Mèrt: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m r2.7.1) (Robot A Śònt: as:মঙ্গল গ্ৰহ |
Nessun oggetto della modifica |
||
Riga 1:
{{CASSETTO|ARZ|Mêrt (astronoméia)}}
[[File:Mars Valles Marineris.jpeg|thumb|250 px| Fôto muntêda tōta zò da [[:it:Viking 1 Orbiter|''orbiter'']] ed la misiòun [[:it:Viking 1| Viking 1]] ch' la fà vèder la [[:it:Valles Marineris| Valles Marineris]]]]
'''Mêrt''' (''Marte'' in [[italiân]]) l'é al quêrt di [[pianēta]] dal [[sistēma solêr]] in ōrdin ed distânsa dal [[Sōl]] e l'ûltem di pianēta dal gèner ed la Tèra, dōp [[Mercóri (astronoméia)|Mercóri]], [[Vèner (astronoméia)|Vèner]] e la [[Tèra]],. In pió al vîn ciamê al "Pianēta ròs", a câşva dal só culōr carateréstich duvû al grôsi quantitê 'd [[ôsid ed fèr]] ch' al quâcen.. Al pianēta, ânca se al preşèinta 'n âria mêgra e al calōr mèdi int al d'ed sōver piotôst bâsi (tra 140 [[grado Celsius|°C]] e 20 °C), l'é, tra i pianēta dal sistēma solêr, còl ch' al 's arvîşa di pió a la Tèra: difâti, sibèin che la só grandèsa la sìa mez véia fra còla dal nôster pianēta e la [[Lûna]] (al diâmetro l'é cîrca la metê ed còl ed la Tèra e la mâsa pôch pió 'd un dècim), al preşèinta la pîga ed l'âs ed gîr e [[durêda dal giōren]] quêşi cumpâgn a còli 'd la Tèra; in pió la gròsta la 's preşèinta cun di vulcân, dal vâl, calōti di pôlo e desêrt cun 'd la sâbia, cun in pió dal fōrmi che a fân pinsêr a la preşèinsa, in un tèimp dimòndi luntân, ed l'âcva.
Però la gròsta dal pianēta l'é pîna ed bòchi e bûşi, a câşva ed la totêla mancânsa ' d elemèint ch' a pôsen şmagnêr (âcva e âria) e in grêd ed mudlêr e limêr sté fōrmi; in fîn, la dimòndi scarsitê ed l'âria an n'é mia in grêd de scunsumêr 'na bòuna pêrt dal strèli che câschen, e che dòunca a rîven per tèra pió despès che insém a la Tèra.
Mêrt insém a la só gròsta al gh'à al vulcân l' ''[[:it:Olympus Mons|Olympus Mons]]'' (27 km), ch' l'é al vulcân pió êlt ed tót al sistēma solêr, e la [[:it:Valles Marineris|Valles Marineris]], un ''[[:it:canyon|canyon]]'' però pió lòngh ed quî preşèint insém a la Tèra; int al [[zógn]] 2008 la rivésta ''[[:it:Nature|Nature]]'' l'à publichê al prōvi 'd 'na spropoşitêda bûşa ind la pêrta êlta dal pianēta lêregh quâter vôlti c ed cl' êtra bûşa ciamêda ''[[:it:Bacino Polo Sud-Aitken|Bacino Polo Sud-Aitken]]''<ref> [http://www.sciencenews.org/view/generic/id/33622/title/Impact_may_have_transformed_Mars - Sciencenews.org - ''Impact May Have Transformed Mars - (19 lój 2008)''] - Autōr:Ashley Yeager - Vèst al 26 [[novèmber]] 2008</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/science/2008/jun/26/mars.asteroid?gusrc=rss&feed - Guardian.co.uk - ''Cataclysmic impact created the north-south divide on Mars''] - Autōr:Ian Sample - Vèst al 26 novèmber 2008</ref>
Int al guardêrel Mêrt al preşèinta di cambimèint ed culōr, subét è stê dê la cōlpa a la preşèinsa 'd êlber, che, cun al cambiêr dal stagiòun ed l'ân, a cambiêven culōr. Cun tót còst i stódi cun al ''spettroscopio'' ed l'âria îven fât, da tèimp, abandunêr al pinsēr ch' égh prés èser di mêr, [[:it:Canali di Marte|canêl]] e fióm opór un âria asê fésa. La bôta grôsa a sté pinsēr l'é stêda dêda da la misiòun [[:it:Mariner IV|Mariner IV]] int al [[1965]], ch' l' à fât vèder un pianēta deşêrt e sèch, caraterişê, ògni tânt, da bufēri ed sâbia dimòndi viulèinti. Cun tót còst la sperânsa che Mêrt al pōsa dêr cà a la véta l'é stêda tôta in cunsiderasiòun da quând al môdul ''[[:it:Phoenix Mars| Lander Phoenix Mars Lander]]'' l'à catê dal giâs 'd âcva, al 31 ed [[lój]] [[2008 ]].<ref>NASA -[http://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/news/phoenix-20080731.html] ''NASA Spacecraft Confirms Martian Water, Mission Extended'' - Vèst al 15 dicèmber 2008</ref>
Adèsa în trî i setèlit artificêl che funsiòunen e che gîren intōren a Mêrt: ''[[:it:Mars Odyssey| Mars Odyssey]]'', al ''[[:it:Mars Express| Mars Express]]'' e al ''[[:it:Mars Reconnaissance Orbiter| Mars Reconnaissance Orbiter]]''. Al môdul ''Phoenix'' l'à da pôch finî al só lavōr de stódi ed la geologia marsiâna e l'à dê prōva ed la preşèinsa, in tèimp indrē, 'd âcva léquida in zōni lêrghi ed la gròsta. In pió l'à dê l'idèja che insém a la gròsta a pôsa èser sucès, int j ûltem dêş ân, di zèt 'd âcva quêşi cumpâgn a di ''[[:it:geyser|geyser]]''.<ref>[http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/mgs-20061206.html] - ''NASA Images Suggest Water Still Flows in Brief Spurts on Mars'' da NASA/JPL (6 dicembre 2006) – Vèst a 26 novèmber 2008</ref>
Divêrs pasâg ed ''[[:it:Mars Global Surveyor| Mars Global Surveyor]]'' a fân vèder un ritîr ed la calôt ed giâs dal pôlo a mezdé.<ref>''Orbiter's Long Life Helps Scientists Track Changes on Mars''[[http://mpfwww.jpl.nasa.gov/mgs/newsroom/20050920a.html]]. Ed Webster, G.; Beasley, D. NASA (20 settembre 2005). - Vèsta al 26 novèmber 2008</ref>
Intōren a Mêrt a gîren du satèlit naturêl, [[Fobos (astronoméia|Fobos]] e [[Deimos (astronoméia)| Deimos]], 'd amzûri céchi e 'd fôrma mia regolêra, prubabilmèint dō strèli céchi ciapêdi dal só pèiş. Mêrt al gh'à ânca soquânt satèlit naturêl ciamê ''[[:it:asteroide troiano|asteroidi troiani]]'', tra quisché ''[[:it: 5261 Eureka| 5261 Eureka]]''.
Mêrt al ciâpa al nòm dal [[Mêrt (dio)|dio cun l'istès nòm]] dal [[:it:mitologia romana|fôli antîghi rumâni]]; al sègn astronômich dal pianēta l'é al disègn cun quâter sègn dal dio ([[File:Mars symbol.svg|15px|]]).
== Nôti ==
{{References|2}}
== Elèinch di léber ==
[[File:Mars-19-09-2003.jpeg|thumb|300px| Fôto ed Mêrt tôta zò da 'na ''webcam'' tachêda a un telescôpi]]
* Giovanni Virginio Schiapparelli - ''Osservazioni astronomiche e fisiche sull'asse di rotazione e sulla topografia del pianeta Marte'' - Editōr: Tip. della R. Accademia dei Lincei - 1897
* Francis Rocard - ''Il pianeta rosso. Ultime novità da Marte'' - Editōr: Muzzio – 2009 -ISBN 978-88-96159-03-3
* {{fr}} Camile Flammario - ''La Planète Mars et ses conditions d'habitabilité'' /1892 – Editôr: Paris: Gauthier-Vallars et Fils
* {{en}} Percival Lowell - ''Mars and its Canals'' /1906 – Editōr : The MacMillan Company - New York.
* {{en}} Richard Grossinger - ''Planetary Mysteries: Megaliths, Glaciers, the Face on Mars and Aboriginal Dreamtime'' /1986 - Editōr: North Atlantic Books - ISBN 0-938190-90-3
* {{en}} Office of Technology Assessment, United States, Office of Technology Assessment, Congress, United States – ''Exploring the Moon and Mars: Choices for the Nation'' /1991 - Editōr:DIANE Publishing - ISBN 1-56806-041-6
=== Publicasiòun sientéfichi ===
* {{en}}G. W. Wetherill/1974 ''Problems Associated with Estimating the Relative Impact Rates on Mars and the Moon'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/1974Moon....9..227W]] – Rivésta: The Moon – Volóm 9 / pàgini 227-231
* {{en}} J. B. Pollack, J. F. Kasting, S. M. Richardson, K. Poliakoff – 1987 ''The case for a wet, warm climate on early Mars'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/1987Icar...71..203P]] - Rivésta: Icarus –Volóm 71 /pàgini 203-224
* {{en}}C. M. Bertka, Y.-W. Fei – 1997 ''Mineralogy of the Martian interior up to core-mantle boundary pressures.'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/1997JGR...102.5251]] - Rivésta: Journal of Geophysical Research – Volóm: 102/ pàgini 5251-5264
* {{en}}J. L. Bandfield, V. E. Hamilton, P. R. Christensen – 2000 ''A Global View of Martian Surface Compositions from MGS-TES'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2000Sci...287.1626B]] - Rivésta: Science – Volóm 287 / pàgini: 1626-1630
* {{en}}S. M. Clifford, T. J. Parker - 2001 ''The Evolution of the Martian Hydrosphere: Implications for the Fate of a Primordial Ocean and the Current State of the Northern Plains'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2001Icar..154...40C]] - Rivésta: Icarus – Volóm: 154 / pàgini: 40-79
* {{en}} D. Smith, M. Zuber, H. Frey, J. Garvin, J. Head, D. Muhleman, G. Pettengill, R. Phillips, S. Solomon, H. Zwally, W. Banerdt, T. Duxbury, M. Golombek, F. Lemoine, G. Neumann, D. Rowlands, O. Aharonson, P. Ford, A.Ivanov, C. Johnson, P. McGovern, J. Abshire, R. Afzal, X. Sun – 2001 ''Mars Orbiter Laser Altimeter: Experiment summary after the first year of global mapping of Mars'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2001JGR...10623689S]] – Rivésta: Journal of Geophysical Research – Volóm 106 / pàgini:23689-23722
* {{en}} M. Zuber – 2001 [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2001Natur.412..220Z]] ''The crust and mantle of Mars'' Rivésta: Nature – Volóm 412 / pàgini: 220-227
* {{en}} R. Irwin, T. Maxwell, A. Howard, R. Craddock, D. Leverington – 2002 ''A Large Paleolake Basin at the Head of Ma'adim Vallis, Mars'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...296.2209]] – Rivésta: Science – Volóm: 296/pàgini:2209-2212
* {{en}} V. Formisano, S. Atreya, T. Encrenaz, N. Ignatiev, M. Giuranna – 2004 ''Detection of Methane in the Atmosphere of Mars'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2004Sci...306.1758F]] Rivésta: Science – Volóm: 306 / pàgini: 1758-1761
* {{en}} Michael T. Mellon, William C. Feldman, Thomas H. Prettyman - 2004 ''The presence and stability of ground ice in the southern hemisphere of Mars'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2004Icar..169..324M]] - Rivésta: Icarus – Volóm: 169 / pàgini: 324-340
* {{en}} S.Solomon, O. Aharonson, J. Aurnou, B. Banerdt, M. Carr, A. Dombard, H. Frey, M. Golombek, S. Hauck, J. Head, B. Jakosky, C. Johnson, P. McGovern, G. Neumann, R. Phillips, D. Smith, M. Zuber – 2005 ''New Perspectives on Ancient Mars'' [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Sci...307.1214S]] – Rivésta: Science – Volóm: 307 / pàgini: 1214-1220
* {{en}} J. Bibring, Y. Langevin, J. F. Mustard, F. Poulet, R. Arvidson, A. Gendrin, B. Gondet, N. Mangold, P. Pinet, F. Forget - 2006 ''Global Mineralogical and Aqueous Mars History Derived from OMEGA/Mars Express Data'' - [[http://adsabs.harvard.edu/abs/2006Sci...312..400B]] Rivésta: Science – Volóm:312 / pàgini: 400-404
* {{en}} P. Kenneth Seidelmann, B. A. Archinal, M. F. A'Hearn, A. Conrad, G. J. Consolmagno, D. Hestroffer, J. L. Hilton, G. A. Krasinsky, G. Neumann, J. Oberst, P. Stooke, E. F. Tedesco, D. J. Tholen, P. C. Thomas, I. P. Williams – 2007 ''Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006'' [[http://adsabs.harvard.edu/doi/10.1007/s10569-007-9072-y]] Rivésta: Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy – Volóm: 98 / pàgini 155-180 |
== Vōş coleghêdi ==
* [[Sistēma solêr]]
== Êter prugèt==
{{interprogetto|etichetta=Marte|commons=Mars|<!----wikt=Marte|s=La vita sul pianeta Marte|s_oggetto=un testo|s_preposizione=di [[Giovanni Virginio Schiaparelli]] del [[1893]]:|s_etichetta=''La vita sul pianeta Marte''|q=Marte|q_preposizione=su|n=Categoria:Marte|n_preposizione=su - non funzionano - da fare Template:Interprogetto/Collegamento---->}}
== Colegamèin d'ed fōra ==
* [http://www.esa.int/esaCP/SEMPNA5XT9G_Italy_0.html Inési finsiòun Mars500]
* [http://www.intercom.publinet.it/2000/marte1.htm Mêrt int l' imaginâri generêl]
* Oliver Morton: ''National Geographic – ''Marte, Pianeta Vivo'' – znêr 2004 – pagg. 2-31 " [http://ngm.com/0401/sights_n_sounds/]
* [http://www.google.com/mars/ Google Mars, 'na pasegêda fînta insém al pianēta Mêrt]
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=24&Itemid=92 New Papers about Martian Geomorphology]
;Sît italiân ch' a pêrlen ed Mêrt:
* [http://www.marssociety.it/ The italian Mars Society]
* [http://www.pianetamarte.net ''Pianeta Marte.net'' - Teoréi divêrsi insém a la stôria ed la tèra e 'd Mêrt]
* [http://www.lunexit.it Lunar Explorer Italia]
* [http://www.pianeta-marte.it ''Pianeta-Marte.it'' - I fât ed l' esplurasiòun ed Mêtr]
* [http://www.codas.it/home2/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=23&Itemid=37 ''Dizionario della nomenclatura classica di Marte'' - dal sît dal CODAS]
* ''[http://www.meteowebcam.it/articolo-astronomia-3.html Meteowebcam.it - Marte: i misteri del pianeta rosso'']
{{Pianēt}}
</div>
<br>
<div class="Riferimeint GrisOrlee">
<div style="font-size:90%;">
'''Nôta''': cla pâgina ché l'é stêda fâta cun la tradusiòun ed 'na pêrt ed '''[[:it:Marte| Marte]]''' trâta da '''[[:it:|it.wikipedia.org]]'''.<br/>Guêrda la '''[http://it.wikipedia.org{{localurl:Marte|action=history}} stôria ed la pâgina uriginêla]''' per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
</div></div>
{{FINE_CASSETTO}}
{{CASSETTO|BLG|Mèrt}}
[[File:Mars Valles Marineris.jpeg|thumb|300px|Marti. La ''Vallis Marineris'' ch'as vadd int'al mèz l'è al pió gran chègnon cgnossó int'al [[sistamma sulèr]].]]
Line 18 ⟶ 97:
{{Pianîd}}
{{FINE_CASSETTO}}
[[Categoria:ASTRONOMIA]]
| |||