Treṣnêr: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica |
m Curèsiòun |
||
Riga 17:
Còst fîn a quând un grând scaravôlt geogrâfich l'à mudê la diresiòun di fióm oséja la ròta dal Pó atâch a [[Figaról|Figarôl]] (in pruvîncia ed Ruvîgh) sucèsa tr' al 1152 e al 1153 cun un spustamèint vêrs mezanôt ch' l'à purtê al necesâri cambiamèint ed diresiòun dal [[Sècia]], dal [[Cróstel]] e 'd l' [[Èinsa]] cun un spustamèint pôch a la vôlta da matèina a sîra. Mó préma de sti grôs cambiamèint la ''Trixinaria'' o dmej al Ré, as zuntêva, ind la zôna ed Rôl, cun un vèc lèt dal Cróstel. Cme l' arcôrda Rino Rio …'' Il Rio sfociava, nei tempi anteriori alla conoide del Crustulus Magnus, da solo nel Larione, nel luogo ove sorse l'antica isola Muricola (S.Benedetto Po); in tempi successivi si unì al Crostolo presso Rolo ed ebbe sfogo nei rami più meridionali (Tagliata, Moglia) del Po stesso.'' Al ''Crustulus Magnus'' che Rino Rio al numîna, l'é ûn di cōrs dal Cróstel ch' l' à dê urègin, per ṣlargamèint, a ûn di pió grôs depôṣit ed fratóm dal j aluviòun ind la pianûra arzâna. Sti depôṣit în cumincê a l'inési dal III sècol p.C. e în durê sèinsa fermêres per 700 ân. A fân pêrta, a sté grôs depôṣit ed ed frantóm fât a pûnta, la magiōr pêrta di trèin ed Masinsâdegh, Prefuntâna, Pevròsa e la pêrt êlta dal campâgni ed [[Bagnôl]], [[Nuvalêra]] [[Campagnōla]], [[Fâbrich]] e [[Rôl]]. Un râm secondâri de sté ''Crusrulus Magnus'' l'à fât i trèin êlt ed Bódri, Fosdònd, Cânol e Cugnînt. Gabriele Mantovani as dîṣ che al Ré as butêva int al Cróstel al Cantunâs che dal còl pûnt lé in dōp al sré la '' Fossa Scaveriola exiente in Braida de Noventa'' numinêda int al 772 in un decrêt dal Rè Longobêrd Desiderio, ch' l' é la Fôsa ed Rêṣ dal dé d'incô. Al sègn lasê dal traspôrt ed gêri e sâbi dal ''Crustulus Magnus'', ind al sarêr al cōrs dal jâchev dal Ré, che 'n gh' la cavêven mìa acsé a rivêr in Pó, al fōrma chi pantân che dân urègin a còl lêregh impantanamèint, ciamê, ind al j antîghi chêrti, cme ''Val Putrida'' e ch' la quacêva pêtra ed la bâsa arzâna e mudnèiṣa. La zôna a mezanôt ed [[Ré Salṣêr]], còla ciamêda Campâgna dal Bundiòun bunifichêda vêrs al fîn dal XIII sècol da Corrado da Curèz insèm aa sît ed Cà di Frê la vîn spieghêda acsé da Eustacchio Cabassi in 'na lètra dal 21 Agòst 1790 al Tiraboschi ''...questa tenuta, divisa tra i due territori di Fabbrico e di Rio, viene circondata a Mezzogiorno dal Tresinaro, ossia canal di Migliarina, a settentrione dalla Fossa di Raso, che anch'essa divide il rollese dal territorio del Principato di Correggio, a ponente vien divisa dal picciol cavo detto il Naviglietto ed a levante ha per confine altro cavo scolastico detto la Fossassa ed i prati di Correggio.'' Al solevamèint ch' al s'é fât mjêra d'ân fà che, a fōrma ed filòun de schîna, al se ṣvilópa da Curèz fîn a Fâbrich a né êter che l'êrṣen centrêl comûn di dû bacîn ed culmêda dal ''Crustulus'', a mansèina, e 'd la ''Trixinaria'' a dréta. La ''Tresinaria'' l'intervîn ânca ind al furmasiòun campagnôli ed la bâsa mudnèiṣa: la ''Secula'' e la '' Trixinaria'' a s'unîven int al lôr sbòch al piân e fêven un lèt ònich, a tgnîven 'na grôsa strésia dal trèin insém al cunfîn tra [[Curèz]] e [[Chèrp]] e, in cêrt pûnt, la rivêva a trî chilômeter ed larghèsa. ''Nel Principato di Carpi'' – a sustîn Rino Rio – ''fra le campagne di Fossoli e di Budrione, lungo quella strada che prende ancora il nome di Via delle Senare e corre parallela alla Fossa Nuova, ci rappresenta la zona di maggiore e più intensa deposizione delle acque del Trixinaria (Dosso Senara) e chiaramente stabilisce l'esatta posizione dell'alveo centrale di questo torrente antico ed il suo tracciato che seguiva quasi esattamente il corso della Fossa Nuova attuale.'' Al ''Dosso di Carpi'', ch' l' é la pió antîga schîna d'êsen ed fióm cgnusû in [[Emégglia|Emélia]], la dêv, prubabilmèint, al carateréstichi 'd la só fōrma prôpria al Treṣnêr. Incòra dôp al mél al Sècia as dividîva in dû râm, ûn ed quisché, còl ch' l' êra drê schêres, al tirêva drét vêrs mezanôt insèm al j âchev ed la ''Trixinaria'', che se smercêven e ocupêven al lèt dal pió antîgh Ré e andêve ind la zôna ed Chêrp e 'd Nōv fîn a dêr int al sistêma ''Bondenum-Burana''. Fîn al XIII sècol, al tròunch pió bâs dal Treṣnêr, l'é stê ciamê da i Mudnèiṣ '' Fossaregi, Fossa de regi, Fossaraxo, Fossa de raso'' ch' l'é pó al nòm d' adèsa dal pcòun dal Chêv Treṣnêr dal Cantunâs al só sbòch ind la ''[[Parmigiana-Moglia]]''.
===Al cambiamèint ed diresiòun dal XII sècol===
As sà che ind al Setsèint al Treṣner as butêva incora in còl pcòun dal Pó ciamê ''Bondeno'', as gh'à nutésia invêci che al cambiamèint ed diresiòun ch' al li pôrta diretamèint in Pó la sia sucèsa tra l'Otsèint e al Novsèint. Ind al só percōrs originâri al Treṣnêr al traversêva [[Felghêra]], [[Sabiòun]], [[Véla Runcadèla]], [[
===Al quistiòun pr' al j âchev===
As capés che cme tót i canêl e i chêv che córen o che curîven ind la pruvîncia, ânca al Treṣnêr e in particulêr l'ûṣ dal só âchev che traversêven paèiṣ, frasiòun e che sgnêven di cunfîn, în stêdi argumèint ed tânti quistiòun e pefîn ed guèri. La Fôsa ed Rêṣ l'é stêda mutîv ed quistiòun cme còsta: ind al 1463 in 'na sentèinsa dal Cumisâri Costabili, zódis deleghê dal Dóca Borso d' este ed [[Frara|Frêra]], a s'êra stabilî la proprietê carpṣâna ed la Fôsa ed Rêṣ, mó, per impidîr che i sgnōr ed Rôl e Curèz a gh' andésen al tèri sòt âcva chilôr a prîven druvêr la Fôsa cme fôs sculadōr dal sô âchev a prîven druvêr ''… una bocca da aprirsi sotto il ponte di legno nell'arginello di S.Giacomo.'' Dâto che la sentèinsa an n'é mìa stêda mésa in prâtica as rîva, pôch ân pió têrdi, a minacêr 'na guèra: quî ed Curèz a mânden 160 òm armê ed baléstra e êtri êrmi a Cà di Frê per tajêr al j âchev, mó cun 'n acôrd int al 1490 la quistiòun la 's mèt a pôst. O cme int al 1615 quî ed Sân Martèin ind al dêr 'na mân al Dóca Cesare d'Este in un scûnter cun i Da Correggio, a ròumpen cun bâli ed fèr la ciâvga ed Treṣnêra in môd che l'âcva dal Canêl d' Èinsa la pasès ind al Chêv e la metés sòt âcva i dintōren cun un grôs dân pr 'i mulèin ed Curèz. A gh'é al quistiòun tra Rèz e Chêrp: int al 1808 Ludovico Bolognini al scrév int al ''Memorie idrauliche per il Dipartimento del Crostolo'' …'' La Città di Reggio pretende che le acque di Tresinaro siano tutte sue; essa le estragge al Nord della botte del Canale (di Secchia) e le conduce a cadervi dentro, poco al di sopra del Molino Rangoni.I Reggiani avevano già sino del 1179 ottenuto da Albricone loro Vescovo per mezzo dei consoli del Comune, l'acqua del Tresinaro, onde impinguare il loro Canale, dando in compenso al medesimo vescovo un cotessero di Molino entro ill Canale stesso.'' O cme int al 1810 quând la '' Delegazione del Circondario d'acque di Correggio'' la segnêla a l' agînt di bacîn ed la curòuna d'Itâlia a Rèz che ind al sît ''Levata'' 'd un têl Luigi Trivelli a Pansân, dóve i só terèin în la naturêla divisiòun tra sti circundâri e al mudnèiṣ e al carpṣân, é stê fât un taj ind l'êrṣen ch' al fà da cunfîn al la proprietê acsé che al j âchev ed Pansân e Campgajân ''… in caso di escrescenze non possono passare per lo stretto regolatore carpigiano di Fossa Nuova ma caricano la Fossa Marza di otto e più macine d'acque non sua, da questa corrono nel Tresinaro, o canale di Migliarina, e giunte alla Cà de Frati rompono gli argini e sforzano le acque di Fossa di Raso a gonfiarsi e a spandervi come è accaduto lo scorso dicembre per ben quattro volte. '' La quistiòun l'é finîda bèin 41 ân dôp. Fîn a rivêr a j inési dal '900 quând al gvêren dal j âchev arzâni miscóli 'd un mijêr ed Cunsôrsi, despès nê da antîghi Cungrēghi, cun pôca autoritê só pôchi zôni sèinsa urganiṣasiòun e mìa in grêd ed capîr e gestîr al problêma dal j âchev. Ed còl peréiod armâgnen i Statût, al delébdri de spèiṣa, i dâsi, al lît e al quistiòun a cuntêr al ṣvilóp ed la rêda pruvincêla dal j âchev. Int al 1912 as fà al Cunsôrsi ed bunéfica ed préma categoréia in dréta dal ''Cavo [[Parmigiana- Moglia]]'', che int al 1928 al cambia in ''Bonificazione Parmigiana-Moglia''. Al Chêv Treṣnêr al mócia 'na grôsa impurtânsa in quânt al dvèinta ûn di pió impurtânt sculadōr ed la zôna êlta ed la pianûra arzâna-mudnèiṣa. A i prém 'd j ân '30 per garantîr al dmèj al lavōr de sculadōr ch' al duvîva fêr, la larghèsa dal Chêv la vîn ṣlarghêda in manêra adâta. Int al 1988 dôp che în stê fât di stódi dal '' Dipartimento di idraulica dell'Università di Pavia'' a l' Ênte ed Bunéfica în stê dê di finansiamèint per un prugèt 'd adatamèint ed la sesiòun ed pasâg dal Treṣnêr, 'd arnuvamèint di lavōr fât a mân (20 pûnt e soquânti bréj), ed costrusiòun ed 'na câsa de ṣlêregh ed cîrca 100 èter ind la localitê ed Cà di Frê.
|