Ragn: differenze tra le versioni

I '''ragn''' (''Araneae'', '''ragni''' in [[italiàn]]) i èṅ dal bèsti ch'i faṅ part ad 'l ordanórdan di aracnidaràcnid ch'al cumprendcumprénd 109 famijifamìji e 41.719 specispèci.

[[File:Victorian_funnelweb.jpg|290px|thumb|left|Un ragn négar bèl pulpośpulpóś e dimondidimóndi velenośvelenóś]]

I ragn i gh'anaṅànan òt śampi e un corpcòrp diviśdivìś in du segmentpès: [[cefalotorace]] e [[opistosoma]]. Al sò budèli i èṅ acsè stretistrichi ch'i ragn i n pólanpōlan minga magnarmagnàr gnanc un bcòṅ solidsòlid ma i gh'aṅ biśogn ad far-al dvintardvintàr liquidlìquid par meśmèś ad particularparticulàr enśìma digestivdigestìv.

I ragn i n gh'aṅ minga di muscuimuscùi estensór e i s movanmóvan cambiandcambiànd la presiòṅ indla dallōr sòsistéma sistema idraulicidràulic.

La tlaréda di ragn la pól èsar cunsideradacunsideràda ad livellivèl superiór ad tut i materiaimateriài sinteticsintètic in circulasiòṅ: l'è più alśèraalśéra e elasticaelàstica.

[[File:Archindae_characters.jpg|210px|thumb|right|Al parti dal corp dal ragn: (1)=quatarquàtar para ad śampi, (2)=cefalotorace, (3)=opistosoma]]

== CarateristichiCaraterìstichi generaligeneràli ==

A gh'è sól na specespéce ad ragn vegetarianach'la magna i vegetài, tutitut chi gl'atri i èṅ carnivuricarnìvuri: i pólanpōlan magnarmagnàr di atar ragn o 'd insetinsèt. I ragn grosgrôs i gh la cavancàvan a magnarmagnàr anc di uśeiuśèi o dal luśertiluśèrti.

I ragn śovanśóvan i cumpletanśòntan ala 'l sò magnar cunmagnàr al netarnètar mentarmèntar queiquéi più grand i preferisansarnìsan al polinpòlin.

DimondiDimóndi ragn i drovandróvan al vlèn par mubiliśarmubiliśàr al predisò vitmi e anc 'l óm al gh'à da star-ag atentiatènti.

In di masć i [[pedipalpi]] (organòrgan situàach'i s càtan davśeṅdavśèṅ a la bocabóca o subìt sóta) i s èṅ mudificàamudificâ a siringasirìnga e i sèrvanservìsan par fecundarfecundàr al fémni. Par far cal lavórlavōr lè, i masć i gh'aṅ da star dimondiin atentialèrta parchè i vananvànan in a risć 'd èsar magnàamagnâ in cal mèntar.

== I nostarnòstar ragn ==

I ragn più cumuṅcumùṅ dal nostrinòstri bandi, ch'a s i cata facilmentfacilmènt in dal cà, i èṅ i ''ragn balerèṅ'' ([[Pholcus phalangioides]]). I èṅ di ragn ch'i spetanspètan che 'n insetinsèt al s taca atacatàc a la sò tlaredatlaréda, pò i gh vanaṅvànan adosadòs e i gh fanaṅfaṅ un sarcofagsarcòfag ad fiifìi intoran'd intóran. QuandQuànd 'l insetinsèt 'l è mortmòrt, i 'lal magnanmàgnan.

'L ataràtar ragn ch'a s cata cumunementcumunemènt 'l è al ''ragn dal cantinicantìni'' o ''ragn dal dvineldvinèl'' ([[Tegenaria domestica]]).

[[File:Katnik_domowy_Tegenaria_domestica2.jpg|190px|thumb|right|Un ragn dal dvineldvinèl]].

Al vivviṿ in dal sò gnal fat a tubo, vèrt in dal du bandi. QuandQuànd na predaqualc bestiulìna (in genergènar, insetdi insèt o di ataràtar ragn) la casca in dla tlaredatlaréda, la Tegenaria la scattasa gh buta adòs e la morśga a ripetisioṅripetisiòṅ e dopadòp la la portapòrta dentardèntar par magnarmagnàr-la concun comadcòmad. QuandQuànd l'à finìifinî ad far-al, la buta fóra i scart. A 'l ragn dal dvineldvinèl aal gh piaśpiàś i postpòst frescbèi frésc e ùmid (cum al cantinicantìni e seminteràai seminterâ).