Bresèl: differenze tra le versioni

|DIDASCALIA={{MSG|La chiesa di Brescello|ARZ=La cêṣacēşa ed Bresèl}}

|ABITANTI={{MSG|Brescellesi|ARZ=BarslèsṣBarslèiş}}

|CONFINA={{MSG|(nord) Viadana (MN), (est) Boretto, (sud) Poviglio, Gattatico, (ovest) Sorbolo (PR) e Mezzani (PR)|ARZ=(mezanôt) [[Viadâna]] (MN), (matèina) [[Burèt]], (mezdé) [[Puvî]], [[Gatâtich]], (sira) [[Sôrbel]] (PR) e [[Mzàn|MṣânMşân]] (PR)}}

|1931|5138|1936|5169|1951|4896|1961|4470|1971|4344|1981|4455|1991|4558|2001|4817|2007|5202|2010|5604}}

'''Bresèl''' o '''Bersèl''' ('''Barsèl''' ind al dialèt lochêldal pôst) (''Brescello'' in [[italiân]]) l’é un cmûn ed 45.818604 abitânt ed la [[pruvîncia ed Rèz]].

Sistemêda atâch al [[Po]], luntâna 30 chilômeter da [[Rèz]], (lòungalòng a la statêla 358) e circa 20 chilômeter da [[Pèrma]]. Al cmûn l’é l' insèm ed l’uniòun ed trèi localitê: al Cèinter principêl e al frasiòun ed Lentzòun e Sôrb'l a Man, che se ṣlêrghenşlêrghen, a sîra, vêrs la [[Pärma|pruvîncia ed Pèrma]].

L’é ind al teramêri ed Ravisa ed S. Genesio e Motta Balestri ch’ a’s pōl fisêr la nâsita ed Bresèl, cun i lôrlōr rèst antîgh es dân la prôvaprōva che ‘d la gînta, dalche stêven int al cà insèma al góci, a s’în fermê in sté zôni bèle da l’etê ed la prêdaprēda. TurnândInt indrêal turnêr indrē, insém a i sègn di nòm Brixellum (Brèsa cèca), Brixia (Brèsa) Brixen (Bresanòun), a’s pōl dîr cun sicurèsa che i prém pôpol a fermêres in stê i ''Galli Cenomani'' ed râsa ''Cimbrica''. Ind al III secolo a.C. i [[Galli Boi]], ch' îven fât ed Bresèl un cèinter impurtânt, àn fât frûnt cun ustinasiòun al j invasiòun ed l’esêrcit rumân, mó intōren al 220 a.C. al CōnsolCônsol Quinto Manlio a gh’l’à cavêda a bâter i [[Cêlti]] e l’é dvintê padròun ed tót al teritôri Cispâdan, e cme l’arcôrda [[Plinio al Vèc]] ind la só ''Naturalis Historia'' (III, 15, 115), Bresèl l’é dvintê ‘na colônia ed [[Råmma|Ròma]] e da còl mumèint l’à patî al trasfurmasiòun carateréstichi ed l’ûṣ rumân che j àn bonifichê e divîsdivîş al teritôri breselèiṣbreselèiş in ‘’cardi’’''cardi'' e ‘’decumani’’''decumani'' ch’ a’s vèden incòra al dé d’incôd’incō.

Int al prém sècolo d.C. dòunca, fôrt ed la dinâmica véta lochêla, istitusiònêla, cunômica, socêla, l’é cumincê un peréiod ed grând spiandōr, sgnê ânca da la creasiòuncostrusiòun d’impiânt ed servési póblich cme al pôrt insémainsém al sbòch ed l' [[Èinsa]] e al famōṣ acvidòt. Dôp la vicènda ed [[Marco Savio Ottone]], ch’ al s’é masê dôp avèir pêrs la guèra ed Bedriaco per côlpa ed'd [[Aulo Vitelio]] só aversâri ind la sucesiòun imperiêlimperiêla, Bresèl al dvèinta ûn di cèinter pió impurtânt ed la zôna per la só poṣisiòunpoşisiòun stratégica, naturalmèintdifèişa difèisain môd naturêl da i râm dal fióm Po. Al III sècolo d.C. al cumbîna per Bresèl cun al calêr pôch a la vôlta ed l'impêrimpēr, ch’al mét in prâtica saczédi e ṣguastamèintşguastamèint, ânca in pideméi ed pèsta che àn ṣvudêşvudê la sitê e al campâgni. Sibèin che la situasiòun l’an fós mìa sicûra, Bresèl l’é dvintê, int al 389, pôst dal Veschév e [[Sân Genesio]] (incôincō Sânt Prutetōr) l’é stê incarichê, cme prém veschév, cun al cûmpit ed cumbâter al reséi purtêdi da i pôpol furastêr. Int al 572 la sitê l’é stêda ocupêda da i Longobêrd e da quisché promôsapromòsa a DuchêDuchêt.

Tr’ al VI e al VII sècol Bresèl l’é stêda tirêda dèinter in ‘na fadigōṣafadigōşa discusiòun ch' la més in mèz l’Esarchê BiṣantèinBişantèin ed [[Ravèna]] e i Potentê Bârber che îven ocupê la [[Pianûra Padâna]]. Al trópi guidêdi dal rérè longobêrd Agilulfo (int al 603) e ‘na ṣfîlsaşfîlsa ed disastrôṣidisastrôşi aluviòun (int al 589 e intōren al 605-610) àn butê zò quêsi dal tót la sitê ardusèndlacun arduşîrla in ‘na séngia ed pantân e sâbia.

L’é stê acsé ch’l’àch’l’é finîfinîda d’èserla alvéta mònded la Brixellum gâl-rumâna.

==Dal Medioēv al dé d’incôd’incō==

Bisògna spetêr l’època medievêla per vèderla arvivîr, grâṣiagrâsia al pusèsgvêren ed [[Matélda ed Canòsa]] e a la presèinsa benedetèina: a i frê la cuntèsa la gh’à dê al castèl e, l’intêraa l’intēra sitê, pîna indipendèinsa dal cuntròl dal veschvêl. Int al XII sècol Bresèl, puliticamèint, al dipendîva da Pèrma, mèinter ind i sècol dôp la stôria dal paèiṣpaèiş la vèd al câmbi dal divêrsi Sgnuréi: i [[Correggeschi]], i [[Rossi]], i [[Visconti]], i [[Sforza]], fîn a j [[Estensi|Estèins]] int al 1479. Al batàli, cun môrt e frî, per cunquistêr al pusès ed la sitê àn cunvînt j Estèins a prugetêr e tirêr só un gîr ed mûri a sînch lê cun fusòun, e fêr ed Bresèl ‘na sitê-furtèsa. Int al 1704 al mûri e la rôca ed Bresèl in stêdi butêdi zò da i SpagnôlSpagnōl e al paèiṣpaèiş l’é andê zò ed nōv cun pôca impurtânsa per pió ‘d un sècol. Al gvêren estèins l’é cuntinvê fîn al 1861, l’ân in dōvedó Bresèl, insèm al j êtri sitê arzâni, l’é andê a fêr pêrta dal Règn d’Itâlia. Ind al 1866 l’éstê fât al famôṣfamôş pûnt ed barcòun insémainsém al Po, ch’ al coleghêvaunîva la rîva Mantvâna cun còla Arzâna ch’ l’ é stê pó cambiê int al 1969. Ind la [[ReṣistèinsaReşistèinsa italiâna|ReṣistèinsaReşistèinsa]] Bresèl l’é impgnêda cun al gróp dal C.L.N. e l’ ativitê ed la 68° Brighêda Garibaldi.

L'antîga ''Brixellum'' rumâna la mantîn i sègn dal só pasê ind l'''Antiquarium'' in via Cavallotti 12 ( al vèc cunvèint benedetèin) dōvein dōv' a’s pōlen mirêr interesânti testimuniânsi e scultûri del peréiod rumân, tra quisché la stâtva ‘d un personâg cun al mantèl ''(lacerna)'', dal I sècol dôp Crést. Dègna ed nôta ânca la stâtva d’ Ercole mésa ind la piâsa centrêla, ôvra dal famōṣfamōş scultōr [[Jacopo Sansovino]] (1553), fâta fêr dal dóca [[Ercole II d'Este|Ercole II]] [[Este]].

Mó pió che pr’ al só antîgh pasê, Bresèl l’é famōṣfamōş pr’ èser stêda ind al dôp guèra al teâter ed pôṣapôşa ‘d un cōrs dal cinéma chêr a la gînta: còl ed [[Pepòun]] e [[Don Camél]], interpretê int al félm da [[Gino Cervi]] e [[Fernandel]] e inspirê da i scrét ed [[Giovanni Guareschi]]. A i dû personâg, figûri ed l' [[Emégglia-Rumâgna|Emélia]] quistionadōra dal dôp guèra, Bresèl la gh’à dedichê un vèir e prôpria muṣéomuşéo, dōvein dōv' în tgnû da cât dimòndi bagâj ed sēna, tra cuisché ânca… un câr armê. (Al Crucifés ch’ al pêrla a Don Camillo l’é invêci, ânca adès, al só pôst, ind la cêṣa ed Sânta Maria Magiōr), davânti a la 'stèsa cēṣacēşa a gh'é dō stâtvi di prutagonésta in altêsa naturêla che a’s salóten da luntân; a la fîn, ind al paèiṣpaèiş, dimòndi pôst arcordên etertânti situasiòun ed la stôria dal félm.

[[File:StazionebrescelloBrescello_stazione_ferr_interno.jpgJPG|200px|thumb|Stasiòun]]

Bresèl cun: [[Burèt]], [[Gualtēr]], [[Guastâla]] e [[Lusêra]] al fà pêrt ed la fâsa, lòungalònga 20 chilômeter, ed cmûn ed la bâsa arzâna, cèch e mzân, che a’sdân fân insémainsém al [[Po]]. Al pôrt ed Burèt, ch’ l’é més a mèz dal trât navighê, al pemèt ‘n grôsa ativitê mìa sôl turéstica dal fiòm.

L’e-cunuméia dal paèiṣpaèiş l’é còla ‘d la Bâsa arzâna: un setōr agrécol tra i pió favurèvel d’Itâlia, dōvein dōv' al ṣvilópşvilóp l’é stê favurî da la preṣèinsapreşèinsa ed dimòndi cōrs d’âcva, prém fra tót al Po, e da ‘na sèria ed bunéfichi fâti lòunglòng i sècol (da i Benedetèin ind al Medioēv, da j Estèins int al Rinasimèint e incòra ind l’Itâlia repoblicâna fîn a la metê dal ’900).

Dimòndi ṣvilupêşvilupê în l’ativitê zotènica, lighêda préma ed tót a l’alevamèint di [[nimêl]], e tót al setōr alimentêr (da i salòmsalóm, al pió ed valōr l’é al Culatèl, a i furmâj, an s’ pōl mìa numinêr al [[Grâna]] ''(Parmigiano-Reggiano)'', al tót compagnê da un bòun bicêr ed vèin, (al [[Lambrósch Arzân]] naturalmèint).

Ind al secònd dôp guèra l’é andê sèimper pió a ṣvilupêresşvilupêres al setōr industriêl, lighê a l’indóstria mecânica e metalmecânica. Atâch a un nòmernómer cèch ed grôsi imprèiṣiimprèişi, a s’é adrêa asésterdrē vèder al fiurîr ed'd cèchiindóstri céchi e mzâni indóstri, soquânti cun prestasiòun sèins’ êter ed celèinsa.

==I personâg famôṣfamōş==

* '''Mario Nizzoli''' (Brescello, 1498 – 1576), studiōṣstudiōş dal savèir e leterê, al s’é dê a l'insegnamèint e a la publicasiòun dal j ôvri insémainsém a [[Cicerone]], stimê dal mònd ed la cultura italiân e ânca dal pensadōr tudèschtedèsch Leibniz.

* '''Carlo Zatti''' (Brescello, 1809 – 1899), pitōr, inteletvêl, s’ arcôrden ôvri ind la cêṣacêşa fiurintèina ed Fiumalbo, al côpi dal [[Tiziano]] fâti a [[Venèsia]],i quêder e al pêli presèintipresèint ind la CêṣaCêşa parochiêla ed Bresèl.

* '''Carlo Pisi''' (Poviglio, 1897 - Brescello1979), scultōr, artésta, s’ arcôrden al famōsifamōşi stâtvi dal pêpa '''Giovanni XXIII''', tgnûda da cât a Ròma, e ‘d '''Padre Pio da Petralcina'''.

* '''Carlo Bisi''' (Brescello, 1890 - 1984), âvtōr ed figûri, al fà dimòndi personâg ed sucès pr’ al ''Corriere dei Piccoli'', cme al '''dutōrDotor Piramidone ''' (1927), '''Sor Pampurio ''' (fât ind al 1928) e la '''FaméjaFamiglia Doggidì ''' (1953).