Wikipedia

Papastrèl: differenze tra le versioni

Naviga nella cronologia in modo interattivo
← Differenza precedenteDifferenza successiva →
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
VisualeWikitesto
m r2.7.2) (Robot A Śònt: chy:Méšenonetsénóne
Nessun oggetto della modifica
Riga 1:
{{Variant|MUD}}
[[File:Mirandules.png|130px|thumb|right|ArticulArtìcul in Miranduleś[[Miranduléś]]]]
[[File:Golden_crowned_fruit_bat.jpg|300px|thumb|right|Un pipistrel a testa in śò.]]▼
Al '''pipistrel''' o '''papastrèl''' (''Chiroptera'') ('''pipistrello''' in [[italiàn]]) 'l è un mamifar noturan ch'al fa part ad la famija di [[Chirotar]]. Al sò nom al daśveṅ dal lateṅ ''vespertilio'' ch'a vol dir "sira". La parola ''Chiroptera'' inveci la daśveṅ dal gréc ''cheir'' (maṅ) e ''pteron'' (ala).▼
 
[[File:Robspet.JPG|180px400px|thumb|leftright|Un pipistrelpapastrèl minga tant indurminsàaindurminsâ!.]]▼
== Descrisioṅ ==
[[File:Myotis.jpg|190px|thumb|left|Un pipistrel pugiàa su un tavul.]]▼
I en dal bèsti veci cum al cuc: i danan al lat a i sò fioi e la sò pèla l'è pina ad péi. Inveci ad caminar e cùrar, lor i volan par meś ad na mudificasioṅ speciala dli maṅ e di bras ch'i en dvintàa di ali in dal cors dal temp.▼
 
▲Al '''pipistrel''' o '''papastrèl''' (''Chiroptera'') ('''pipistrello''' in [[italiàn]]) 'l è un mamifarmamìfar noturannutùran ch'al fa part addla la famijafamìja di [[ChirotarChiròtar]]. Al sò nom al daśveṅdaśvèṅ dalda lateṅ'l [[latèn]] ''vespertilio'' ch'a volvōl dir "sira". La parolaparòla ''Chiroptera'' inveciinvéci la daśveṅdaśvèṅ dalda 'l gréc ''cheir'' (maṅ) e ''pteron'' (ala).
I lor oć i en dimondi picui e i gh'anan di problema a ved'r-ag bèṅ, par furtuna al sò post a s è svilupàa 'l udit.
Par vivar, i pipistrei i aṅ muciàa un sens "radar": durant al vol i metan fora cuntinuament di ultrasòṅ che, ciapand atac a gl'uget, i produśan 'n eco. Ascultand chi eco lè ad ritoraṅ, i gh la cavan a lucaliśar gl'ustacui e al predi anc in di bui pest.
 
== Descrisiòṅ ==
▲[[File:Robspet.JPG|180px|thumb|left|Un pipistrel minga tant indurminsàa!.]]
 
▲[[File:Myotis.jpg|190px170px|thumb|left|Un pipistrelpapastrèl pugiàapugiâ su un'n tavul.tàvul]]
Gl'ali di pipistrei i en difarenti da queli di uśei parchè i en fati ad na membrana sutila ciamada [[patagi]].
 
[[File:Pipistrellus_pipistrellus01.jpg|200px170px|thumb|rightleft|Un pipistrelpapastrèl cumuṅ.cumùṅ]]
 
[[File:Chiroptera_03.jpg|180px170px|thumb|rightleft|Un pipistrelpapastrèl ''Myotis nattereri''.]]▼
Ad dè i pipistrei i s ripośan in di śbragh di mur, in di anfrat di albar e in dal groti mentar ad not i vanan a casar al magnar.▼
I pipistrei i magnan da tut: a gh n è ad quei ch'i magnan gl'inset, quei ch'i magnan al netar e la fruta e quei ch'i magnan di pés, di sorag e dal rani.▼
Sol in America dal centar e dal sud a gh è dal speci ch'i bevan al sang di animai dumestic.
 
▲[[File:Golden_crowned_fruit_bat.jpg|300px170px|thumb|rightleft|Un pipistrelpapastrèl a testatèsta in śò.]]
Dal nostar bandi a gh'è na ventina da speci (30 in tut Itaglia) e tuti i magnan gl'inset: oṅ 'd lilor al pol magnar anc dumila sinsali par not!▼
 
[[File:Bat_box_in_the_woods.jpg|100px110px|thumb|leftright|Na bat box.]]▼
Un pipistrel al pol vivar anc par vint o trent'aṅ.▼
 
▲I eneṅ dal bèsti vecivèci cum al cuc: i danandaṅ al lat a i sò fioifiōi e la sò pèla l'è pina ad péi. InveciInvéci ad caminargiràr par tèra e cùrar, lorlōr i volanvólan par meśvia ad'd naun mudificasioṅcambiamènt specialaspeciàl dlidal maṅ e di bras ch'i eneṅ dvintàa didvintâ dagl'ali in dal corscōrs dal temptèmp.
== Cà artificiali ciamadi ''bat box'' ==▼
A s cunsiglia ad metar sù dal cà artificiali p'r incentivar la difusioṅ ad cal bèsti chè, i [[bat box]]. A s trata ad scatli ad legn ch'i danan protesioṅ e un post par durmir durant al dè ai pipistrei.
I pipistrei i gh polan andar a stablir-as in primavera in fin a 'l Aṿtòṅ, a dipend dal temperaduri. Prima ad 'l inveran, i lasan i [[bat box]] p'r andar a catar rifuǵ in dal groti o in di anfrat naturai in du a gh'è di ambient dimondi umid e sensa sbals termic.▼
 
I lōr òć i eṅ dimóndi pìcui e i gh'aṅ di prubléma a véd'r-ag bèṅ, par furtùna a 'l sò post i aṅ mis sù 'n udî dimóndi śvilupâ. Par vìvar, i papastrèl i aṅ muciâ un sens "radar": durànt al vōl i bùtan fóra ad cuntìnuv di ultrasòṅ che, ciapànd atàc a i quèi, i fórman di eco. Scultànd chi eco lè ad ritóraṅ, i gh la càvan a figuràr-as gl'ustàcui e al bistiulìni da magnàr anc in dal bui pèst.
[[File:Unidentified_Pteropodidae.jpg|190px|thumb|left|Un pipistrel al ponsa tacàa atac a 'n ram.]]▼
 
Gl'ali di papastrèl i eṅ difarénti da quéli di uśèi parchè i eṅ fati dna pèla ad fóra sutìla ciamàda [[patàgi]].
Ocio però: a n è minga dit che i pipistei i gh'appian da druar i ''bat box'': a speta sol a lór decidar in du andar a star. A n gh'è minga da śibir dal magnar par cunvins'r-i o, ancora peś, met'r-gh i dentar cun la forsa.▼
Piutost a s pol puśisionar mej la ''bat box'': minga a nord, minga davśeṅ a di stec, minga espost a la luś e a quatar metar 'd altesa.▼
I ''bat box'' i s catan al supermarcàa o in di negosi ad feramenta.▼
 
▲Ad dè i pipistreipapastrèl i s ripośanpònsan in di śbraghśbrag di mur, in di anfratanfràt di albaràlbar e in dal grotigròti mentarméntar ad notnòt i vananvànan a casarcasàr al magnarmagnàr.
Se a s fà quel par gnir-gh incontar, pò lor i s danan na maṅ masand un sac 'd inset sensa druar veleṅ e sustansi chimichi!
▲I pipistreipapastrèl i magnanmàgnan da tut: a gh 'n è ad queiquéi ch'i magnanmàgnan gl'insetinsèt, queiad quéi ch'i magnanmàgnan al'l netarantàr e la fruta e queiad quéi ch'i magnanmàgnan di pés, di soragsórag e dal rani.
Sōl in [[Amèrica dal Sèntar]] e dal [[Amèrica dal Sud|Sud]] a gh è dal spéci ch'i bévan al sangṿ dal bèsti ch'i vìvan nòsc.
 
▲Dal nostarnòstri bandi a gh'è na ventinavintìna da specispéci (30 in tut Itagliain [[Itàglia]]) e tutitut i magnanmàgnan gld'insetinsèt: oṅ 'dad lì lilorlōr al polpōl magnarmagnàr anc dumiladumìla sinsalisinsàli par notnòt!
▲[[File:Bat_box_in_the_woods.jpg|100px|thumb|left|Na bat box.]]
 
▲Un pipistrelpapastrèl al polpōl vivarvìvar anc par vint o trenttrént'aṅ.
 
▲== Cà artificialiartifisàli ciamadiciamàdi ''bat box'' ==
In inveran i pipistrei i vanan in letarg e i vivan druand al gras mis sù in dla bela stagioṅ. In primavera i s darsedan e al femni, dopa un pò ad temp, i s radunan in post sicur, tra śugn e luj, par parturir (generalment un picul sol a la volta).
 
Par dar na maṅ a cal bèsti chè e par far in manéra ch'i sa śvilùpan bèṅ anc da nuàtar, i s pōlan muntàr sù dal cà artifisàli ciamàdi ''bat box''. A s trata ad scatli ad légn ch'i gh dànan prutesiòṅ e 'n pòst par durmìr durànt al dè.
== Credensi e Superstisioṅ ==
▲I pipistreipapastrèl i gh polanpōlan andarandàr a stablir-asdèntar in primavera[[Primavéra]] par stablìr-as in finfiṅ a 'l Aṿtòṅ, a dipenddipénd dal temperaduritemperadùri. Prima ad d'l inveranInvèran, i lasanlàsan i [[bat box]] p'r andarandàr a catarcatàr rifuǵrifùǵ in dal grotigròti o in di anfratanfràt naturainaturài in du a gh'è di ambientambiènt dimondidimóndi umidùmid e sensasénsa di sbalsśbal termictèrmic.
A n è minga vera che i pipistrei i en di sorag, i n fanan minga dvintar òrb o sord, i n s tacan mia a i cavìi e i n gh'anan gnanc voja ad far-al.▼
La sò pisa la n fa minga cascar i cavìi e i n portan minga sfurtuna a la gint!
 
▲OcioÒcio però: a n è minga dit che i pipisteipapastrèi i gh'appianàppian da druardruàr i ''bat box'': ai spetapōlan solanc asarnìr lór'd decidarandàr ina dustar andarda adi staratri bandi. A n gh'è minga da śibirśibìr-ag dal magnarmagnàr par cunvinspersuàd'r-i o, ancoraincóra peśpèś, met'r-gh i dentardèntar cun la forsafòrsa.
== Culegament esteran ==
▲PiutostPiutòst a s polpōl puśisionarmétar mej la ''bat box'': minga a nord, minga davśeṅdavśèṅ a di stecspròc, minga espostin fàcia a la luś e a quatarquàtar metarmètar 'd altesaaltésa.
▲[[File:Chiroptera_03.jpg|180px|thumb|right|Un pipistrel ''Myotis nattereri''.]]
▲I ''bat box'' i s catancàtan alin di supermarcàasupermarcâ o in di negosinegòsi ad feramentaferaménta.
;In itagliaṅ
 
* [http://www.pipistrelli.org] Chiroptera Italia - SOS Chirotteri▼
S'a s fà quèl par gnir-gh incòntar, pò lōr i s dànan na maṅ masànd un muć 'd insèt sénsa druàr di vlèṅ o dal sustànsi chìmichi!
* [http://www.centrofaunaselvatica.it] Centro fauna selvatica "Il Pettirosso"▼
 
* [http://www.cisniar.it] Centro Italiano Studi Nidi Artificiali▼
In Invèran i papastrèi i vànan in letàrg e i vìvan druànd al gras mis sù in dla bèla stagiòṅ. In Primavéra i s darsédan e al fémni, dòp un pôc ad tèmp, i s càtan insém in pòst sicùr, fra Śugn e Luj, par parturìr (generalmènt un pìcul sōl a la vòlta).
 
== Cardénsi e Superstisiòṅ ==
 
▲A n è minga veravéra che i pipistreipapastrèi i eneṅ di soragsórag, i n fananfaṅ minga dvintardvintàr òrbòrub o sordsórd, i n s tacantàcan mia a i cavìi e i n gh'anan gnanc vojavója ad far-al. La sò pisa la n fa minga crudàr i cavìi e i n pòrtan minga dasfurtùna a la gint!
 
== Culegamènt estéran ==
 
▲[[File:Unidentified_Pteropodidae.jpg|190px220px|thumb|leftcenter|Un pipistrelpapastrèl al ponsapònsa tacàatacâ atacatàc a 'n ram.]]
 
;In itagliàṅ
▲* [http://www.pipistrelli.org] Chiroptera Italia - SOS Chirotteri]
▲* [http://www.centrofaunaselvatica.it] Centro fauna selvatica "Il Pettirosso"]
▲* [http://www.cisniar.it] Centro Italiano Studi Nidi Artificiali]
 
{{BESTIE EMILIANE}}
Estratto da "https://eml.wikipedia.org/wiki/Papastrèl"