Véla Mnôs: differenze tra le versioni

I studiōṣ àn, in di tèimp indrê, fât divêrs pinsêr só al j urègin de sta strutûra ed difèiṣa: secònd al Milani <ref>Francesco Milani, ''Minozzo negli sviluppi storici della pieve e della podesteria'', Reggio Emilia 1980, p. 151</ref>, pr'al sistêmasistēma druvê per tirêrel só la pré èser un'ôvraôpra têrd-imperiêl, pôch prubâbil che sién stê i rumân a tirêrla só.

Secònd al stôrich Andreotti <ref>R. Andreotti, ''Le comunicazioni di Parma col Tirreno'', in ''Bullettino della Commissione Archeologica Comunale'', LV, 1928, pp.241-242.</ref>l 'urègin ed la ''Rôca de Mnôs'' la deṣgniré dal pasâg ed 'n' antîga strêda per la [[Garfagnâna]], ch' la pasêva dal [[Pâs Pradarèina]], prubabilmèin arfâta insém a la strêda rumâna tra [[Pèrma]] e [[Locca|Lóca]]<ref>L<nowiki>'</nowiki>''[[Itinerarium Antonini]]", l'arcôrda 'na strêda ch' la traversêva l ' [[Apenèin eminliânemiliân]] ocidentêl (''item a Perme Laca M.P.C I''). Secònd Andreotti la Pèrma-Lóca la gnîva fôra da la pôrta orientelaorientêla ed Pèrma e, tajândint al tajêr ed travêrs al màj centuriêlied la centória, la puntevapuntêva vêrs la vâl ed l' [[Èinsa]], ch'la turnêva só per pasêr pó in còla dal [[Sècia]]. Pasê acsé l' [[Apenèin]] pr'al Pâs Pradarèina, la strêda l' andêva zò in Garfagnâna e, pasândint al pasêr da la pêrta a dréta del [[Sêrch]], l'arivêva finalmèint a Lóca. La strêda l'é incòra citêda da [[Lodovico ricciRicci]] ind la dei''Dei Territori di Modena, Reggio e degli altri Stati appartenenti alla Casa d'Este'', [[1788]], dōvedóve al spieghêva al percōrs ed la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto| strêda duchêla per la Lunigiâna]], l'arpôrta che: "''giunge a Fellina. Qui vi trova un ramo di strada al Mezzodì, che passando la Secchia alla Gatta corre per Menozzo e Ligonchio a Sillano, e cala in Garfagnana. Da questo stretto ramo se ne stacca un altro, che volgendosi anche più a mattina stendesi per Quara, Gova, Romanoro, Pietravolta, S. Pellegrino, e scende pure a Castelnuovo di Garfagnana''".</ref>LòunghLòngh sté strêda a's câtecâten dimòndi rôchi e castêcastē, che sègnen la só impurtânsa in època medievêla e gh'é stê catê, in localitê ''Gâta''-''Sân Bertlamè'', tòmbi rumâni intèiṣipinsêdi cme indésisègn ed la preṣèinsa 'd un céch grópgrupèt ed cà, in pió ché a gh'êra in pióēra un "''ospitale"'', més lòunghlòngh al Sècia, tr'al vâl S'cèl e Lócla <ref>Francesco Milani, ''Minozzo negli sviluppi storici dela pieve e della podesteria'',Reggio Emilia 1980.</ref>. 'Na secònda strêda la se stachêva da còsta, l'andêva só al mûnt Prâmpa e l'andêva zò dòunca fîn a Muntcâgn, Casalèin, e Piôl, dōve la s'unîva cun la strêda per [[Ligûnchi]]<ref>Sta strêda, cnusûdacg nusûda per èser druvêda per al trasferimèint di brânch al'a l'êlta la vîn ânca numinêda ind l'ât tgnû dacât ind l'Archévi Capitolêr ed Rèz datê a Pavèia al 25 ed [[mâg]] dal 781 ed la dunasiòun ed la "''livella di Nasseta"'' al vèschev ed [[Rèz]] Apollinare ed [[Carlo Magno]], dōve a's cîta 'na strêda che dal Sècia la và insém al mûnt "''Palaredo"'' e la rîva al cunfîn cun la [[Tuscâna]] al Pâs Pradarèina.</ref>.<ref> Guêrda ânca chè: [http://scrineum.unipv.it/rivista/2-2004/santoni.html#fnref80]</ref> La strutûra ed difèiṣa la 's câta al cunfîn naturêl, fât dal Sècia, tra i teritôri bizantèin e l'esarchê ed [[Ravèna]], quî longobêrd: pêrt dal teritôri ed l'êlt e mèdi [[Apenèin arzân]], cun la ruvîna dal ''Castrum Bismanto'' ind la prmapréma metê dal VII sècol l'êraēra pasepaê in mân di [[Longobêrd]], mèinter al rèst l'armagnîva in mân di bizantèin tra quî i teritori di cmûn ed [[Toân]], [[Véla Mnôs], e [[Ligûnchi]] che a ghîn armêṣ fîn al 728. Al teritôri, insèm a l'antîga strêda rumâna ciamêda ''Bibulca'' o ''via Imperiêla'', ch' la metîna in cuminicasiòuncolegamèint i teritôri bizantèin int al mudnèiṣ cun la Garfagnâna, l'êra difèiṣa da un ''Castrum Verabulum'', arcgnusû cun Sân Vitêl ed Carpnèida, opór cun 'na localitê atâch a [[Bològna]] atâch a còla che incôincō l'é Cresplân. A' s trâta ed 'n' ôvraôpra impurtânt, cun di mûr êltaêlt traitra i 20 e i 30 mêtermēter e prutèta al spâli dal mûnt Prampa,. Al difèiṣi a s' égh zuntêven dō tòrtòri ed guêrdia incòra incôincō in pē in diresiòun [[Bismântva]] (ind al localitê ed ''Castèiln'' e 'd ''Trélia'') êter ddû turiòun o rôchi ( ind al localitê ''Srògn'' e ''Carniâna''), sègn 'd antîgh castêcastē ch'an 's cgnòs mìa la dâtainddâta ind al localitê ''Piôl'', e ''Toân'', ch'la tîn dacât in pió 'n cēṣa rumânica ed 'n' època dôp, ede 'n' êter, d'època longoberda, inséinsém al turèinturèint ''[[Dôl'']], atâch alaa la localitê ed ''[[Quâra'']].

Fîn al 1815 al pô dal cmûn de sté teritôri l'êraēra ind la frasiòun de mnôsMnôs, ind la Rôca dal Melocio. Ind al peréiod napoleònich, int al 1805, ind al mèter apôst al [[dipartimèint dal Cróstel]] (Rèz), còst l'é stê divîṣ in cantòun dōvedóve al n.8 l'êraēra col de Mnôs, fât da sèt cmûn o cmûn céch, cun la separasiòundivişiòun di cèinter ved Vèla e Mnôs.<ref>L'uniòunluniòun l'êra fâta cun i cmûn: Mnôs (2815 abitânt), Véla Mnôs cun Bedògn, Cadigôb (forsifōrsi còla d'incoincō Cà Zòbi), CarniAnaCarniâna, Puiân, Carù, Slògn, Cerè Castlêr(?), Premavōr (2033 abitânt), Toân cun Cerè Marabèin (915 abitânt), Ligûnchi cun Piôl, Vâgli, Sincsèr, Câmp e Cavrîl, (1654 abitânt), Fèbi cun Curiân, Asta, Deusi e Rèparotònda (1418 abitânt), Guêra (prubabilment Quâra) cun Gôva, Sèc, e Costabòuna (1000 abitânt) e Gaṣan cun Civêgh, Cervarôl, Mursiân, e Nvlân(?) (1762 abitânt)</ref> In sègvit a la divisiòundivişiòun tra Vèla e Mnôs, è nasû la cuncurènsa tra i dû cèinter per al pôst dal cmûn. Int al 1810 al gvêren l'à stabilî che al pôst comunêl al fós Mnôs (cun Sunrêt, Razôl, Valbciâna, Muntfléch, Garfagnân), mèinter Véla Mnôs l'é stê cunsidrê cmûn unî. L'ân dôp n'êtra curesiòun: al cantòun de Mnôs al gh'îva 5 cmûn (Véla Mnôs cun Mnôs, Toân, Gaṣân, Ligûnchi, Fèbi). Int al 1812 i cmûn dvintêven quâter Mnôs, (cun 2074 abitânt, Toân cun 2193 abitânt, Gaṣân o Asta cun 2548 abitant e Ligûnchi cun 1458 abitânt).

Cun la caschêda ed Napoleòun s'é turnê a mèter só la situasiòun ed préma: al pôstapôst dal cmûn l'é stê turnê a purtêr a Mnôs, ind la Rôca dal Melocio: al séndech l'a scrét però a Rèz che al sît l'andêva mìa pió bèin per al pôst ed l'aministrasiòun comunêla e cun al permès dal Dóca ed Mòdna, al municèpi l'é stê turnê a purtêr ed nōv a Vèla Mnôs al 15 ed [[mêrs]] dal 1815 <ref>Al procuradōr ed Rèz l'à scrét al Dóca a Mòdna cun sté lètra: "''Sua Altezza Reale, benché in passato la residenza della Comunità di Minozzo sia sempre stata a Villa di Minozzo, nulla di meno si è sempre annunziato come capoluogo del comune Minozzo. Ora che, stando alla lettera del sovrano decreto 12 gennaio 1815 scorso, si è realmente stabilito la residenza in Minozzo, mi viene esposto esser ciò molto incomodo e pregiudizievole alla comunità perché non avendo fabbricati comunali soffre di uno stipendio di fiorini 140 annuali per affitto della residenza. Manca una Locanda ove in tempi rigidi riconversarsi e non avvi concorrenza di popolo. Il contrario, in Villa Minozzo avvi una casa comunale ove collocare la residenza, avvi mercato ogni giovedì e avvi stabilmente una Locanda, [...]''". La rispôsta dal Dóca ed Mòdna Francesco IV, dal 4 ed [[mêrs]] 1815 ("''Considerate le circostanze esposteci dal primo consultore e vice Governatore nostra città e provincia Conte Antono Re mediante del primo corrente e ritenuto che da lui si riconosca utile il proposto cambiamento, concediamo che venga la traslocazione della comune di Minozzo in Villa Minozzo. [...]''") l'à dê al permès de spustêr al minicèpi a Véla Mnôs</ref>.