Véla Mnôs: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Bot: Aggiungo: es:Villa Minozzo
mNessun oggetto della modifica
Riga 12:
|ABITANTI={{MSG|Villaminozzesi|ARZ=quî ed Véla Mnôs}}
|PATRONO={{MSG|Santa Lucia vergine e martire|ARZ=Sânta Luséia}}|FESTAPATRONO={{MSG|13 dicembre|ARZ=13 ed desèmber}}
|FRAZIONI={{MSG|Carniana, Carù, Cerrè Sologno, Cervarolo, Civago, Costabona, Febbio, Gazzano, Gova, Minozzo, Morsiano, Novellano, Poiano, Rescadore, Santonio e Sologno.|ARZ=Carniâna, Carù, Cerè Slògn, Cervarôl, [[Civêgh]], Costabòuna, Fèbi, Gaṣân, Gôva, Mnôs, Mursiân, Novlân, Puiân, Rescadōr, Santòni e Sològn.}}
|CONFINA={{MSG|(nord) Castelnovo ne' Monti, Carpineti, Toano, (est) Montefiorino (MO), Frassinoro (MO), (sud) Castiglione di Garfagnana (LU), Villa Collemandina (LU), Sillano (LU), (ovest) Ligonchio e Busana.|ARZ=(mezanôt) [[Castelnōv di Mûnt]], [[Carpnèida]], [[Toân]], (matèina) [[Muntfiurèin]] (MO), [[Frasinôr]] (MO), (mezdé) [[Castiliòun ed Garfagnâna]] (LU), [[Véla Colmandèina]] (LU), [[Silân]] (LU), (sira) [[Ligûnchi]] e [[Buṣâna]].}}
|SITO=www.comune.villa-minozzo.re.it
Riga 22:
'''Véla Mnôs''' ('''Véla de' Mnôc'''' in dialèt ed Véla Mnôs) ('''Villa Minozzo''' in [[italiân]]) l'é un cmûn ed 4.150 abitânt ed la [[pruvîncia ed Rèz]], a 54 chilômeter tra mezdé e mateina dal cèinter ed [[Rèz]].
 
Al teritôri comunêl l'é tra i pió lêregh d' [[Itâlia]], s' es tînen fôra i cèinter principêl dal pruvînci. A gh'é la stasiòun siéstica ed Fèbi e la muntâgna pió êlta ed la pruvîncia, al [[Mûnt Cusna]] (2121 i.l.m.). Atravêrs [[Civêgh]] e al Pâs dal Fôrbis a 's rîva in Grafagnâna.
 
Al teritôri l'é quêṣi dal tót dèinter al [[Pêrch dal Gigânt]].
Riga 28:
==Stòria==
 
Fra i prém sègn ed la preṣèinsa ed l'òm ind al teritôri comunêl a gh'é i rèst ed l'etê ed mèz ed la prêda catê in localitê ''Lama Lite'', a pió ed 1.700 mêter i.l.m. Atâch a l'abitê ed Sân Bertlamè, lòungh al fiòm [[Sècia]] é stê catê un simitèri ed l'època rumâna. Atâch al cèinter ed Vèla Mnôs, é stê catê 'na fébia gâlica. Tito Livio int al 187 p.C. al dîṣ che al consōl ''Marco Emilio Lepido'' , ind la guèra fâta cûntra i Légor ''Friniates e Apuani'' che abitêven sti teritôri ''potrebbe avere attraversato gli Appennini passando per il territorio del comune di Villa Minozzo'', "da o per" la Garfagnâna (dal Pâs Pradarèina o dal Fòrbis o Raîṣ). <ref>Al pâs an n'é mìa cêr véste che Tito Livio an dîs mìa da dōve l'é gnû al pasâg e gnân se se còst l'é stê da la [[Tuscâna]] e l' [[Emégglia|Emélia]] o invicivêrsa la ragiòun la sugerés che al pasâg al sia gnû da l'Emélia e pó in Tuscâna vést che int la stôria ed Tito Livio préma a vîn sgnê i nòm di mûnt ''Ballistam'' (Valèstra) e Suismontiumqe (Biṣmântva) e pó a vín arpurtê ch' l' é avgnû al pasâg di Apenèin, in pió, sèimper la ragiòun l' a's pôrta a scartêr che al pasâg al sia cuntinvê vêrsa la Lunigiâna, vést che al 'stès Tito Livio a' s dîṣ che l'ân dôp int al 186 p.C. i Rumân àn subî int la vâl dal fiòm Mêgra (Lunigiâna), ch'an cgnusîve mìa bèin, 'na batôsta a ôvra di Lègor Apuân ind la batâlia arcurdêda cun al nòm ed "Saltus Marcius",</ref>Secònd la stôria popolêra la nâsita dal cèinter abitê la s'arfà a di fugitîv e deportê rumân. Al nòm ''Vèla'' al deṣvîn da la parôla ''véla'', che vôl dîr cà padronêl o gróp ed cà campagnôli, mèinter ''Mnôs'' a sré 'd unîr a ''Minucium'' nòm dal padròun dal fònd in dōve gh' êra la vèla. Opór al nòm ''Mnôs'' al pōl deṣgnîr dal nòm ed la Rôca ciamêda dal ''Melocio'' ch' l' êra in localitê ''Mnôs'' (ind al dialèt lochêl ''Mnòcc''). Un ât ed l'imperadōr Ottone I dal 963 e un'êter 'd Ottone II int al 980, a cunfermên al pusès ed la ''cortem de’ Melocio cum plebe'' a la cēṣa ed [[Rèz]]. D'atōrna al 1000 l'é documentê un ''archpresbyter Melocii'' e dop un prêt ciamê ''Antonio de Menotio''. Int al 1092 l'abite l'é citê in 'n bòla ed l'antipêpa Clemente III. La cuntèsa [[Matélda ed Canòsa|Matélda]] int al 1102 la cîta un ricôver per puvrèt in ''Campo Melasio'' e int al 1106, la fa riferimèint a un êrem in ''San Venerio'' ind la frasiòun dal dé d'incô ed [[Carù]]. Int al XIII sècol al cmûn ed Rèz l'îva ''coloniṣê'' la muntâgna e vêrs al 1240 dimòndi localitê dal cmûn dal dé d'incô a gh'àn giurê fedeltê (Ceré, Costabòuna, Curiân, Santòni, Sèc e la cumunitê d'Asta). Tr'al famèj che fêven valèir l'avtoritê ind la zôna a vân arcurdê i [[Dalli]], che deṣgnîven da la [[Garfagnâna]] e amîgh di estèins, i Fogliani, i Malvasia, in pió râsi fiurintèini, j Arnaldi, e mudnèiṣi i Rocchi. Int al XV sècol a gh'é stê dal quistiòun cun i pastôr garfagnîn ed ''Soraggio'' per l'ûs di pâscol d'atōrna a Gazân<ref> Al pâs ch' l' unîva al teritôri dal cmûn cun la Garfagnâna l'à ciapê al nòm ed ''Lama Lite''</ref>: ed la quistiòun l'é stê invistî al Dóca, che, dôp rcōrs e cûntra ricōrs, l'à dê ragiòun a i tuscân in câmbi ed 'n ôrs vîv a l'ân da purtêr al Dóca<ref> Da sté fât é nasû al dét: ''Mnêr l'ôrs a Mòdna'' per spieghêr un' imprèiṣa dificultōṣa mó sèinsa riṣultê prâtich </ref> dôp quêlch ân cambiê in cinghiêl. Int al XVI sècol la muntâgna arzâna l'à cgnusû un pegioramèint dal brigantâg; tra i brigânt pió famōṣ [[Domenico Amorotto]], prutèt da la cória rumâna e ricerchê da [[Francesco Guicciardini]], al gh'îva la cà ânch in sta pêrta ed l'Apenèin, tra Gaṣân e [[Civêgh]], ind la localitê ed la Tòr ed l'Amorôt, che da ló l'à ciapê al nòm. A la Repóblica arzâna a gh'àn dt ed sé, int al 1796, i cèinter d'âsta, Fèbi, e Sèc. Ind al peréiod napoleònich é stê fât al "distretto 22 di Minozzo", dal dipartimèint dal [[Cróstel]]. Dôp la Restarvasiòun estèins, Véla Mnôs, l'à cuntinvê ad avèir 36 "comunelli". Dal 1815 l'é stê dichiarê pôst comunêl e l'é armêṣ anca dôp l' [[Unitê d' Itâlia]]: int sté peréiod l'é stê per pōch tèimp cmûn indpendèint anca Gaṣân, pió têrdi turnê insèm a Véla Mnôs. Ind al tèimp ed la [[préma guèra mundiêla]] é ste fât in vâl d'Asta un câmp ed lavōr per perṣunêr ed l'esêrcit àustro-ungârich, ònich eṣèimpi ind la [[pruvîncia ed Rèz]]. I perṣunêr lavurêven a la costrusiòun ed 'na ferovèia a scartamèint ridòt, , fâta int al 1918 fra Reparotònda, mìa luntân da Fèbi, e [[Quâra]] ( 16 chilômeter ed lughèsa cun 'na râta mâsima dal 3%). La ferovéia l'êra stêda fâta per purtêr a vâl l' algnâm tajê da i fiânch dal [[Mûnt Cusna]], che in chi tèimp là l'êra tânt necesâri; atâch a Gôva lòungh un piân in calêda i trûṣ finîven int al turèint [[Dôl]], d'ed ché int al fiòm [[Sècia]], e a gnîven tót só a Sân Michēl di Mucèt atâch a [[Sasól|Sasôl]]. Purtrôp bèle int al 1920 la ferovèia la vîn ṣmuntêda. Un diṣastrōṣ teremôt al 6 setèmber 1920 l'à trê zò dimòndi cà e fât dimòndi môrt. Al tèimp ed la [[secònda guèra mundiêla]], al 20 ed mêrs 1944 la frasiòun ed Cervarôl l'é stêda butêda zò per rapreṣâlia da i tedèsch , che àn masê 23 persòuni. Tót al teritô comunêl l'à pó fât pêrt ed la [[Repóblica partigiâna ed Muntfiurèin]] e al cmûn a gh'é stê dê l'amdaja d'argînt al valōr militêr cun al segvèint mutîv: