Culâgna: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Bot: Aggiungo: war:Collagna
mNessun oggetto della modifica
Riga 12:
|ABITANTI={{MSG|Collagnesi|ARZ=quî ed Culâgna}}
|PATRONO={{MSG|San Bartolomeo apostolo|ARZ=Sân Bertlamè}}|FESTAPATRONO={{MSG|24 agosto|ARZ=24 d'agòst}}
|FRAZIONI={{MSG|Acquabona, Cerreto Alpi, Cerreto Laghi, Valbona, Vallisnera|ARZ=Acvabòuna, CerêtoCerēto Èlpi, CerêtoCerēto Lêgh , Valbòuna, Valiṣnêra}}
|CONFINA={{MSG|(nord) Ramiseto, Busana, (est) Ligonchio, (sud) Sillano (LU), Fivizzano (MS) e (ovest) Comano (MS)|ARZ=(mezanôt) [[Ramṣèit]], [[Buṣâna]], (matèina) [[Ligûnchi]], (mezdé) [[Silân]] (LU), [[Fivizân]] (MS) e (sira) [[Comân ]](MS)}}
|SITO=www.unionecomuni.re.it
Riga 20:
|1931|2579|1936|2688|1951|2494|1961|2019|1971|1379|1981|1242|1991|1112|2001|1005|2007|991}}
}}
'''Culâgna''' ('''Collagna''' in [[italiân]]) l'é un cmûn ed 991 abitânt ed la [[pruvîncia ed Rèz]] pôst a 62 chilômeter dal cènter ed [[Rèz]] insém a la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal CerêtoCerēto]].
 
==Al teritôri e l'ambiĵnt==
L'é al cmûn pió céch, cme nòmer 'd abitânt ma mìa cme larghèsa dal teritôri, ed la pruvîncia ed Rèz; a's ca a mèza via tra Rèz e [[La Spèsia]], al teritôri l'é tót traversê da la Statêla 63 che, dôp èser andêda a drê al fióm [[Sècia]], la và só da la Gablèina al Pâs dal CerêtoCerēto per pó andêr zò vêrs la Lunigiâna. Al teritôri dal cmûn ed Culâgna l'é més in 'na lêrgha e stupènda vâl ch' la cumbîna cun l'êlt bacîn da Sècia e l'é prutèt da un sistêma ed muntâgni in grând pêrta quacê da un fisóm d'êlber. A i pē dal Caṣarōla, al cèinter ed la vâl, a nâs al fióm Sècia, al só âchev, cun la zûnta dal jâchev ed dimòndi turèint, àn scavê ind i sècol la bèla vésta di ''Schiôch''
Al teritôri ed Culâgna l'è dimòndio despêra e turmintê, la só altèsa la và da i 750 mêter 'd Acvabòuna a i quêsi 2.000 mêter dal Caṣarôla e 'd la Nûda. Al j abundânti anvêdi ed l'invêren, che in soquânt fiânch, dimòndi in êlt, la nèiva la gh'armâgn fîn a la têrda primavèira, a fân 'na sôrta ed cèch giasêr alpèin, sté anvêdi a fân la só pêrta ind l'alvêr al livèl dal fêldi dal teritôri dōve a gh'é dimòndi surzèi d'âchev frèschi. Al teritôri al gh'à di aspèt divêrs: dimòndi zôni pió pêra, dōve incòra incô a vîn lavurê la tèra, a fêrmen al calêdi vêrs al fióm Sècia. La modêrna stasiòun de spòrt invernêl ed CerêtoCerēto Lêgh l'é a i pē ed La Nûda cun soquânt laghèt dal qualitê alpèini: tra quisché d' arcurdêr al Lêgh da CerêtoCerēto e al Lêgh Prânda, circundê da un sfònd d'êter tèimp. J êlber e al piânti în ed qualitê divêrsi a secònd in dóve in mési e a che altèsa. A's gh'à 'na fâsa tra i 650-850 mêter ch'lé pusès dal castâgn che ind i tèimp indrê l'é stê impurtânt per la cunuméia ed la gînta dal pôst. 'Na fâsa ed mèza altèsa fra j 800 e i 1.700 mêter a gh'é la fâza da taj ch' la fà un straordinâri mantèl ch'an s'égh pōl mìa andêr dèinter. Sta zôna l'é da sèimper al règn naturêl ed la fâza, pôchi vôlti insèm a dal j êtri piânti. I pîn preṣèint în al risultê dal piantagiòun fâti da l' òm in èpochi divêrsi. In mèza a la fésa fâza a l'altèsa ed 1.000 mêter a gh'é di prê naturêl ch' a se ṣlêrghen só ògni fiânch da i 1.700 a i 2.000 mêter dal sèmi pió êlti. La fésa e diferèinta êrba la dà urègin a pastûri dimòndi serchêdi e quistiunêdi ind i tèimp indrê. Al sòt bôsch ed Culâgna l'é dimòndi réch ed prudòt cun la bundânsa ed fónz 'd ògni gèner, frâvli, môri, lampòun, e ind al zôni pió êlti destèiṣi ed mertél.
 
==Stòria==
Riga 32:
 
===Culâgna===
Al cèinter pió impurtânt l'é mucê insém a un muntarôt rotònd, cun la séma dal Vintâs ch' la ghe stà d'ed sōvra, mèinter a i só pē a pâsa al Sècia. Al gh'à urègin antîghi al vîn numinê per la préma vôlta int al 1153, l'é stê fèdev di Vallisnêri e pó di Vigarani-Toschi. L'abitê l'è traversê da la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal CerêtoCerēto]] ch' l' al divéd in dō pêrti a 'd altèsi divêrsi, la pêrta pió nōva l'é a mûnt ed la strêda. La vècia strêda, ciameda “via della Fonte”, la và ed fiânch ed vèc fabrichêt, in pêrta arnuvê, dōve insém al facêdi a 's pōlen vèder, a pcòun, scultûri cun dal dâti dal sincsèint, stèmi in sâs ed côch, purtêl e fnèstri sculpîdi ed fîn. Int al cèinter dal paèiṣ a gh'é un gróp ed cà ciamê ''Corte Pallai'', tire só int al 1500 da i Caneri scapê da la [[Tuscâna]] dôp che l'atentê a [[Lorenzo de Medici]] l'é andê bûgh, a se gh'endêva dèinter da quâter grând purtòun. Ind j ûltem ân a 'sè pruvidû al recóper ed quâṣi tót i fabrichêt. La cēṣa parochiêla in manēra neo-medievêl, tirêda só in pôst ed còla antîga l'é numinêda in dimòndi documèint stôrich l'é l'elemèint ch' al spéca int al paeṣâg architetônich ed Culâgna. Insém a la Statêla 63 préma dal paèiṣ a 's pōlen vèder dû mulèin a divêrsi altèsi, al munlèin més pió in êlta l'é stê tirê só int al 1923 l'é a piânta fâta a retângol insém a dû piân al gh'à incòra la rōda in pē. Còl pió a bâs l'é a dō rōdi spiâni tirê só int al XVII sècol l'à subî pôch restâver int i sècol. La pôrta d' ingrès la gh'à inséma a l'architrêv la dâta dal 1634. A 's vèden incòra al dō rōdi spiâni e la vâsca dal j âchev.
 
===Acvabòuna===
Riga 43:
Al bôregh ed Valbòuna l'é ind la pêrta pió êlta dal cmûn e tra i bôregh pió in êlta ed l'[[Apenèin arzân]], pôst ed frûnt al mûnt Casarôla e al cèinter e 'd 'na còunca a prê cun 'na bèlésima guardadûra. Atâch a l'antîgh cunfîn cun i stêt pramṣân, l'é stê, per sècol, pôst ed 'na cumunitê dedicheda maṣmamèint a la pastorésia. Al stîl dal cà dal bôregh l'êra còla carateréstica ed l'êlt apenèin cun al tèg in lâstri ed sâs ed côch. Incô, a câsva dal trèin mìa fèirom e dal mududêdi cundisiòun cunômichi, al stîl dal cà l'é cambiê in modêren. Int al bôregh in pió 'as pōl vèder dal bòuni figûri ed divusiòun in mêlmer, pilâster vutîv e 'na róstica cêva ed vôlta dal setsèint figurânt un leòun ch'al râmpa.
 
===CerêtoCerēto Êlpi===
A's câta d'ed là di ''Schiôch'', ind la spònda dréta dal Sècia e l'é al bôregh pió vèc dal cmûn. Int al 835 la regîna Cunegonda l 'al dòuna al Cunvèint ed S. Alessandro ed [[Pèrma]] e int al XI sècol el dvèinta ed proprietê di Vallisneri, dôp 'na lòunga quistiòun cun i Da Dallo l'é pasê in fîn a j Estèins int al XV sècol, l'é armêṣ sòta ed lōr fîn a l' Unitê d' Itâlia. La cēṣa parochiêla, ch' l' é dedichêda a Sân Zvân la gh'à incòra al purtêl dal 1724 la stà sōvra al cà dal bôregh. Int al vèc mulèin ed CerêtoCerēto, ch' al s' arfà a i prém dal XIX sècol, e ch' a gh'é stê fat da pôch un bòun intervèint ed recóper, al pôst un cèinter ed vîṣita dal Pêrch dal Gigânt. A l'intêren dal lêregh castagnê d'ed sôvra al bôregh ed CerêtoCerēto Êlpi, a's vèden soquânt impurtânt mtêt <ref>Al mtêt l'é na caslèina a dû piân, tireda só atâch a un castagnêt, fâta per schêr al castâgni che, mucêdi insém a di gradés al piân d'ed sôver, égh vîn dê dal calōr e dal fóm dal piân d'ed sòta</ref>Pôch luntân un pilâster vutîv fôrse dal XIX sècol, dedichê al la Beêta Vèrgin.
 
===La Gablèina===
Andêr per la Statêla 63 in diresiòun mezdé a 's câta, pôch luntân ed CerêtoCerēto Êlpi, al Pûnt da Baròun e la Gablèina, pôchi cà al spâli dal Sècia. La Gablèina l'é storicamèint famōṣa perché, int al peréiod 1830 – 1844, a's paghêva la dugâna pr'al pasâg dal duchêt d' j Estèins a la Lunigiâna. A la Gablèina al pêder ed [[Cesare Zavattini]] al mandêva avânti un albêregh dimòndi cgnusûda al l'inési dal sècol pasê, incô sarê.
 
===CerêtoCerēto Lêgh===
Andând avânti vers mezdé dôp al Pâs dal CerêtoCerēto, a's câta al modêren cèinter turéstich ed CerêtoCerēto Lêgh cgnusû préma ed tōt cme stasiòun siéstica e sèinsa dóbi la pió atresêda ed l'Apenèin arzân. Ché a 's câten dimòndi albêregh, ristorânt, condoméni e costrusiòun d'ògni genér, prutèti e lughêdi da i bôsch atōren i lêgh. Modêren impiânt per armuntêr a perméten ed fêr insém al divêrsi pésti i spòrt invernêl e a finîr dal tót la moderna stasiòun un ''Palâs dal Giâs'' ònich ind al só gèner ind l'Apenèin tòsco-emiliân.
 
== Materiêl pr'andêregh in fònda ==