Arzintèla: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Zuntê pêrta in arzân |
|||
Riga 1:
{{
L' '''arzintèla''' ('''lucertola''' in [[italiân]] - '''Lacertilia''' al só nòm sientéfich), ind i paèiş ed léngua latèina în pió cgnusû cme ''Sauri'' (''Sauria'', în 'na sòt categoréia 'd serpèint ed la categoréia ''Squamata'').
[[Image:lucertola_comune.jpeg|thumb|250px|Arzintèla comûna]]
[[File:World.distribution.sauria.1.png|thumb|250px|Pôst in dó' 's câten al râsi dal j Arzintèli]]
==Carateréstichi==
Al j arzintèli a gh'àn la tèsta piâta e a teriângol, al côrp piât e 'na còva lònga. În per lo pió a quâter gâmbi, ânch cun dal gâmbi ch' an 's vèden mìa (int j ''aguidi'' cme l'urbèt), céchi (int i ''scincidi'' cme la ''Lusengola'' - l'arzintèla dal fèin) e gh'àn al j urèci d'ed fōra sèinsa al gîr ed l'urècia. J ôc a gh'àn al lumèli nîgri e la lûş ed l' ôc zâla e a gh'àn al palpēdri. La léngua l'é a dō pûnti e la sêrov a l'arzintèla cme ôrghen ed tâst e cme êrma ed câsa in quânt la saléia la tratîn al bestiulèini ch' la mâgna: [[insèt]], [[bèigh]] e [[vêrem]].
L' arzintèla la gh'à dō masèli rubósti e dō fîli ed dèint tót cumpâgn. Tr'al careteréstichi ed soquânt gróp, l' ''autotomia'', oséia în bòuni, per inganêr chi 'gh dà la câsa, de stachêr la còva in chêş ed perécol, ed sôlit dōp l' a 'gh tōrna a crèser.
Ind i pió grând, ed cól gróp ché, la lunghèsa la pōl andêr da i pōch centémeter (quêlch ''geco'' di Caraibi) fîn a i trî mēter dal drêgh ed Komodo. <br>
Al j arzintèli, in gèner, a gh'an 'na bòuna resistèinsa a j atâch ed chi 'gh dà la câsa, perché dal prōvi fâti in laboratôri, in pió ed turnêr a fêres la còva, în bòuni 'd arsanêres ânca cun dal grôsi frîdi.
In pió în bòuni, sèimper in chêş ed perécol, ed fêr al fînti môrti cgnusûda cme fêlsa môrt, (in [[italiân]]: ''morte apparente o tanatosi'').
Soquânti arzintèli în bòuni ed cambiêr culōr. Al chêş pió cgnusû l' é l' Arzintlòuna (''Camaleonte'' in [[italiân]]) mó cla carateréstica ché égh l' àn ânch ed dièter gèner.
Ed sôlit a mâgnen ed j insèt o mâgne ed la chêrna. Soquânt gèner a mâgnen ed l'êrba o a mâgnen ed tót, un eşèimpi carateréstich ed quisché l' é l' ''Iguana'', ch ' la mâgna sōl ed l'êrba.
Inrâsen 'na vôlta a l'ân ind la têrda primavèira. A mèten zò da 3 a 8 [[óv|ōv]] in bûşi che schêven cun al sâmpi davânti, mèinter a cócen vìa la tèra scavêda cun al sâmpi dedrê.
J ōv în céch e biancûş e al gós l' é alâstich. I céch a şbrêghen al gós cun un gèner ed dèint insém al mûş ch' al câsca subét dôp la nâsita.
==La còva==
Cme bèle dét, soquânt gróp 'd arzintèli a gh' ân la carateréstica ed prèir pêrder la còva s' égh vîn dê adôs da quelchidûn. La pêrta ed la còva stachêda la gh'à di cèinter nervōş relativamèint indipendèint dal servèl, ch' a pōlen cumbinêr un muvimèint 'd arvujamèint ânca se la còva l'é stachêda dal côrp. Còst al şluntâna l'atensiòun ed còl ch' al gh'é drê saltêr adôs ch' al crèd che la còva la sìa la metê vîva ed la bèstia, mèinter l'arzintèla, ch' l'armâgn fērma cme môrta, apèina la vèd al mumèint gióst la scâpa.
J arvujamèint ed la còva, pôch a la vôlta, a câlen int al mumèint che l' oségen int al vèini tajêdi al câla.
Al destâch ed la còva l'é cavşêda da 'n grôs artiramèint di móscol ch' a gh'é e la sucêd lòngh a di piân ed rotûra pervést tra i nōd dal filòun, ch' în al zôni pió dèbel dal filòun ed la schîna.
I móscol armâgnen artirê ânca dôp al destâch per bluchêr la moragìa fîn a quând la frîda l'é guarîda. Da sté frîda a gnirà arfâta 'na còva nōva. Quând la frîda an n' é mìa pêra dal vôlti a pōl sucêder ch'a vègna arfât pió ed 'na còva.
== Galeréia ed fôto ==
<gallery>
Image:Podarcis muralis.jpg|Arzintèla da mûr<br> (''Podarcis muralis'')<br />pugêda insém a 'na piânta
Image:Lucertola 1099.jpg|Arzintèla insém a un trûş 'd êlber
Image:Lucertola_Bellagio.JPG|Arzintèla
Immagine:Cordylus giganteus.jpg|Un ''cordilo gigante''<br />''Cordylus giganteus''
</gallery>
== Colegamèint d'ed fōra==
* [http://www.rettilieanfibi.it NicolaNitti – Tót insém a i serpèint e al bèsti ch' a stân in âcva e fōra]]
<div class="Riferimeint GrisOrlee">
<div style="font-size:90%;">
'''Nôta''': cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da '''[[:it:Lucertola| Lucertola]]''' trâta da '''[[:it:|it.wikipedia.org]]'''.<br/>Guêrda la '''[http://it.wikipedia.org{{localurl:Lucertola|action=history}} stôria ed la pâgina uriginêla]''' per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
</div></div>
{{FINE_CASSETTO}}
{{CASSETTO|BLG}}
Al '''lusért''' én dal bisti cinén cun quater zanp. Comm tott i sàn, a cal bisti qué ai piès ed stèr al såul o in vatta al prêd bujänti. I canbien la temperatura dal låur corp spustànds stra al sît al såul e quî a l'ånnbra.
{{FINE_CASSETTO}}
{{BESTIE EMILIANE}}
[[
[[bo:རྩངས་པ།]]
[[
[[
[[cdo:Dô-dâing]]
[[chr:ᏗᎦᎭᎵ]]
[[cs:Ještěři]]
[[cv:Калта]]
[[cy:Madfall]]
[[de:Echsen]]
[[el:Σαύρα]]
[[en:Lizard]]
[[eo:Lacertuloj]]
[[es:Lacertilia]]
[[eu:Musker]]
[[fa:مارمولک]]
[[fi:Liskot]]
[[fr:Sauria]]
[[gl:Lagarto]]
[[gn:Teju]]
[[hak:Sit-thit]]
[[he:לטאות]]
[[hr:Gušteri]]
[[hu:Gyíkok]]
[[id:Kadal]]
[[is:Eðlur]]
[[it:lucertola]]
[[ja:トカゲ]]
[[jv:Kadhal]]
[[ka:ხვლიკისნაირნი]]
[[ko:도마뱀]]
[[la:Lacertilia]]
[[li:Herdisse]]
[[lt:Driežai]]
[[
[[
[[nah:Cipactli]]
[[nds-nl:Evertasken]]
[[nl:Hagedissen]]
[[nn:Øgle]]
[[no:Øgle]]
[[nv:Naʼashǫ́ʼii]]
[[oc:Sauria]]
[[os:Гæккуыритæ]]
[[pl:Jaszczurki]]
[[pt:Lagartos]]
[[qu:Qaraywa]]
[[ro:Şopârlă]]
[[ru:Ящерицы]]
[[sc:Tilighelta]]
[[scn:Lucertula]]
[[sco:Lizard]]
[[simple:Lizard]]
[[sl:Kuščarji]]
[[sr:Гуштер]]
[[sv:Ödlor]]
[[te:బల్లి]]
[[th:กิ้งก่า]]
[[uk:Ящірки]]
[[ur:چھپکلی]]
[[zh:蜥蜴]]
| |||