Parpàja: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Creata pagina con '{{Variant|MUD}} 320px|thumb|right|La parpaja ''[[Iphiclides podalirius'']] La '''parpaja''' l'è 'n inset che, cum al faleni, la fa part ad 'l ...'
 
Nessun oggetto della modifica
Riga 3:
La '''parpaja''' l'è 'n inset che, cum al faleni, la fa part ad 'l ordan di [[Lepidoteri]].
 
La distinsioṅ trafra parpaji e faleni la n rispond minga a na clasificasioṅ sientifica e tasunomica ma la daśven da l'uś ad tut i dè. Generalment al parpaji i gh'anan di abitudini diurni e di anteni clavadi (a difarensa ad queli dal faleni ch'i en da spes patnadi o a forma ad fil) e i seran gl'ali a libar in puśisioṅ ad ripoś.
 
== Al cicclo vital ==
Quatar i en i stadi principai ad vita ad na parpaja: óv, ruga, pupa e adult.
* Óv: Subit prima dla sćiuśa 'l óv al dventa scur, e a s pol vedar dentar la ruga śovna mov'r-as.<br/>Da prima la taja na sorta ad "querć" circularsircular in dal rivestiment rigid ad 'l óv, pò la s cucia fóra cun dal cuntursioṅ dal corp.<br/>Questa chè l'è una dal faśi in dua la parpaja l'è piò a risć. Na volta gnuda fóra, generalment la ruga la magna al gus vod d'l óv e la toś al nutriment util a scampar in fin al mument in dua la gh la cava a catar na pianta ospita.
*Ruga: la ruga la sarnis un gamb adat e la fa un cusineṅ ad seda in dua la taca la coa pò la fisa na "singia" dal material medeśum ch'la s fa pasar 'd intoran ad sè e ch'la stà tacada al suport dat dal gamb. La pela dla ruga la s veravèra lung la vita e la pupa la taca a gnir fóra. Na serie ad cunturciment i cuciaṅ la pela dla ruga vers la coa par esar bandunada e la pupa l'asum la sò forma definitivastabilment.
*Pupa: Subit prima dal sparpajament, al culor dla parpaja adulta al dven vagament viśibil. Al rivestiment dla pupa aal s veravèra e la parpaja la taca faticośament a gnir fóra.<br/>Quand l'è gnuda fóra tuta, la pansa dla parpaja la pruduś un liquid dit [[meconi]] ch'al cunteṅ i prudot ad scart ch'i s eṅ muciàa durant al stadi pupal.<br/>Dop la sćiuśa, la parpaja la stà cun gl'ali pigadi e la i espand pumpand emolinfa in dal nervaduri alari. 'L è dimondi impurtant che gl'ali d'l inset i s espandan suficentement in presia prima 'd indurir-as senò i rimanrev defurmadi in manèra permanent.
*Adult: La parpaja cumpletament svilupada la gh'à na vita totalment difarenta da quela dla ruga: mentar questquesta achè la s nutris ad foji par cresar, la parpaja la pasa al temp titand al netar da i fiór. eAl asò ubietiv final 'l è quel 'd asicurar la cupiar-asriprodusioṅ.
 
Generalment la vita dla parpaja l'è dimondi curta, la va da qualc gioran a na stmana o du e, sol rarament, la scampa un meś.
Ad esempi, la Vanesa io, o Oć ad pavoṅ (''[[Inachis io]]''), la pasa 'l inveran in letarg prima ad far anc sincsent óv par volta a 'l inisi ad primavera, quindi la gh la cava a scampar par du stagioṅ.
 
La parpaja più granda ch'a gh è l'è la ''[[Ornithoptera alexandrae]]'' o parpaja dla regina Alesandra ch'la pol rivar ad aver di ali ad di 31cm, na lunghesa 'd 8cm e un peś ad 12 gram.
 
{{BESTIE EMILIANE}}