Sânt'Ilâri: differenze tra le versioni

<!--|IMMAGINE=Sant'Ilario2.jpg

|DIDASCALIA=-->via Ròma

Sant’Ilâri l’êral’ēra ciamê’ ind l’ antichitê Sânt’Eulalia, ch' l'é al tétol ed la Cēṣa parochiêla; al nòm l'é stê cambiê in Sant’Ilâri, probabilmèint per la preṣèinsa ed l' ''Hospitale S.Hilarii'', pôst ed ripôṣ e arsôr per i pelegrèin che fêven l'antîga [[Via Emélia]]. Al nòm Sant’Ilâri a's vèd la prèma vôlta in un documèint uficêl int al 1714, ânca se al 's' câta bèle int la "Chronica" ed [[Pèrma]] dal frê Salimbene int al 1233.

Al Cmûn ed Sant’Ilâri al tôṣtōṣ al nòm d'adès int al 1862 quând, cun la dmânda dal Guvernadōr ed l' Emélia, al Cunséli comunêl l'à stabilî d' unîr al nòm Sant’Ilâri la spiegasiòun "d’Èinsa", atravêrs còst al pôst al pōl èser catê subét e spartî da quî cun l'istès nòm.

Int al peréiod ed l’impêrl’impēr rumân al pôst dóvein dóv' adès a gh'é Sant’Ilâri l'êraēra cun bòuna probabilitê un bôreghbōregh ed la sitê ed ''Tannetum'', còst l'é sostgnû da la preṣèinsa ed dimòndi tòmbi rumânrumâni, catêdi specialmèint ind al secònda metê dal XIX sècol.

Cun la caschêda ed l’impêrl’impēr rumân ind la zôna égh vînen dal popolasiòun d' urègin bârbera, cme testimônia la lapîda ed la tòmba ed “Mavarta”''Mavarta'' (cun la dâta tr’ al 487 e al 510 d.C.), scréta in carâter barbârich; dôp l’ é stêda la vôlta dal popolasiòun d’ urègin longobêrda, cme testimuniê da divêrs rèst antîgh catê ind al teritōri santilarièiṣed Sânt'Ilâri. L’é stêda pó la vôlta dal popolasiòun frânchi (VIII – IX sècolo) e óngheri (X sècol). Ind al peréiod ed Carlo Magno (774-814) la pēv ed SAnt’Eulalia l’êral’ēra ed sicûr sòta la Diòceṣa ed Pèrma insèm a [[Campéṣen]], [[Gàida]], [[Calēren]], pêrt ed [[Queriêgh]], [[Bibiân]] e [[Bêrch]]. Finî al peréiod di ungarèiṣ la popolasiòun l’êral’ēra turnêda a ‘n’ ativitê pió stâbila, mó l’é ind i sècol XI, XII e XIII che la [[via Emélia]] la vèd crèser i trâfich e l’ é in sté peréiod che vînen fât divêrs “hospitali”''hospitali'', tra quisché còl ch' l‘ à dê al nòm a Sant’Ilâri.

In chî ân l’é Sânt’Eulalia l’êral’ēra préma dal cuntêd, pó dal Duchê ed Pérma e l’êral’ēra un cmûn cèch ch’ al dipendîva da la giurisdisiòun ed Muntèc.

Dal 1349 al 1403 [[Muntèc]] e al sô véli êrenēren stêdi dêdi da i Visconti al capitân ed vintûra Alberico da Barbiano; int al 1404 Muntèc e i sô teritôri êrenēren stê vindû a Ottobono Terzi. A la só môrt al peperietêproprietê j êrenēren pasêdi sóta la sgnurèia ed j Estèins, pó Sânt’Eulalia l’êral’ēra turnêda al Duchêt ed Pèrma e sōl int al 1428 l’êral’ēra pasê dal tót a j Estèins e jostapûnt cme pêrta dal Marcheṣê ed Muntèc.

Al pusès estèins, ânca se cun stôri ṣfalsêdi, l’armâgn fîno al 1796, oséja fîn al’uniòun a la Repóblica arzâna ed Sant’Ilâri e Calēren, che s’ êrenēren stachê da Muntèc per unîres in un lèber cmûn. Ed conseguèinsa int al 1797 Sant’Ilâri al fêva pêrt dal [[Dipartimèint dal Cróstel]] ed la [[Repóblica Cispadâna]]. Al Cmûn ed Sant’Ilâri a gh’êrengh’ēren stêdi unîdi al frasiòun ed Calēren e Gàida.

Al peréiod dôp l’é stê incòra ‘na vôlta convûls a câvṣa dal guèri napoleônichi, a gh’é stê un cûrt artōren d’ j estèins e a la fîn cun la creasiòun, int al 1800, ed la Repóblica Italiâna da pêrt ed Napoleòun, che dôp la s’é cambiêda 1805 in Règn d’Itâlia. Int al Règn d’Itâlia napoleônic Sant’Ilâri l’êral’ēra cmûn indipendèint. Int al 1814 al Cmûn al gh’îva dèinter Sant’Ilâri, Calēren, Gàida, Tanêto e Marturân.

Int al 1815 cun la restaurasiòun êrenēren artōrnenturnen j Estèins mó Sant’Ilâri l’êral’ēra ermêṣ cmûn indipendèint fîn al 1 znêr 1828, quând dôp ‘na nôva urganiṣasiòun ed l’aministrasiòun l’êral’ēra ste unî a Muntèc.

Int al 1859 la vitôria di frânco-piemontèiṣ a Magenta l’à més fîn per sèimper al pusès estèins e a gh’é stê l’uniòun al [[Règn ed Sardègna]], a la fîn, a partîr dal 1° znêr 1860 al ditadōr Farini l’à prumôspromòs Sant’Ilâri a cmûn indipendèint cun la zûta ed la véla ed Calēren.