur]]
[[it:Culicidae]]
[[iu:ᑭᒃᑐᕆᐊᖅ]]
[[ja:カ]]
[[jv:Lemud]]
[[ka:კოღოები]]
[[kk:Маса]]
[[ko:모기]]
[[ku:Mixmixk]]
[[kv:Ном (пемӧс)]]
[[la:Culicidae]]
[[ln:Ngungi]]
[[lt:Tikrieji uodai]]
[[lv:Dzēlējodi]]
[[mg:カ]]
[[mhr:Шыҥа]]
[[ml:കൊതുക്‌]]
[[mr:डास]]
[[ms:Nyamuk]]
[[my:ခြင်]]
[[mzn:لل]]
[[nah:Mōyōtl]]
[[new:दोम मण्डल, रंगारेड्डी जिल्ला]]
[[nl:Steekmuggen]]
[[nn:Stikkemygg]]
[[no:Stikkemygg]]
[[nv:Tsʼíʼii daʼaneezí]]
[[oc:Moissal]]
[[pam:Amuk]]
[[pdc:Moschgieder]]
[[pl:Komarowate]]
[[pnb:مچھر]]
[[pt:Mosquito]]
[[qu:Qhiti]]
[[ro:Țânțar]]
[[ru:Комары]]
[[rw:Umubu]]
[[sh:Komarci]]
[[simple:Mosquito]]
[[sl:Komarji]]
[[sn:Humhutu]]
[[so:Kaneeco]]
[[sq:Mushkonja]]
[[sr:Комарац]]
[[su:Reungit]]
[[sv:Stickmyggor]]
[[szl:Kopruchowate]]
[[ta:கொசு]]
[[te:దోమ]]
[[th:ยุง]]
[[tl:Lamok]]
[[tr:Sivrisinek]]
[[tum:Nyimbo]]
[[uk:Комарі]]
[[ur:مچھر]]
[[vec:Sginsała]]
[[vep:Säs'k]]
[[vi:Muỗi]]
[[wa:Picron]]
[[war:Lamok]]
[[yi:קאמאר]]
[[yo:Ẹ̀fọn]]
[[zh:蚊]]
[[zh-min-nan:Báng]]
[[zh-yue:蚊]]