Spaggna: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica |
Nessun oggetto della modifica |
||
Riga 15:
La gh'à na pupulasiòṅ ad 46.954.694 abitànt e na superfìsi ad 506.030 km². Dal 1561 la capitàla l'è [[Madrid]], na sità ch'la cònta da più ad tri migliòṅ 'd abitànt (i èṅ siē in dl'arèa metrupulitàna).
La lìngua uficiàla dal régn 'l è 'l [[Spagnôl|Spagnól]], ch'al sarév pò al
La cunfìna a òvest cun al [[Purtugàl]], a sud cun al teritòri ad [[Gibiltéra]] (pusedimènt dal [[Régn Unî]]) e a nord cun la [[Franza|Frància]] e cuna al [[Andòra (Principä)|Principâ 'd Andòrra]]. Al sò sità [[Ceuta]] e [[Melilla]] i s càtan in [[Àfrica]] in mèś a 'l [[Maròc]] (i èṅ di [[exclavi]]).
Riga 102:
In soquànti cumunità autònumi dla Spaggna a s śònta anc la lìngua dal pòst: al '''Catalàṅ''' (''Català'', in [[Catalógna]], in dla sità sardagnóla 'd [[Alghero]] e, cuma dialét majurchìṅ, in dal [[Baleàri]]), al '''Valensiàṅ''' (''Valencià'', ch'al s davśina dimóndi a 'l Catalàṅ) in dla [[Cumunità Valensiàna]], al '''Galisiàṅ''' (''Galego'', imparentâ cun al [[Purtughéś]]) in [[Galìsia]] e al '''Basc''' (''Euskera'') ch'al s dascór in di [[Paéś Basc]] e anc in [[Navàrra]].
I telegiurnài regiunài dla televiśiòṅ ad Stat [[TVE]] i èṅ traśmìs in dal lìngui lucàli. Difàti al Stat spagnól e gl'aministrasiòṅ perifèrichi i dànan còrda e i tìnan sù 'l uś in àmbit lucàl ad tut al lìngui, anc ad quéli ch'i n gh'aṅ minga al ''status'' 'd uficiàl cuma 'l '''Asturiàṅ''', al '''Leunéś''', al dialét '''Estremadûr''' e 'l '''Aragunéś'''. In dla val 'd Aran 'l è arcgnusû uficialmènt, a fianc dal ''Castigliàṅ'' e dal ''Catalàṅ'', anc 'l '''Aranéś''', na parlàda imparentàda cun al '''Guascòṅ''' dal grup linguìstic d'l [[Ucitàn]].▼
== Stòria ==
▲Difàti al Stat spagnól e gl'aministrasiòṅ perifèrichi i dànan còrda e i tìnan sù 'l uś in àmbit lucàl ad tut al lìngui, anc ad quéli ch'i n gh'aṅ minga al ''status'' 'd uficiàl cuma 'l '''Asturiàṅ''', al '''Leunéś''', al dialét '''Estremadûr''' e 'l '''Aragunéś'''.
[[File:Reino_de_los_visigodos.svg|230px|thumb|left|Al régn di Viśigôt]]
[[File:Traianus_Glyptothek_Munich_336.jpg|240px|thumb|right|Bust dal prim imperadōr ispànic ''Trajàṅ'', cunservâ a ''Mònac ad Bavéra'']]
[[File:Corona_de_Castilla_1400_es.svg|230px|thumb|left|Al curóni dal régn ad Castìglia e 'd Aragóna in dal 1400]]
In di tèmp antìg (a partìr da 'l X sècul p.C. a 'l incìrca) al pupulasiòṅ dal pòst i èṅ stadi custréti a lasàr spasi a i duminadōr furastér ch'i daśgnìvan dal mónd dal [[Mediterraneo]] (Fenìsi, Grèc e Ibéri) o da l'[[Europa]] sentràla (Cèlt).
In di ùltim an dal III sècul p.C. al teritòri ibèric 'l ira dvintâ un camp ad batàja fra [[Cartagine]], ch'la cuntrulàva bòna part ad cal śòni lè, e [[Råmma|Róma]]. Quésta chè a la lunga la gh'à pò abû al sovravènt su 'l nemìg tulénd al cuntról dal pòst par siē sècui, dand-ag la sò lìngua, la sò cultùra, al sò istitusiòṅ pulìtichi e al sò dirìt. L'[[Hispania]] antìga la tulìva acsè la sò imprónta par sèmpar.
Al [[Cristianéśum]] al rivò dimóndi prèst in dla penìśula (II-III sècul) e al gh'à mis al sò fòrti raìś. In dal V sècul la Spaggna l'è stada invàśa da di pòpui bàrbar cuma gl'[[Alâṅ]] e i [[Vàndai]] (in [[Andaluśìa]]), i [[Śvēv]] (in [[Galìsia]]) e i [[Viśigôt]] (in tut al paéś méno ch'in dal nòrd). Quist chè i ìvan fat (fiṅ a 'l inìsi dal VI sècul) un régn dimóndi vast ch'al gh'iva dèntar di pès grôs dla [[Gallia]] e dl'[[Hispania]]. In sèguit al régn 'l iva tòlt un mòd 'd èsar tipicamènt ibèric anc parchè la capitàla la s éra spustàda da [[Tulóśa]] a [[Tulēd]] (che adès l'è la capitàla dla regiòṅ dla [[Castìglia-La Mancha]]).
In d'l VIII sècul l'[[Islam]] al fà la sò cumpàrsa in Spaggna, faghénd scumparìr dal tut al régn viśigôt e duminànd bòna part dla penìśula par di sècui sénsa però cavàr-gh-la a scanślàr al raìś latìni e al cristianéśum dal pupulasiòṅ dal pòst.
A partìr dal XI sècul, i musulmàṅ i tàcan a turnàr indrē sót i cólp di cristiàṅ impgnâ a tōr da la sò banda chi teritòri lè. I àrab però i sparìsan dal tut da 'l [[Sultanâ ad Granada]], in dua i s éran ritirâ, sól in dal Śnar dal 1492 par maṅ ad dū stat cristiàṅ ch'i s éran furmâ in cal mèntar: al [[Régn ad Castìglia]] e al [[Régn 'd Aragóna]].
Anc s a n gh è minga na data cèrta ch'la definìsa dabòṅ la nàsita dal ''Régn ad Spaggna'' a s è tacâ a dascórar dal paéś in cla manéra lè dòp al spuśalìsi fra [[Isabella I]], la regìna ad [[Castìglia]], e [[Ferdinànd V]], al rè 'd [[Aragóna]]. Quand pò 'l è mòrt [[Carl V]] (Carl I ad Spaggna), cun la gnuda di [[Aśbûrg]] e specialmènt in dla secónda part dal XVI sècul, al régn al s è tacâ a ciamàr acsè in manéra definitìva in tut [[Europa]].
{{EUROPA}}
| |||