Sórag: differenze tra le versioni

Al '''sórag''' (''Mus musculus'') ('''topo''' in [[italiàn]]) 'l è 'n mamifermamìfar ruditór dla famijafamìja di MuridiMurìdi. 'L è anc ciamàaciamâ ''sórag dumesticdumèstic'' par diferesiardifaresiàr-al da quél salvadagsalvàdag (Apodemus sylvaticus) o da quelquél dal fognifóggni e fiumdi fiùm, dimondidimóndi più grand, ch'l 'è la ''pondga''[[Påndga|Póndga]].

I magnanmàgnan da tut, principalmentpiù robache vegetalaàtar ròba vegetàla ma anc carna e latceṅderivâ dal lat. OgniDal tantvòlti, par variarcambiàr laal dietasò magnàr, i n diśdegnans faṅ minga adprubléma a magnanmagnàr dla merdamèrda.

[[File:House_mouse.jpg|270px|thumb|left|Al sórag dumesticdumèstic.]]

I eṅ al bèsti più cumunicumùni dal génargènar [[Mus]] e a gh n è na quarantinaquarantìna adda spéci. I sórag i s càtan in tut i paéś dal mónd, dimondidimóndi vòlti a fianc ad d'l óm ch'a gh dà, sensa vulervlér-al, cà e magnarmagnàr.

PurtropPurtròp i sórag i pólan purtarpurtàr sèg anc dal malatìi cuma la [[leptospirosi]].

IA daśvenans pènsa ch'i prubabilmentdaśvégnan da l'[[Aśia]] centralsentràla e i s eṅ difuśstramnâ dapartutdapartùt in dal mónd par meśmèś di cumerscumèrs ad teratèra e ad mar.

L'è na specespéce estremamentch'la s adàta dimóndi adatabilabèṅ e la viv praticamentpraticamènt in tut i post in du a gh'è dal magnarmagnàr e di sit adatadàt par nascond'rlugàr-as, parp'r eśempieśèmpi in di ambientambiènt urbàṅ e suburbàṅ mentarmèntar l'l è dimondi dificildura catarcatàr-al in di śónipòst ruralirurài dla muntagnamuntàgna e in di bòsc.

A s pól dir ch'i sórag i patisanpatìsan la cuncurensacuncurènsa ad gl'atri bèsti similich'i apàran lòlór (i ruditór) parchè i n eṅ minga na specespéce ch'la gh la cava a vìvar bèṅ sénsa prubléma còntra di antagunistasò eficentasimìi.

[[File:Maus im Haus.JPG|thumb|300px|left|<center>SoragUn Sórag (''Mus musculus'') in mèś a i giaròṅ.</center>]]

== DescrisioṅDescrisiòṅ ==

Al pèlpēl 'l è curt e luśentluśènt ad culór griś scur e al quacia cumpletamentquàcia al corp adfiṅ ecesioṅin dalfónd a part śampi, ureciuréci, coacóa e punta dal muś ch'i eṅ glabbrinudi e ad culór griś-rośaròśa. Al corpcòrp 'l è diviś in 3 part: testatèsta, trònc e coacóa. La maṅ dal sórag la gh'à quàtar dida, quelaquéla di pèepē sinc.

Al sens adsèns d'l uditudìt 'l è dimondidimóndi svilupàaśvilupâ. I sórag i pólan sintirsintìr frequensidal finfrequènsi fiṅ a 100 kHz, e anc da piò a gh'ès ilpól caśdar, e quindidònchina bèṅ da d'd là di ultrasòṅ. Par cumunicarcumunicàr al drovadróa di sòṅ udibìiche aanch gl'l urećurèci umaṅ i pól sintìr ("squiti"),. I sórag i i dróan da generalmentspés p'r i arciamarciàm a lunga distansadistànsa, o di ultrasòṅ par cumunicarcumunicàr cun chiatarchi àtar dateśdatéś.

[[File:Mus_musculus_front_teeth.jpg|180px|thumb|left|La ganasaganàsa impresiunantaimpresiunànta 'd un sórag]]

== BiologiaBiulugìa ==

I eṅ dal bèsti ch'i s metanmétan in mot dopdòp al tramonttramònt e i s tenanténan luntaṅluntàṅ da la luś fortafòrta. DurantDurànt al dè, i sórag i ponsanpònsan in di sò tani, da spesspés fuderadiimpinìdi ad materiairòbi quaiquài cartòṅ, stofastòfa e erbaèrba.

Al sórag al n vavà minga in letargletàrg a difarensadifarènsa di ataràtar ruditór parchè al n patispatìs minga tant al fréd, basta ch'a gh sia dal magnarmagnàr e lò 'l è a postpòst.

I eṅ dal bèsti dimondich'a sucievuligh epiàś ivìvar vivaninsém infurmànd di grup, arcgnusendarcgnusénd-as in baś a lacum custitusioṅi èṅ fat a livèl geneticagenètic e dapar ivia di udorudór.

Par segnalarfar capìr la sò preśensapreśénsa a chiàtarchi àtar, i sórag i drovandróan di segnaisegnài ulfativulfatìṿ, principalmentmarcànd da marcandspés al teritoriteritòri cun la pisa e i pét, in genergenàr lung 3mm e ad culorculór négar.

Di studiośstudióś dl'Università dla [[Florida]] i aṅ scupert checapî ch'al femnifémni i sercan 'dvólan acupiararcupiàr-as cun di masć ch'i gh'ananànan di udorudór difarentdifarènt e pò i fananfànan i gnai in cumuncumùn concun dadi gl'altri femnifémni cun al stesstés udor,udór. quindiQuést a vól dir ch'a gh'è ilal caś che ch'a gh siasìan anc dal surelisurèli in mèś.

== RiprodusioṅRiprudusiòṅ ==

I sórag i gh la cavancàvan a far di fioifiói durantdurànt tut 'l an: la femnafémna la pól parturirparturìr in cuntinuasioṅcuntinuasiòṅ, anc quindasquìndas voltivòlti in 'n an. 'L estarèstar al dura 20 óri mentarmèntar al ciclocicclo 5 dè. Quand un muć ad femnifémni i vivanvìvan insém i tendanténdan a n andarandàr minga in estarèstar ma a basta met'r-i in cuntatcuntàt cun la pisa dal masć e 'l estarèstar al vèṅ in 3 dè.

[[File:Mousesuckling.jpg|180px|thumb|left|Un surghèṅ ch'al tetatéta al lat da sò màdar]]

DopaDòp l'acupiamentl acupiamènt, la femnafémna la metmét susù un tap vaginalvaginàl ch'al dura un dè e che 'l impedisimpedìs a i masć ad muntàr-la incoraincóra. DopaDòp 3 stmani, i nàsan i surghèṅ, da 3 a 14. La femnafémna la i crès da par lelē e la casa via i masć p'r evitarevitàr che lilorlì lór i i magnanmàgnan.

I picuipìcui pena nàanâ i eṅ orubòrub e nud: al pelpél al taca a cresarcrésar dopadòp 3 dè mentarmèntar gl'oćòć i venanvènan vèrt dopadòp 2 stmani. DopaDòp 5/8 stmani 'd vita, i sórag i pólan tacàr a far di fioifiói a sò voltavòlta.

MediamentIn gènar un sórag al campa 'n an ma al pól rivarrivàr anc a 3.