Dialét miranduléś: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Annullata la modifica 142241 di 82.48.108.123 (discussione) A n's vèd minga al perchè ch'a s tóga vìa al cuminciamèint!!
Etichetta: Annulla
obs tag
Riga 4:
Al '''Dialét Miranduléś''' l'è na varietà dialetàla d'l [[Langua emiglièna-rumagnôla|Emigliàṅ]] ch'la fà part dal grup linguìstic gal-itàlic. L'è anc, insém a tut chi àtar dialét emigliàṅ, la lìngua dla versiòṅ dla Wikipedia ch'a sî drē a léśar.
 
[[File:Dialét_MiranduléśDialét Miranduléś.png|360px|thumb|right|Dialét dla pruvìnsa ad Mòdna. Al Miranduléś 'l è in vérd]]
[[File:Dialét_MiranduléśDialét Miranduléś 2.png|360px|thumb|right|Pòst in du a s dascór al Miranduléś (in vérd)]]
 
Al s dascór in dal sircundàri ad [[La Miràndla]], in dla basa mudnéśa a 'l cunfìṅ cun al Mantṿàṅ.
 
== Sistéma Tupulògic ==
Riga 15:
=== Fórmi Atìvi ''(SSVO / SSOV)'' ===
 
* sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (dal [[sugèt]]) ch'l è sèmpar ubligatòri: [<big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">n</font></small>]<big>S</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Stévan]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:red;">al</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">magna</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">al pui</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Stefano]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">mangia</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">il pollo</fontspan>)''
* cun al prunóm ad sécónd livèl al pòst dal [[sugèt]]: [<big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">p2</font></small>]<big>S</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Lò]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:red;">al</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">magna</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">al pui</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Egli]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">mangia</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">il pollo</fontspan>)''
* cun al prunóm al pòst d'l ugèt: [<big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">n</font></small>]<big>S</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">p</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan></big> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Stévan]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:red;">al</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">al</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">magna</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Stefano]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">lo</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">mangia</fontspan>)''
* cun i prunóm al pòst dal [[sugèt]] e d'l ugèt: [<big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">p2</font></small>]<big>S</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">p</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan></big> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Lò]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:red;">al</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">al</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">magna</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Egli]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">lo</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">mangia</fontspan>)''
 
=== Fórmi Pasìvi ''(OOVS)'' ===
 
* sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (d'l ugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [<big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small>]<big>O</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">n</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:purple;">[al pui]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:red;">'l</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è magnâ</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da Stévan</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:purple;">[il pollo]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è mangiato</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da Stefano</fontspan>)''
* cun al prunóm al pòst dal [[sugèt]]: [<big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small>]<big>O</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">p2</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:purple;">[al pui]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:red;">'l</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è magnâ</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da lò</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:purple;">[il pollo]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è mangiato</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da lui</fontspan>)''
 
=== Fórmi Atìvi Interugatìvi ''(VSSO)'' ===
 
* sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (dal [[sugèt]]) ch'l è sèmpar ubligatòri: <big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan>S</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small>[<big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">n</font></small>]<big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:green;">magna</fontspan><fontspan colorstyle="color:red;">'l</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">[Stévan]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">al pui?</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Stefano]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">mangia</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">il pollo?</fontspan>)''
* cun prunóm al pòst dal [[sugèt]]: <big><fontspan colorstyle="color:green;">V</fontspan>S</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small>[<big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">p2</font></small>]<big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:green;">magna</fontspan><fontspan colorstyle="color:red;">'l</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">[lò]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">al pui?</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:blue;">[Egli]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">mangia</fontspan> <fontspan colorstyle="color:purple;">il pollo?</fontspan>)''
 
=== Fórmi Pasìvi Interugatìvi ''(OVOVS)'' ===
 
* sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (d'l ugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [<big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small>]<big><fontspan colorstyle="color:green;">V</big><small>1</small></fontspan><big>O</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</big><small>2</small></fontspan><big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">n</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:purple;">[al pui]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è</fontspan><fontspan colorstyle="color:red;">'l</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">magnâ</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da Stévan?</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:purple;">[il pollo]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è mangiato</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da Stefano?</fontspan>)''
* cun al prunóm al pòst dal [[sugèt]]: [<big>O</big><small><font colorstyle="color:purple;">n</font></small>]<big><fontspan colorstyle="color:green;">V</big><small>1</small></fontspan><big>O</big><small><font colorstyle="color:red;">p1</font></small><big><fontspan colorstyle="color:green;">V</big><small>2</small></fontspan><big>S</big><small><font colorstyle="color:blue;">p2</font></small> eśémpi: <fontspan colorstyle="color:purple;">[al pui]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è</fontspan><fontspan colorstyle="color:red;">'l</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">magnâ</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da lò?</fontspan> ''(itagliàṅ: <fontspan colorstyle="color:purple;">[il pollo]</fontspan> <fontspan colorstyle="color:green;">è mangiato</fontspan> <fontspan colorstyle="color:blue;">da lui?</fontspan>)''
 
N.B. Al paròli fra parénteśi i èṅ facultatìvi.
Riga 41:
=== Vucàli ===
 
[[File:Italian_vowel_chartItalian vowel chart.svg|260px|thumb|right|Al sèt vucàli dal Miranduléś]]
 
Al Miranduleś, cuma al [[Dialètt frarés|dialét fraréś]] e a difarensa dal [[Dialètt mudnés|mudnéś]] e dal [[Dialet mantuan|mantṿàṅ]], al dróa al sèt vucàli cumpàgn a 'l Itagliaṅ, faghénd però difarénsa fra curti e lunghi.
 
* <fontspan colorstyle="color:blue;">[a]</fontspan> → '''Śgranfgnàr''' ([zgraŋ'fɲar] ''Graffiare'') • (['albar] ''albero'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/4/4f/%C3%80lbar.ogg '''à'''lbar]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[a:]</fontspan> → '''Dvintâ''' ([dviŋ'ta:] ''Diventato'') • ([ma'ɲa:] ''mangiato'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/5/56/Magn%C3%A0a.ogg magn'''â''']
* <fontspan colorstyle="color:green;">[e]</fontspan> → '''Védar''' (['vedar] ''Vedere'') • (['sem] ''scemo'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/2/23/S%C3%A9m.ogg s'''é'''m]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[e:]</fontspan> → '''Vēdar''' (['ve:dar] ''Vetro'')
* <fontspan colorstyle="color:green;">[ɛ]</fontspan> → '''Uśèl''' ([u'zɛl] ''Uccello'') • (['bεŋ] ''bene'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/9/9b/B%C3%A8%E1%B9%85.ogg b'''è'''ṅ]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[ɛ:]</fontspan> → '''Fêṅ''' (['fɛ:ŋ] ''Fieno'')
* <fontspan colorstyle="color:blue;">[i]</fontspan> → '''Pist''' (['pist] ''Ripieno'') • ([iŋ'sem] ''insieme'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/2/26/Ins%C3%A9m.ogg '''i'''nsém]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[i:]</fontspan> → '''Pîṅ''' (['pi:ŋ] ''Pieno'') • ([siŋ'ti:] ''sentito'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/d/df/Sint%C3%ACi.ogg sint'''î''']
* <fontspan colorstyle="color:red;">[o]</fontspan> → '''Rója''' (['roja] ''Scrofa'')
* <fontspan colorstyle="color:red;">[o:]</fontspan> → '''Tṿajōł''' ([tvfa'jo:ɫ] ''Tovagliolo'') • (['fōg] ''fuoco'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/2/29/F%C3%B3g.ogg f'''ō'''g]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[ɔ]</fontspan> → '''Śnòć''' (['znɔʧ] ''Ginocchio'') • (['ɔra] ''ombra'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/a/a2/%C3%92ra.ogg '''ò'''ra]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[ɔ:]</fontspan> → '''Pôc''' (['pɔ:k] ''Poco'') •
* <fontspan colorstyle="color:blue;">[u]</fontspan> → '''Sangiùt''' ([saŋ'ʤut] ''Singhiozzo'') • (['ua] ''uva'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/e/e4/%C3%99a.ogg '''ù'''a]
* <fontspan colorstyle="color:red;">[u:]</fontspan> → '''Tgnû''' (['tɲu:] ''Tenuto'') • ([kɲu'su:] ''conosciuto'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/0/03/Cgnus%C3%B9u.ogg cgnus'''û''']
 
I funéma in <fontspan colorstyle="color:blue;">'''blù'''</fontspan> i gh pōl'n èsar sèmpar anc s'i n gh'àṅ minga 'l asènt in sìma a difarénsa ad quéi in <fontspan colorstyle="color:red;">'''rós'''</fontspan>. Par quéi in <fontspan colorstyle="color:green;">'''vérd'''</fontspan> invéci a dipénd da i caś.
 
Eśèmpi:
Riga 68:
Cuma p'r al fraréś pò, al vucàli '''O''' e '''E''' ch'i pèrdan 'l asènt tònic, da spés i s arbàsan ad tôṅ, dvintànd acsè '''U''' e '''I''' o anc sparénd dal tut.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; float:right; line-height:9pt; width:50%;"
! || Davànti || In dal mèś || Dadrē
|-
| Élti (saràdi) || [[:Media:Close_front_unrounded_vowelClose front unrounded vowel.ogg|i]] || || [[:Media:Close_back_rounded_vowelClose back rounded vowel.ogg|u]]
|-
| In s'l élt (saràdi minga dal tut) || [[:Media:Close-mid_front_unrounded_vowelmid front unrounded vowel.ogg|e]] || || [[:Media:Close-mid_back_rounded_vowelmid back rounded vowel.ogg|o]]
|-
| In sal bas (vèrti minga dal tut) || [[:Media:Open-mid_front_unrounded_vowelmid front unrounded vowel.ogg|ε]] || || [[:Media:Open-mid_back_rounded_vowelmid back rounded vowel.ogg|ɔ]]
|-
| Basi (vèrti) || || [[:Media:Open_front_unrounded_vowelOpen front unrounded vowel.ogg|a]] ||
|}
 
Riga 98:
 
{| class=wikitable
|
! Làbar
! Làb'r e Dènt
Riga 108:
|-
! style="text-align: left;" | Naśàł
| style="text-align:center;"| [[:Media:Bilabial_nasalBilabial nasal.ogg|m]]
| style="text-align:center;"| [[:Media:Labiodental_nasalLabiodental nasal.ogg|ɱ]]
| style="text-align:center;"| [[:Media:Alveolar_nasalAlveolar nasal.ogg|n]]
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Palatal_nasalPalatal nasal.ogg|ɲ]]
| style="text-align:center;"| [[:Media:Velar_nasalVelar nasal.ogg|ŋ]]
|
|-
! style="text-align: left;" | Stóp
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_bilabial_plosiveVoiceless bilabial plosive.ogg|p]] [[:Media:Voiced_bilabial_plosiveVoiced bilabial plosive.ogg|b]]
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_alveolar_plosiveVoiceless alveolar plosive.ogg|t]] [[:Media:Voiced_alveolar_plosiveVoiced alveolar plosive.ogg|d]]
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_palatal_plosive.ogg|[c]]] [[:Media:Voiced_palatal_plosive.ogg|[ɟ]]]
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_velar_plosiveVoiceless velar plosive.ogg|k]] [[:Media:Voiced_velar_plosiveVoiced velar plosive.ogg|g]]
|
|-
! style="text-align: left;" | Africâ
|
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_alveoloVoiceless alveolo-palatal_affricatepalatal affricate.ogg|ʧ]] [[:Media:Voiced_palatoVoiced palato-alveolar_affricatealveolar affricate.ogg|ʤ]]
|
|
|
|-
! style="text-align: left;" | Fricâ
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_labiodental_fricative.ogg|f]] [[:Media:Voiced_labiodental_fricative.ogg|v]]
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_alveolar_fricative.ogg|s]] [[:Media:Voiced_alveolar_fricative.ogg|z]]
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_labiodental_fricativeVoiceless labiodental fricative.ogg|f]] [[:Media:Voiced_labiodental_fricativeVoiced labiodental fricative.ogg|v]]
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiceless_alveolar_fricativeVoiceless alveolar fricative.ogg|s]] [[:Media:Voiced_alveolar_fricativeVoiced alveolar fricative.ogg|z]]
|
|
|
|
|-
! style="text-align: left;" | Davśinànt
|
|
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Palatal_approximant.ogg|j]]
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiced_labio-velar_approximant.ogg|w]]
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Palatal_approximantPalatal approximant.ogg|j]]
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Voiced_labioVoiced labio-velar_approximantvelar approximant.ogg|w]]
|-
! style="text-align: left;" | Vibrànt
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Alveolar_trillAlveolar trill.ogg|r]]
|
|
|
|
|-
! style="text-align: left;" | Vibrànt Alśér
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Alveolar_tapAlveolar tap.ogg|ɾ]]
|
|
|
|
|-
! style="text-align: left;" | Da na banda
|
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Alveolar_lateral_approximantAlveolar lateral approximant.ogg|l]]
|
| style="text-align:center;"| [[:Media:Palatal_lateral_approximantPalatal lateral approximant.ogg|λ]]
| style="text-align:center;"| [[:Media:Velarized_alveolar_lateral_approximantVelarized alveolar lateral approximant.ogg|ɫ]]
|
|-
Riga 203:
* '''-Ł''' [ɫ] → '''Sał''' (['sa:ɫ] ''Sale'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/3/3c/Sal.ogg sa'''ɫ''']
* '''GL'''I [λ] → '''Itàglia''' ([i'taλa] ''Italia'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/0/05/It%C3%A0glia.ogg Ità'''gli'''a]
* '''M''' [m] → '''Mój''' (['moj] ''Bagnato'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/2/22/M%C3%B3j.ogg '''m'''ój]
* '''-M''' [m] → '''Fam''' (['fam] ''Fame'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/d/d7/Fam.ogg fa'''m''']
* '''-Ṁ''' [ɱ] → '''Mujàṁ''' ([mu'jaɱ] ''Mollica'')
* '''N'''F [ɱ] → '''Runfàr''' ([ruɱ'far] ''Russare'')
* '''N'''V [ɱ] → '''Anvàr''' ([aɱ'var] ''Nevicare'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/3/3a/Anv%C3%A0r.ogg a'''n'''vàr]
* '''N'''C [ŋ] → '''Incóra''' ([iŋ'kora] ''Ancora'')
* '''N'''G [ŋ] → '''Ślungàr''' ([zluŋ'gar] ''Passare'')
* '''N'''Ś [ŋ] → '''Manś''' (['maŋz] ''Manzo'')
* '''N'''S [ŋ] → '''Insùni''' ([iŋ'suni] ''Sogno'')
* '''N'''T [ŋ] → '''Mantṿàṅ''' ([maŋ'tvfaŋ] ''Mantovano'')
* '''-Ṅ''' [ŋ] → '''Paṅ''' (['paŋ] ''pane'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/4/49/Pa%E1%B9%85.ogg pa'''ṅ''']
* '''N''' [n] → '''Pan''' (['pan] ''panno'') [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/b/b1/Pan.ogg pa'''n''']
Riga 233:
==== » Artìcui Determinatìṿ ====
 
'L artìcul determinatìṿ al s dróa, insém a 'l nóm ch'al gh stà davśèṅ, p'r indicàr un quèl ad definî.
 
{| {{prettytable}} style="float:right" width=50%
|- bgcolor="#020202"
|- align=center
|
|colspan="2" | &#9794; masć
|colspan="2" | &#9792; fémna
|- bgcolor="#CCCCFF" align=center
| <small>prima 'd un nóm ch'al taca par:</small> ||''cunsunànta''||''vucàla''||''cunsunànta''||''vucàla''
Riga 265:
|- bgcolor="#020202"
|- align=center
|
|colspan="2" | &#9794; masć
|colspan="2" | &#9792; fémna
|- bgcolor="#CCCCFF" align=center
| <small>prima 'd un nóm ch'al taca par:</small> ||''cunsunànta''||''vucàla''||''cunsunànta''||''vucàla''
Riga 286:
|- bgcolor="#020202"
|- align=center
|
|colspan="2" | &#9794; masć
|colspan="2" | &#9792; fémna
|- bgcolor="#CCCCFF" align=center
| <small>prima 'd un nóm ch'al taca par:</small> ||''cunsunànta''||''vucàla''||''cunsunànta''||''vucàla''
Riga 294:
| singulàr || '''dal''' [dal] || '''d’l''' [dl] || '''dla''' [dla] || '''dl’''' [dl]
|- bgcolor=#f0f0f0 align=center
| pluràl || '''di''' [di] || '''di''' [di] || '''dal''' [dal] / '''dli''' [dli] || '''dagl’''' [daλ]
|}
 
Riga 314:
| Gènar || Singulàr || Pluràl || Eśèmpi || Itagliàṅ
|- bgcolor="#E0FFFF"
!rowspan="2"| &#9794; Masć
| '''-l''' || '''-i''' || Al giurnà<fontspan colorstyle="color:blue;">'''l'''</fontspan> 'l è nóṿ <small>m.s.</small> ['al ʤur'nal 'lε 'novf] • I giurnà<fontspan colorstyle="color:blue;">'''i'''</fontspan> i èṅ nóṿ <small>m.p.</small> ['i ʤur'nai 'jεŋ 'novf] || ''Il giornale è nuovo'' • ''I giornali sono nuovi''
|- bgcolor="#E0FFFF"
| ''àtar caś'' || ''al rèsta cumpàgn'' || Al ga<fontspan colorstyle="color:blue;">'''t'''</fontspan> 'l è négar <small>m.s.</small> ['al 'gat 'lε 'negar] • I ga<fontspan colorstyle="color:blue;">'''t'''</fontspan> i èṅ négar <small>m.p.</small> ['i 'gat 'jεŋ 'negar] || ''Il gatto è nero'' • ''I gatti sono neri''
|- bgcolor="#FFF0F5"
!rowspan="2"| &#9792; Fémna
| '''-a''' || '''-i''' || La gat<fontspan colorstyle="color:blue;">'''a'''</fontspan> l'è négra <small>f.s.</small> ['la 'gata 'lε 'negra] • Al gat<fontspan colorstyle="color:blue;">'''i'''</fontspan> i èṅ négri <small>f.p.</small> ['al 'gati 'jεŋ 'negri] || ''La gatta è nera'' • ''Le gatte sono nere''
|- bgcolor="#FFF0F5"
| ''àtar caś'' || ''la rèsta cumpàgna'' || La ma<fontspan colorstyle="color:blue;">'''ṅ'''</fontspan> l'è mója <small>f.s.</small> ['la 'maŋ 'lε 'moja] • Al ma<fontspan colorstyle="color:blue;">'''ṅ'''</fontspan> i èṅ mój <small>f.p.</small> ['al 'maŋ 'jεŋ 'moj] || ''La mano è bagnata'' • ''Le mani sono bagnate''
|}
 
==== » Nùmar ====
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:9pt; width:99%;"
|-
| bgcolor="#E4E4E4"|'''NÙMAR'''
| colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''CARDNÀI''' || colspan="6" bgcolor="#E4E4E4"|'''URDNÀI'''
|-
| bgcolor="#CCFF66"|In ciffri||bgcolor="#EEE8AA"|in létri ||bgcolor="#EEE8AA"|IPA ||bgcolor="#ADD8E6"|&#9794; masć ||bgcolor="#ADD8E6"|scurtâ ||bgcolor="#ADD8E6"|IPA ||bgcolor="#FFC0CB"|&#9792; fémna ||bgcolor="#FFC0CB"|scurtàda ||bgcolor="#FFC0CB"|IPA
|-
| bgcolor="#CCFF99"|'''0''' ||'''śèr''' ||/'zεr/ ||-- ||-- ||-- ||-- ||-- ||--
|-
| bgcolor="#CCFF99"|'''1''' ||'''òṅ''' ||/'ɔŋ/ ||'''prim''' ||1m ||/'prim/ ||'''prima''' ||1ma ||/'prima/
|-
| bgcolor="#CCFF99"|'''2''' ||'''dū''' ||/'du:/ ||'''secónd''' ||2nd ||/se'cond/ ||'''secónda''' ||2nda ||/'se'conda/
|-
Riga 438:
==== » Ségn Śudiacài ====
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:10pt; width:99%;"
! Itagliàṅ || &#9800;<br /> Ariete || &#9801;<br /> Toro || &#9802;<br /> Gemelli || &#9803;<br /> Cancro || &#9804;<br /> Leone || &#9805;<br /> Vergine || &#9806;<br /> Bilancia || &#9807;<br /> Scorpione || &#9808;<br /> Sagittario || &#9809;<br /> Capricorno || &#9810;<br /> Acquario || &#9811;<br /> Pesci
|- bgcolor="#FFF0F5"
| '''Miranduléś''' || '''Bric'''<br /> ['brik] || '''Tòr'''<br /> ['tɔr] || '''Śmèj'''<br /> ['zmεj] || '''Càncar'''<br /> ['kaŋkar] || '''Lèòṅ'''<br /> [lε'ɔŋ] || '''Vérgin'''<br /> ['verʤin] || '''Balànsa'''<br /> [ba'laŋsa] || '''Scurpiòṅ'''<br /> [scur'pjɔŋ] || '''Sagitàri'''<br /> [saʤi'tari] || '''Capricòran'''<br /> [kapri'kɔran] || '''Aquàri'''<br /> [a'kwari] || '''Pés'''<br /> ['pes]
Riga 452:
| '''GÈNAR''' || '''NÙMAR''' || bgcolor=white| || bgcolor=yellow| || bgcolor=orange| || bgcolor=red| || bgcolor=pink| || bgcolor=purple| || bgcolor=blue| || bgcolor=turquoise| || bgcolor=green| || bgcolor=grey| || bgcolor=brown| || bgcolor=black|
|- bgcolor="#E0FFFF" align=center
!rowspan="2"| &#9794; Masć
| '''singulàr''' || Biànc || Śal || Aràns || Rós || Róśa || Vióla || Blu || Celèst || Vérd || Griś || Maròṅ || Négar
|- bgcolor="#E0FFFF" align=center
| '''pluràl''' || Biànc || Śai || Aràns || Rós || Róśa || Vióla || Blu || Celèst || Vérd || Griś || Maròṅ || Négar
|- bgcolor="#FFF0F5" align=center
!rowspan="2"| &#9792; Fémna
| '''singulàr''' || Biànca || Śala || Arànsa || Rósa || Róśa || Vióla || Blu || Celèsta || Vérda || Griśa || Maróna || Négra
|- bgcolor="#FFF0F5" align=center
Riga 465:
==== » Fruta ====
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:6pt; width:99%;"
|-
|[[File:Nectarine.jpg|110x60px]]
|[[File:Apricot_and_cross_sectionApricot and cross section.jpg|110x60px]]
|[[File:N%C3%ADsperos_entero_y_partidoADsperos entero y partido.jpg|110x60px]]
|[[File:Kiwi_akaKiwi aka.jpg|110x60px]]
|[[File:Bunch_of_purple_grapesBunch of purple grapes.jpg|110x60px]]
|[[File:Cherry_Stella444Cherry Stella444.jpg|110x60px]]
|[[File:Black_cherryBlack cherry.jpg|110x60px]]
|[[File:Blueberries.jpg|110x60px]]
|[[File:Raspberries04.jpg|110x60px]]
|[[File:Fragaria_Fruit_CloseFragaria Fruit Close-up.jpg|110x60px]]
|[[File:Feige-Schnitt.png|110x60px]]
|[[File:Watermelons.jpg|110x60px]]
|[[File:Melon_cantaloupeMelon cantaloupe.jpg|110x60px]]
|- style="font-size: 73%; background-color: yellow;"
|pèrśac
Riga 496:
|}
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:8pt; width:99%;"
|-
|[[File:Dark_appleDark apple.png|110x60px]]
|[[File:PearPhoto.jpg|110x60px]]
|[[File:Bluebyrd_plumBluebyrd plum.jpg|110x60px]]
|[[File:Bananas white background DS.jpg|110x60px]]
|[[File:Ananas~May_2008May 2008-1.jpg|110x60px]]
|[[File:Grapefruit_and_cross_sectionGrapefruit and cross section.jpg|110x60px]]
|[[File:Clementine_orangeClementine orange.jpg|110x60px]]
|[[File:Mandarin_Oranges_Mandarin Oranges %28Citrus_Reticulata28Citrus Reticulata%29.jpg|110x60px]]
|[[File:Lemon.jpg|110x60px]]
|[[File:O%C5%99echy_99echy %283%29.jpg|110x60px]]
|[[File:Arachis-hypogaea-(peanuts).jpg|110x60px]]
|[[File:Chestnuts_in_Wadgetts_Copse_Chestnuts in Wadgetts Copse -_geograph geograph.org.uk_uk -_591731 591731.jpg|110x60px]]
|[[File:Kokosnuss-Coconut.jpg|110x60px]]
|[[File:Kohvioad_suureltKohvioad suurelt.jpg|110x60px]]
|- style="font-size: 73%; background-color: yellow;"
|póm
Riga 531:
==== » Vardùra ====
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:6pt; width:99%;"
|-
|[[File:Carciofo_sanminiateseCarciofo sanminiatese.jpg|110x60px]]
|[[File:Asparagus-Bundle.jpg|110x60px]]
|[[File:CDC_beetsCDC beets.jpg|110x60px]]
|[[File:Broccoli_and_cross_section_editBroccoli and cross section edit.jpg|110x60px]]
|[[File:Carottes ayant poussé de façon bizarre 20101102.jpg|110x60px]]
|[[File:Cauliflower.JPG|110x60px]]
|[[File:Crimson_cranberrybeansCrimson cranberrybeans.jpg|110x60px]]
|[[File:CDC_greenbeanCDC greenbean.jpg|110x60px]]
|[[File:Broad_beans_fully_clothed_Broad beans fully clothed -_stonesoup stonesoup.jpg|110x60px]]
|[[File:Fenchelknolle.jpg|110x60px]]
|[[File:Kopfsalat_SetzlingeKopfsalat Setzlinge.JPG|110x60px]]
|[[File:CDC_cuke3CDC cuke3.jpg|110x60px]]
|[[File:CDC_celeryCDC celery.jpg|110x60px]]
|[[File:Chickpea_podsChickpea pods.jpg|110x60px]]
|[[File:Red_onion_cutRed onion cut.jpg|110x60px]]
|[[File:Haverkorrels_Avena_sativaHaverkorrels Avena sativa.jpg|110x60px]]
|- style="font-size: 73%; background-color: yellow;"
|articiòc
Riga 563:
|sedròṅ
|sèlar
|śéś
|sigóla
|véna
|}
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:6pt; width:99%;"
|-
|[[File:Basil3800ppx.jpg|110x60px]]
|[[File:Kleiner_WaldchampignonKleiner Waldchampignon-1.jpg|110x60px]]
|[[File:Triticum_aestivum_Triticum aestivum %28ripe%29_329 3.jpg|110x60px]]
|[[File:Zea_mays_005Zea mays 005.JPG|110x60px]]
|[[File:Lens culinaris seeds.jpg|110x60px]]
|[[File:Aubergine.jpg|110x60px]]
|[[File:Panicum_miliaceum1Panicum miliaceum1.jpg|110x60px]]
|[[File:Laurus_nobilis_001Laurus nobilis 001.JPG|110x60px]]
|[[File:Tomatoes plain and sliced.jpg|110x60px]]
|[[File:NCI_peas_in_podNCI peas in pod.jpg|110x60px]]
|[[File:ZuckerhutPflanzeKopf.jpg|110x60px]]
|[[File:CDC_spinach1CDC spinach1.jpg|110x60px]]
|[[File:CDC_edamameCDC edamame.jpg|110x60px]]
|[[File:Courgette.jpg|110x60px]]
|- style="font-size: 73%; background-color: yellow;"
|baśilìc
|funś
|furmènt • graṅ
|furmintòṅ
|lintécia
Riga 601:
|}
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:6pt; width:99%;"
|-
|[[File:Gerstenkorrels_Hordeum_vulgareGerstenkorrels Hordeum vulgare.jpg|110x60px]]
|[[File:Petroselinum_crispum_003Petroselinum crispum 003.JPG|110x60px]]
|[[File:Potato_and_cross_sectionPotato and cross section.jpg|110x60px]]
|[[File:Capsicum1.jpg|110x60px]]
|[[File:Charleston_Hot_peppers_white_backgroundCharleston Hot peppers white background.jpg|110x60px]]
|[[File:Indian_pepperIndian pepper.jpg|110x60px]]
|[[File:Prei_winter_Farinto_geoogstPrei winter Farinto geoogst.jpg|110x60px]]
|[[File:Radicchio_TrevisoRadicchio Treviso.jpg|110x60px]]
|[[File:Brassica_rapa_turnipBrassica rapa turnip.jpg|110x60px]]
|[[File:Radishes_in_Freiburg_Radishes in Freiburg -_DSC06489 DSC06489.jpg|110x60px]]
|[[File:Cucurbita_2011_G1Cucurbita 2011 G1.jpg|110x60px]]
|[[File:Brennnessel_1Brennnessel 1.JPG|110x60px]]
|[[File:Truffle_4Truffle 4.jpg|110x60px]]
|[[File:Wirsingkohl.jpg|110x60px]]
|- style="font-size: 73%; background-color: yellow;"
Riga 637:
In Miranduléś gl'agetìṿ dimustratìṿ (ch'i càmbian in relasiòṅ a 'l gènar e a 'l nùmar) i ś dróan sèmpar insém a gl'avèrub ad puśisiòṅ cuma in francéś.
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:9pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0f0f0 align=center
|width="70"|'''Nùmar
Riga 647:
|- bgcolor="#FFF0F5"
!rowspan="8"| Singulàr
!rowspan="4"| &#9794; Masć
!rowspan="2"| Davśèṅ a chi dascór
| Cunsunànt
| '''cal''' + '''chè''' - ''Cal gat chè 'l à bèla magnâ''
| '''questo''' - ''Questo gatto ha già mangiato''
|-
| Vucàla
| '''c’l''' + '''chè''' - ''C'l àlbar chè al fà na bèla òra''
Riga 661:
| '''cal''' + '''lè''' - ''Ślung-um cal lìbar lè''
| '''quello''' / '''quel''' - ''Passami quel libro''
|-
| Vucàla
| '''c’l''' + '''lè''' - ''C'l óm lè al s ciàma Antóni''
| '''quell’''' - ''Quell'uomo si chiama Antonio''
|- bgcolor="#FFF0F5"
!rowspan="4"| &#9792; Fémna
!rowspan="2"| Davśèṅ a chi dascór
| Cunsunànt
| '''cla''' + '''chè''' - ''Cla gata chè 'l à bèla magnâ''
| '''questa''' - ''Questa gatta ha già mangiato''
|-
| Vucàla
| '''cl’''' + '''chè''' - ''Cl'uàta chè l'è mója''
Riga 680:
| '''cla''' + '''lè''' - ''Ślung-um cla nóś lè''
| '''quella''' - ''Passami quella noce''
|-
| Vucàla
| '''cl’''' + '''lè''' - ''Cl'ua lè l'è śèrba''
Riga 686:
|- bgcolor="#FFF0F5"
!rowspan="8"| Pluràl
!rowspan="4"| &#9794; Masć
!rowspan="2"| Davśèṅ a chi dascór
| Cunsunànt
| '''chi''' + '''chè''' - ''Chi gat chè i aṅ bèla magnâ''
| '''questi''' - ''Questi gatti hanno già mangiato''
|-
| Vucàla
| '''chi''' + '''chè''' - ''Chi àlbar chè i faṅ na bèla òra''
Riga 700:
| '''chi''' + '''lè''' - ''Ślung-um chi lìbar lè''
| '''quei''' - ''Passami quei libri''
|-
| Vucàla
| '''chi''' + '''lè''' - ''Chi óm lè i s ciàman Antóni''
| '''quegli''' - ''Quegli uomini si chiamano Antonio''
|- bgcolor="#FFF0F5"
!rowspan="4"| &#9792; Fémna
!rowspan="2"| Davśèṅ a chi dascór
| Cunsunànt
| '''cal''' + '''chè''' - ''Cal gati chè i aṅ bèla bvû''
| '''queste''' - ''Queste gatte hanno già bevuto''
|-
| Vucàla
| '''chi''' + '''chè''' - ''Pòrt-at tèg chi aśni lè in dal ciùś dal péguri''
Riga 719:
| '''cal''' + '''lè''' - ''Cal fòrbśi lè i èṅ ruśnènti''
| '''quelle''' - ''Quelle forbici sono arrugginite''
|-
| Vucàla
| '''chi''' + '''lè''' - ''Taja chi urtìghi lè cun la mśóra''
Riga 728:
A difarénsa d'l itagliàṅ, in dua 'l agetìṿ pusesìṿ al dipénd sèmpar dla parsòna, dal gènar e dal nùmar, in Miranduléś a cònta sōl la parsòna, a part al pusesìṿ dal prima e secónda persòna pluràla in dua 'l agetìṿ p'r al fémni al cambia.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:10pt; width:99%;"
! || 1<sup>a</sup> singulàra || 2<sup>a</sup> singulàra || 3<sup>a</sup> singulàra || 1<sup>a</sup> pluràla || 2<sup>a</sup> pluràla || 3<sup>a</sup> pluràla
|- bgcolor="#FFF0F5"
| Miranduléś || '''mè''' ['mε] || '''tò''' ['tɔ] || '''sò''' ['sɔ] || '''nòstar''' ['nɔstar] <small>m.</small> <br /> '''nòstra''' ['nɔstra] <small>f.s.</small> • '''nòstri''' ['nɔstri] <small>f.p.</small> || '''vòstar''' ['vɔstar] <small>m.</small> <br /> '''vòstra''' ['vɔstra] <small>f.s.</small> • '''vòstri''' ['vɔstri] <small>f.p.</small> || '''lōr''' ['lo:r]
|-
| Itagliàṅ || ''mio'' • ''miei'' <br /> ''mia'' • ''mie'' || ''tuo'' • ''tuoi'' <br /> ''tua'' • ''tue'' || ''suo'' • ''suoi'' <br /> ''sua'' • ''sue'' || ''nostro'' • ''nostri'' <br /> ''nostra'' • ''nostre'' || ''vostro'' • ''vostri'' <br /> ''vostra'' • ''vostre'' || ''loro''
|}
 
Riga 739:
 
==== » Agetìṿ Minga Definî ====
'L agetìṿ minga definî a s dróa quànd a s dascór ad quèi, ad bèsti o ad parsòni sénsa indicàr-'n al nùmar precìś e al qualità. In Miranduléś al s dróa sèmpar a 'l pluràl a part '''gnanc un''' ch'al và sèmpar a 'l sigulàr.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:10pt; width:99%;"
|- bgcolor="#020202"
|- align=center
|
|| singulàr
|colspan="8" | pluràl
|- bgcolor="#E0FFFF" align=center style="font-size: 85%;"
| &#9794; '''masć''' || '''gnanc un''' • ''gnanc un gal patî al magnarév cla śóta lè'' <br /> '''gnanc 'n''' • ''gnanc 'n àśan al farés pèś ad tè'' || '''tut i''' • ''ad nòt tut i gat i èṅ griś'' || '''pôc''' • ''pôc fradèi i s quistiònan cuma vuàtar dū'' || '''sért''' • ''sért quèi i faṅ scarésa'' || '''di àtar''' • ''di àtar caṅ i èṅ rivâ fiṅ chè'' <br /> '''di àt'r''' • ''i èṅ pasâ di àt'r an'' || '''soquànt''' • ''a-j-ò magnâ soquànt panèṅ'' || '''dimóndi''' • ''a sòṅ drē a cumpràr dimóndi disc'' || '''tant''' • ''i m vìnan in mènt tant quèi'' || '''tròp''' • ''tròp gai in dal pulàr i faṅ sōl dal caśèṅ''
|- bgcolor="#FFF0F5" align=center style="font-size: 85%;"
| &#9792; '''fémna''' || '''gnanc na''' • ''gnanc na galìna patìda la magnarév cla śóta lè'' <br /> '''gnanc n’''' • ''gnanc n'aśna la farés pèś ad tè'' || '''tut al''' • ''ad nòt tut al gati i èṅ griśi'' <br /> '''tut gl’''' • ''ad nòt tut gl'aśióli i vàṅ a lèt'' || '''pôchi''' • ''pôchi surèli i s quistiònan cuma vuàtri dū'' || '''sérti''' • ''sérti ròbi i faṅ scarésa'' || '''dagl'atri''' • ''dagl'atri cagni i èṅ rivàdi fiṅ chè'' <br /> '''dagl'atr’''' • ''i èṅ pasàdi dagl'atr'óri'' || '''soquànti''' • ''a-j-ò magnâ soquànti sréśi'' || '''dimóndi''' • ''a sòṅ drē a cumpràr dimóndi cravàti'' || '''tanti''' • ''i m vìnan in mènt tanti ròbi'' || '''tròpi''' • ''tròpi raśdóri da la paruchéra i faṅ sōl di petegulés''
|- bgcolor="#FFFFE0" align=center style="font-size: 85%;"
| '''itagliàṅ''' || nessuno • neanche uno || ciascuno • ogni • qualunque • qualsiasi • qualsivoglia • tutti • cadauno || pochi || certi • taluni || altri || alcuni • qualche • vari • diversi || molti • alquanti • parecchi || tanti || troppi
Riga 758:
Gl'agetìṿ interugatìṿ i sarvìsan par tacàr na dmanda e in Miranduléś in èṅ dū, '''che''' e '''quànt''', druâ sèmpar sénsa artìcul e prima di nóm. I pōlan èsar mis in dmandi dirèti (Che bèstia tîṅ-la l'Èlide in cà? • ''Che animale tiene Elide in casa?'') o minga dirèti (Dì-'m che bèstia tîṅ-la l'Èlide in cà. • ''Dimmi che animale tiene Elide in casa.''). Quànd i agetìṿ ad prima i sarvìsan par furmàr di eslamasiòṅ, i tōśan al nóm 'd agetìṿ eslamatìṿ ma a gh'è da tgnir a mènt che al '''che''' interugatìṿ in Miranduléś al dvénta '''ac'''.
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:10pt; width:99%;"
|- align=center
| || '''gèn./nùm.''' || '''Itagliàṅ''' || '''Miranduléś'''
|-
!rowspan="6"| Agetìṿ Interugatìṿ <br /><br /> <big>?</big>
| '''--''' || '''Che''' • ''Che lavoro fa tua sorella?'' || '''Che''' • ''Che lavōr fà-la tò surèla?''
Riga 774:
|- bgcolor="#FFFFCC"
| '''f.p.''' || '''Quante''' • ''Quante lingue conoscono?'' || '''Quànti''' • ''Quànti léngui saṅ-i lì lōr?''
|-
!rowspan="6"| Agetìṿ Esclamatìṿ <br /><br /> <big>!</big>
| '''--''' || '''Che''' • ''Che macello è successo!'' || '''Ac''' • ''Ac masèl ch'a gh'è gnû!''
Riga 799:
* débula o àtuna.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:9pt; width:99%;"
|-
| bgcolor="#E4E4E4"|'''PARSÓNA'''
| colspan="3" bgcolor="#E4E4E4"|'''SUGÈT''' || colspan="4" bgcolor="#E4E4E4"|'''CUMPLEMÈNT'''
|-
| bgcolor="#CCFF66"|fórma||bgcolor="#EEE8AA"|facultatìṿ||bgcolor="#F0E68C"|ubligatòri||bgcolor="#F0E68C"|itagliàṅ</small>||bgcolor="#ADD8E6"|tònic ||bgcolor="#ADD8E6"|itagliàṅ ||bgcolor="#FFC0CB"|àtun ||bgcolor="#FFC0CB"|itagliàṅ
|-
| bgcolor="#CCFF99"|1ª singulàra ||[mè] ||a ||io ||mè ||me ||m ||mi
|-
| bgcolor="#CCFF99"|2ª singulàra ||[tè] ||at <small>prima dna cunsunànta</small><br />’t <small>prima dna vucàla</small><br />ta <small>in dal fórmi negatìvi (prima ad ''N'') o prima 'd un cumplemènt àtun</small> ||tu ||tè ||te ||t ||ti
|-
| bgcolor="#CCFF99"|3ª singulàra &#9794;||[lò] ||al <small>prima dna cunsunànta</small><br />’l <small>prima dna vucàla</small> ||egli/esso ||lò ||lui/sé (stesso)||al <small>cumplemènt ugèt</small><br />gh <small>cumplemènt ad tèrmin</small><br />s/sa <small>riflesìṿ</small>||lo<br />gli<br />si
|-
| bgcolor="#CCFF99"|3ª singulàra &#9792;||[lē] ||la <small>prima dna cunsunànta</small><br />l’ <small>prima dna vucàla</small> ||ella/essa ||lē ||lei/sé (stessa)||la <small>cumplemènt ugèt</small><br />gh <small>cumplemènt ad tèrmin</small><br />s/sa <small>riflesìṿ</small>||la<br />le<br />si
|-
| bgcolor="#CCFF99"|3ª singulàra p'r i vérub minga persunài||-- ||a ||-- ||-- ||-- ||-- ||--
|-
| bgcolor="#CCFF99"|1ª pluràla &#9794;||[nuàtar] ||a ||noi ||nuàtar ||noi ||s ||ci
|-
| bgcolor="#CCFF99"|1ª pluràla &#9792;||[nuàtri] ||a ||noi ||nuàtri ||noi ||s ||ci
|-
| bgcolor="#CCFF99"|2ª pluràla &#9794;||[vuàtar] ||a ||voi ||vuàtar ||voi ||v ||vi
|-
| bgcolor="#CCFF99"|2ª pluràla &#9792;||[vuàtri] ||a ||voi ||vuàtri ||voi ||v ||vi
|-
| bgcolor="#CCFF99"|3ª pluràla &#9794;||[lōr] ||i ||essi ||lōr ||loro/sé (stessi) ||i/in <small>cumplemènt ugèt</small><br />s/sa <small>riflesìṿ</small>||li/ne<br />si
|-
| bgcolor="#CCFF99"|3ª pluràla &#9792;||[lōr] ||i ||esse ||lōr ||loro/sé (stessi) ||i/in <small>cumplemènt ugèt</small><br />s/sa <small>riflesìṿ</small>||le/ne<br />si
|}
 
Riga 842:
 
La tèrsa parsóna pluràra, a difarénsa d'l itagliàṅ, la n càmbia mia a secónd dal gènar. S'a s vōl réndar ciàr s'al grup ad parsóni i èṅ di masć o dal fémni, a gh'è da métar prima ad ''lōr'':
* '''chi''' - s'a s trata ad masć davśèṅ a chi dascór • ''chi lōr i ...''
* '''lì''' - s'a s trata ad masć luntàṅ da chi dascór • ''lì lōr i ...''
* '''che''' - s'a s trata ad fémni davśèṅ a chi dascór • ''che lōr i ...''
* '''lé''' - s'a s trata ad fémni luntàṅ da chi dascór • ''lé lōr i ...''
Dascórs cuntràri par chi atri parsóni pluràli: in itagliàṅ NOI e VOI i n càmbian mai a secónd dal gènar. In Miranduléś invéci a s dróa NUÀTRI e VUÀTRI s'al grup l'è fat sōl ad fémni.
 
Riga 856:
In Miranduléś i prunóm dimustratìṿ (ch'i càmbian in relasiòṅ a 'l gènar e a 'l nùmar), a difarénsa d'l itagliàṅ, i èṅ fat in na manéra difarènta da gl'agetìṿ dimustratìṿ ma i dróan listés gl'avèrub ad puśisiòṅ. I ènan dū al manéri ad prununciàr chi punóm lè a 'l inìsi, [kw] o [kv], quésta chè l'è quéla più vècia e l'è drē a dascumparìr dal tut.
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor="#EBC2AF"
|Gènar
Riga 864:
|Itagliàṅ
|-
| rowspan="4" |&#9794; Masć
| rowspan="2" |Singulàr
| davśèṅ
| '''quést chè''' / '''qvést chè''' - ''Quést chè 'l è mè anvō''
| '''questo''' - ''Questo è mio nipote''
Riga 875:
|-
| rowspan="2" |Pluràł
| davśèṅ
| '''quìst chè''' / '''qvìst chè''' - ''Quìst chè i èṅ di curtèi''
| '''questi''' - ''Questi sono dei coltelli''
Riga 883:
| '''quelli''' - ''Quelli hanno il raffreddore''
|-
| rowspan="4" |&#9792; Fémna
| rowspan="2" |Singulàr
| davśèṅ
| '''quésta chè''' / '''qvésta chè''' - ''Quésta chè l'è la mè mistra''
| '''questa''' - ''Questa è la mia maestra''
Riga 894:
|-
| rowspan="2" |Pluràł
| davśèṅ
| '''quìsti chè''' / '''qvìsti chè''' - ''Quìsti chè i śógan mèg''
| '''queste''' - ''Queste giocano con me''
Riga 909:
|- bgcolor="#020202"
|- align=center
| '''Miranduléś''' || ad <br /> ’d <small>prima dna vucàla</small> || a || da || in || cun || su || par<br /> p'r <small>prima dna vucàla</small> || tra || fra
|- bgcolor=#f0f0f0 align=center
| '''Itagliàṅ''' || di || a || da || in || con || su || per || tra || fra
Riga 936:
==== » Prepuśisiòṅ articulàdi ====
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:10pt; width:99%;"
|- bgcolor="#020202"
|- align=center
| || '''ad''' || '''a''' || '''da''' || '''in''' || '''cun''' || '''su''' || '''par''' || '''tra/fra'''
|- bgcolor=#E0FFFF align=left
| &#9794;<br />'''al''' || '''dal''' <small>Al fiōl dal mìstar al vèṅ a scóla mèg</small><br />'''d’l''' <small>Al studi d’l itagliàṅ 'l è fàcil</small> || '''a ’l''' <small>A vag a ’l masèl dla Cuncòrdia</small> || '''da ’l''' <small>A tir na sćiuptàda da ’l mè ufìsi</small> || '''in dal''' <small>La Jessica l'è strabucàda in dal lìcit</small><br />'''in d’l''' <small>In d’l an 1964 'l è nâ al vèć purtēr dal Mòdna Marco Ballotta</small> || '''cun al''' <small>A mét al vèṅ in dla butìglia cun al dvinèl</small><br />'''cun ’l'''<small> A cundìs i radét cun ’l aśē</small>|| '''in sal''' <small>Mét cal pac chè in sal carèl!</small><br />'''in s’l''' <small>In s’l articiòc ch't à cumprâ a gh'è di begatèṅ</small> || '''p'r al''' <small>A-j-ò cumprâ dla śóta p'r al ninèṅ</small><br />'''par ’l''' <small>A-j-ò cumprâ dla fruta par ’l uśèl</small> || '''fra/tra ’l''' <small>Fra ’l gal e la galìna a gh'è un pulśèṅ</small>
|- bgcolor=#E0FFFF align=left
| &#9794;<br />'''i''' || '''di''' <small>I fiōi di mìstar i vènan a scóla mèg</small> || '''a i''' <small>A vag a i masèi dla Cuncòrdia</small> || '''da i''' <small>A tir na sćiuptàda da i mè ufìsi</small> || '''in di''' <small>La Jessica l'è strabucàda in di lìcit</small> || '''cun i''' <small>A mét al vèṅ in dla butìglia cun i dvinèi</small><br />'''cun gl’'''<small> A cundìs i radét cun gl’aśē</small> || '''in si''' <small>Mét cal pac chè in si carèi!</small> || '''p'r i''' <small>A-j-ò cumprâ dla śóta p'r i ninèṅ</small><br />'''par gl’''' <small>A-j-ò cumprâ dla fruta par gl’uśèi</small> || '''fra/tra i''' <small>Fra i gai e al galìni i gh'èṅ di pulśèṅ</small>
|- bgcolor=#FFE4E1 align=left
| &#9792;<br />'''la'''|| '''dla • ad la''' <small>La fiōla dla [ad la] mistra la vèṅ a scóla mèg</small><br />'''dl’''' <small>A m bruśa la pśiga dl’urìna</small> || '''a la''' <small>A la fiṅ 'l à ciapâ dū marùc</small><br />'''a l’''' <small>'D Istâ a sa stà bèṅ a l’òra</small> || '''da la''' <small>A daśgném da la campàgna</small><br />'''da l’''' <small>Pas-um la bórsa da l’àqua</small> || '''in dla''' <small>A sém in dla piàsa dal Cavés</small><br />'''in dl’''' <small>Fém-j-a un bagn in dl’àqua?</small> || '''cun la''' <small>Ma và a pés cun la scùria!</small><br />'''cun l’''' <small>Cun l’arlìa adòs i s faṅ sōl di brut quèi</small>|| '''in sla''' <small>A m divertìs in sla plinga</small><br />'''in sl’''' <small>In sl’ua a gh'è dal gósi</small> || '''par la''' <small>Par la pulisìa 'l è stâ lò</small><br />'''par l’''' <small>Par l’aśióla i fiōr i èṅ impurtànt</small> || '''fra/tra la''' <small>A guard tra la fruta s'a cat di póm andâ da mâl</small><br />'''fra/tra l’''' <small>Fra l’èrba a gh'è di scarafàś</small>
|- bgcolor=#FFE4E1 align=left
| &#9792;<br />'''al'''|| '''dal ''' <small>Al fiōli dal mistri i vènan a scóla mèg</small> || '''a ’l''' <small>A ’l dóni a gh piàś ciacaràr da la paruchéra</small><br />'''a gl’''' <small>'D Istâ a sa stà bèṅ a gl’òri</small> || '''da ’l''' <small>A daśgném da ’l campàgni</small><br />'''da gl’''' <small>Pas-um al bórsi da gl’àqui</small> || '''in dal''' <small>A sém in dal piàsi dal Cavés</small><br />'''in dagl’''' <small>Fém-j-a di bagn in dagl’àqui?</small> || '''cun al''' <small>Ma và a pés cun al scùrii!</small><br />'''cun gl’''' <small>Cun gl’arlìi adòs i s faṅ sōl di brut quèi</small> || '''in sal''' <small>A m divertìs in sal plinghi</small><br />'''in sagl’''' <small>In sagl’ui a gh'è dal gósi</small> || '''p’r al''' <small>P’r al pulisìi 'l è stâ lò</small><br />'''par gl’''' <small>Par gl’aśióli i fiōr i èṅ impurtànt</small> || '''fr’/tr’ al''' <small>A guard tr’al scatli s'a cat di póm andâ da mâl</small><br />'''fra/tra gl’''' <small>Fra gl’èrbi a gh'è di scarafàś</small>
|}
 
Riga 989:
* '''trapasâ pròsim''' (imparfèt+p.p.), druâ quànd un quèl 'l è sucès da dimóndi tèmp (''A iva magnâ na mugnàga'' → ''Avevo mangiato un'albicocca'')
* '''futùr anteriōr''' (futùr+p.p.), druâ p'r indicàr un fat incóra da far ch'al darà vita a 'n àtar quèl (''Quànd a 'rò magnâ, a dasparéć'' → ''Quando avrò mangiato, sparecchierò'', lit. ''Quando avrò mangiato, sparecchio'').
 
 
'''PREŚÈNT''' (''Presente'')
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff
| ||colspan="2"|1ª Cugnugasiòṅ '''-ÀR'''<br />eś. '''magn'''-''àr'' (''mangiare'') ||colspan="2"|2ª Cugnugasiòṅ '''-AR'''<br />eś. '''nàs'''-''ar'' (''nascere'') ||colspan="2"|3ª Cugnugasiòṅ <small>(vérub incuatìṿ)</small> '''-ÌR'''<br />eś. '''fin'''-''ìr'' (''finire'')
|- bgcolor=#FFF0F5 style="font-size: 80%;"
| sugèt || || dmanda || || dmanda || || dmanda
|-
| [mè] a || '''-ø''' → magn || magn-j-a [mè]? || '''-ø''' → nas || nas-j-a [mè]? || '''-ìs''' → finìs || finìs-j-a [mè]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [tè] at || '''-ø''' → magn || magn-at [tè]? || '''-ø''' → nas || nas-at [tè]? || '''-ìs''' → finìs || finìs-at [tè]?
|-
| [lò/lē] al/la || '''-a''' → magna || magn-al [lò]?/magn-la [lē]? || '''-ø''' → nas || nas-al [lò]?/nas-la [lē]? || '''-ìs''' → finìs || finìs-al [lò]?/finìs-la [lē]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [nuàtar] a || '''-ém''' → magném || magném-j-a [nuàtar]? || '''-ém''' → nasém || nasém-j-a [nuàtar]? || '''-ém''' → finém || finém-j-a [nuàtar]?
|-
| [vuàtar] a || '''-â''' → magnâ || magnâ-v [vuàtar]? || '''-î''' → nasî || nasî-v [vuàtar]? || '''-î''' → finî || finî-v [vuàtar]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [lōr] i || '''-an''' → màgnan || magn-i [lōr]? || '''-an''' → nàsan || nas-i [lōr]? || '''-ìsan''' → finìsan || finìs-i [lōr]?
|}
Line 1 025 ⟶ 1 024:
Cugnugànd i vérub a gh'è sèmpar da tgnir a mènt che in Miranduléś al vucàli '''O''' e '''E''' ch'i pèrdan 'l asènt tònic, da spés i s arbàsan ad tôṅ, dvintànd acsè '''U''' e '''I''' o anc sparénd dal tut.
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff align=center
| || 1ª Cugnugasiòṅ '''-ÀR'''<br />eś. '''tint'''-''àr'' (''tentare'')|| 1ª Cugnugasiòṅ '''-ÀR'''<br />eś. '''śug'''-''àr'' (''giocare'')|| 2ª Cugnugasiòṅ '''-AR'''<br />eś. '''bév'''-''ar'' (''bere'')|| 2ª Cugnugasiòṅ '''-AR'''<br />eś. '''dascór'''-''ar'' (''parlare'')|| 3ª Cugnugasiòṅ '''-ÌR''' <small>(minga incuatìṿ)</small><br />eś. '''sint'''-''ìr'' (''sentire'')|| 3ª Cugnugasiòṅ '''-ÌR''' <small>(minga incuatìṿ)</small><br />eś. '''durm'''-''ìr'' (''dormire'')
Line 1 046 ⟶ 1 045:
I vérub dla tèrsa cugnugasiòṅ minga '''incuatìṿ''' i s cògnugan cuma quéi dla 2ª cugnugasiòṅ.
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff align=center
| || ÈSAR (''essere'')|| AVÉR (''avere'')|| PSÉR (''potere'')|| VLÉR (''volere'')|| TŌR (''prendere'')|| DIR (''dire'') || FAR (''fare'') || TGNIR (''tenere'') || ANDÀR (''andare'') || VGNIR (''venire'')
Line 1 063 ⟶ 1 062:
|}
 
Chè 'd sōvar a gh'è na lista di vérub minga regulàr più impurtànt.
* Al vérub AVÉR in tabèla 'l è in dla sò fórma 'd auśiliàri. In Miranduléś, p'r avér-al in dla sò fórma ad vérub nurmàl, a gh'è da śuntàr-ag prima 'l avérub '''GH’''' (''A gh'ò'' → ''Io ho'', ''At gh'à'' → ''Tu hai'', ...) ch'al sarév al ''CI'' d'l Itagliàṅ;
* Al vérub ''DOVERE'' d'l Itagliàṅ in Miranduléś a n gh'è minga. A 'l sò pòst a s dróa sèmp'r al vérub AVÉR e pò la prepuśiòṅ ''DA'', cuma in Ingléś (''A gh'ò da scapàr via'' → ''I have to escape'' → ''Devo fuggire'');
* Al vérub ''AMARE'' d'l Itagliàṅ in Miranduléś a n gh'è minga. A 'l sò pòst a s dróa sèmp'r al vérub VLÉR e pò BÈṄ (''A t vój bèṅ'' → ''Ti voglio bene'' → ''Ti amo'');
 
 
'''IMPARFÈT''' (''Imperfetto'')
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff
| ||colspan="2"|1ª Cugnugasiòṅ '''-ÀR'''<br />eś. '''magn'''-''àr'' (''mangiare'') ||colspan="2"|2ª Cugnugasiòṅ '''-AR'''<br />eś. '''nàs'''-''ar'' (''nascere'') ||colspan="2"|3ª Cugnugasiòṅ <small>(vérub incuatìṿ)</small> '''-ÌR'''<br />eś. '''fin'''-''ìr'' (''finire'')
|- bgcolor=#FFF0F5 style="font-size: 80%;"
| sugèt || || dmanda || || dmanda || || dmanda
|-
| [mè] a || '''-àva''' → magnàva || magnàv-j-a [mè]? || '''-ìva''' → nasìva || nasìv-j-a [mè]? || '''-ìva''' → finìva || finìv-j-a [mè]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [tè] at || '''-àv''' → magnàv || magnàv-at [tè]? || '''-ìv''' → nasìv || nasìv-at [tè]? || '''-ìv''' → finìv || finìv-at [tè]?
|-
| [lò/lē] al/la || '''-àva''' → magnàva || magnàv-al [lò]?/magnàv-la [lē]? || '''-ìva''' → nasìva || nasìv-al [lò]?/nasìv-la [lē]? || '''-ìva''' → finìva || finìv-al [lò]?/finìv-la [lē]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [nuàtar] a || '''-àvan''' → magnàvan || magnàvan [nuàtar]? || '''-ìvan''' → nasìvan || nasìvan [nuàtar]? || '''-ìvan''' → finìvan || finìvan [nuàtar]?
|-
| [vuàtar] a || '''-àvi''' → magnàvi || magnàvi-v [vuàtar]? || '''-ìvi''' → nasìvi || nasìvi-v [vuàtar]? || '''-ìvi''' → finìvi || finìvi-v [vuàtar]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [lōr] i || '''-àvan''' → magnàvan || magnàv-i [lōr]? || '''-ìvan''' → nasìvan || nasìv-i [lōr]? || '''-ìvan''' → finìvan || finìv-i [lōr]?
|}
 
In d'l Imparfèt dla prima parsòna pluràla, in dal dmandi, a n gh vōl mai al prunóm ubligatòri, acsè cum a sucéd ad sòlit par la secónda parsòna pluràla.
 
 
'''FUTÙR''' (''Futuro Semplice'')
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff
| ||colspan="3"|Miranduléś ||colspan="2"|Français
|- bgcolor=#FFF0F5 style="font-size: 80%;"
| parsòna ||Preśènt dal vérub AVÉR ||Auśiliàri AVÉR || Futùr dal vérub CANTÀR || Présent du verbe AVOIR || Futur simple du verbe CHANTER
|-
| 1ª sing. || [mè] a gh’'''ò''' || [mè] a-j-'''ò''' || [mè] a cantar'''ò''' || j’'''ai''' || je chanter'''ai'''
|- bgcolor=#f0f0f0
| 2ª sing. || [tè] at gh’'''à''' || [tè] 't '''à''' || [tè] at cantar'''à''' || tu '''as''' || tu chanter'''as'''
|-
| 3ª sing. || [lò] al gh’'''à''' || [lò] 'l '''à''' || [lò] al cantar'''à''' || il '''a''' || il chanter'''a'''
|- bgcolor=#f0f0f0
| 1ª plur. || [nuàtar] a gh’'''ém''' || [nuàtar] a-j-'''ém''' || [nuàtar] a cantar'''ém''' || nous av'''ons''' || nous chanter'''ons'''
|-
| 2ª plur. || [vuàtar] a gh’'''î''' || [vuàtar] a '''î''' || [vuàtar] a cantar'''î''' || vous av'''ez''' || vous chanter'''ez'''
|- bgcolor=#f0f0f0
| 3ª plur. || [lōr] i gh’'''aṅ''' || [lōr] i '''aṅ''' || [lōr] i cantar'''àṅ''' || ils '''ont''' || ils chanter'''ont'''
|}
Line 1 116 ⟶ 1 113:
Al futùr di vérub in Miranduléś al s fà cumpagn a 'l Francéś: a s tōś al vérub AVÉR a 'l preśènt e pò a 'l s śònta a 'l vérub da cugnugàr a 'l infinî.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff
| ||colspan="2"|1ª Cugnugasiòṅ '''-ÀR'''<br />eś. '''magn'''-''àr'' (''mangiare'') ||colspan="2"|2ª Cugnugasiòṅ '''-AR'''<br />eś. '''nàs'''-''ar'' (''nascere'') ||colspan="2"|3ª Cugnugasiòṅ <small>(vérub incuatìṿ)</small> '''-ÌR'''<br />eś. '''fin'''-''ìr'' (''finire'')
|- bgcolor=#FFF0F5 style="font-size: 80%;"
| sugèt || || dmanda || || dmanda || || dmanda
|-
| [mè] a || '''-ò''' → magnarò || magnarò-j-a [mè]? || '''-ò''' → nasarò || nasarò-j-a [mè]? || '''-ò''' → finirò || finirò-j-a [mè]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [tè] at || '''-à''' → magnarà || magnarà't [tè]? || '''-à''' → nasarà || nasarà't [tè]? || '''-à''' → finirà || finirà't [tè]?
|-
| [lò/lē] al/la || '''-à''' → magnarà || magnarà'l [lò]?/magnarà-la [lē]? || '''-à''' → nasarà || nasarà'l [lò]?/nasarà-la [lē]? || '''-à''' → finirà || finirà 'l [lò]?/finirà-la [lē]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [nuàtar] a || '''-ém''' → magnarém || magnarém-j-a [nuàtar]? || '''-ém''' → nasarém || nasarém-j-a [nuàtar]? || '''-ém''' → finirém || finirém-j-a [nuàtar]?
|-
| [vuàtar] a || '''-î''' → magnarî || magnarî-v [vuàtar]? || '''-î''' → nasarî || nasarî-v [vuàtar]? || '''-î''' → finirî || finirî-v [vuàtar]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| [lōr] i || '''-aṅ''' → magraràṅ || magraràṅ-i [lōr]? || '''-aṅ''' → nasaràṅ || nasaràṅ-i [lōr]? || '''-aṅ''' → finiràṅ || finiràṅ-i [lōr]?
|}
 
 
'''PASÂ PRÒSIM''' (''Passato Prossimo'')
Line 1 140 ⟶ 1 136:
Cuma p'r 'l Itagliàṅ, al pasâ pròsim al descrìv n'asiòṅ ch'la gh'è bèla stada e ch'l'è anc finìda. Al s fà miténd insém al preśènt indicatìṿ dal vérub ÈSAR (in gènar p'r i vérub riflesìṿ o i vérub ad cundisiòṅ o ad muimènt ch'i èṅ minga tranśitìṿ) o AVÉR (ad sòlit p'r i vérub tranśitìṿ) cun al [[partisìpi pasâ]] dal vérub in quistiòṅ. Quànd a 'l inìsi a s dróa al vérub ÈSAR e al sugèt l'è na fémna, al ''partisìpi pasâ'' al gh'à da tgnir cònt dal gènar e dal nùmar.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:11pt; width:99%;"
|- bgcolor=#f0ffff
| Parsóna || Gènar || Sugèt || colspan="2"|1ª Cugnugasiòṅ '''-ÀR'''<br />eś. '''magn'''-''àr'' (''mangiare'') ||colspan="2"|2ª Cugnugasiòṅ '''-AR'''<br />eś. '''nàs'''-''ar'' (''nascere'') ||colspan="2"|3ª Cugnugasiòṅ <small>(vérub incuatìṿ)</small> '''-ÌR'''<br />eś. '''fin'''-''ìr'' (''finire'')
|- bgcolor=#FFF0F5 style="font-size: 80%;"
| || masć • fémna || prunóm || || dmanda || || dmanda || || dmanda
|-
| rowspan="2"|1ª sing. || &#9794; || [mè] a || [mè] a-j-ò magnâ || ò-j-a magnâ [mè]? || [mè] a sòṅ nâ || sòṅ-j-a nâ [mè]? || [mè] a-j-ò finî || ò-j-a finî [mè]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| &#9792; || [mè] a || [mè] a-j-ò magnâ || ò-j-a magnâ [mè]? || [mè] a sòṅ nada || sòṅ-j-a nada [mè]? || [mè] a-j-ò finî || ò-j-a finî [mè]?
|-
| rowspan="2"|2ª sing. || &#9794; || [tè] at || [tè] 't à magnâ || à't magnâ [tè]? || [tè] at sē nâ || sē't nâ [tè]? || [tè] 't à finî || à't finî [tè]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| &#9792; || [tè] at || [tè] 't à magnâ || à't magnâ [tè]? || [tè] at sē nada || sē't nada [tè] || [tè] 't à finî || à't finî [tè]?
|-
| rowspan="2"|3ª sing. || &#9794; || [lò] al || [lò] 'l à magnâ || à'l magnâ [lò]? || [lò] 'l è nâ || è'l nâ [lò]? || [lò] 'l à finî || à'l finî [lò]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| &#9792; || [lē] la || [lē] l'à magnâ || à-la magnâ [lē]? || [lē] l'è nada || è-la nada [lē]? || [lē] l'à finî || à-la finî [lē]?
|-
| rowspan="2"|1ª plur. || &#9794; || [nuàtar] a || [nuàtar] a-j-ém magnâ || ém-j-a magnâ [nuàtar]? || [nuàtar] a sém nâ || sém-j-a nâ [nuàtar]? || [nuàtar] a-j-ém finî || ém-j-a finî [nuàtar]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| &#9792; || [nuàtri] a || [nuàtri] a-j-ém magnâ || ém-j-a magnâ [nuàtri]? || [nuàtri] a sém nadi || sém-j-a nadi [nuàtri]? || [nuàtri] a-j-ém finî || ém-j-a finî [nuàtri]?
|-
| rowspan="2"|2ª plur. || &#9794; || [vuàtar] a || [vuàtar] a î magnâ || î-v magnâ [vuàtar]? || [vuàtar] a sî nâ || sî-v nâ [vuàtar]? || [vuàtar] a î finî || î-v finî [vuàtar]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| &#9792; || [vuàtri] a || [vuàtri] a î magnâ || î-v magnâ [vuàtri]? || [vuàtri] a sî nadi || sî-v nadi [vuàtri]? || [vuàtri] a î finî || î-v finî [vuàtri]?
|-
| rowspan="2"|3ª plur. || &#9794; || [lōr] i || [lōr] i aṅ magnâ || àṅ-i magnâ [lōr]? || [lōr] i eṅ nâ || eṅ-i nâ [lōr]? || [lōr] i aṅ finî || aṅ-i finî [lōr]?
|- bgcolor=#f0f0f0
| &#9792; || [lōr] i || [lōr] i aṅ magnâ || àṅ-i magnâ [lōr]? || [lōr] i eṅ nadi || eṅ-i nadi [lōr]? || [lōr] i aṅ finî || aṅ-i finî [lōr]?
|}
 
Line 1 175 ⟶ 1 171:
I ''vérub sintagmàtic'' i èṅ di vérub ch'i èṅ '''fat sù''' miténd insém più elemènt, prima un vérub è pò 'n avérub lucatìṿ, dand-ag un valōr difarènt. Chi vérub chè, ch'i sarésan pò i [[phrasal verb]] d'l [[Inglés|Ingléś]] e ch'i èṅ druâ dimóndi anc in dal [[Tedèsch|Tedésc]], i n s càtan minga facilmènt invéci in dal [[Languv latén|Léngui rumànśi]] a part 'l [[Itagliàn|Itagliàṅ]] e, incóra da piò, in di [[Dialét Gal-Itàlic]] cum 'l è pò anc al Miranduléś.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; line-height:8pt; width:99%;"
|-
| colspan="2" |vérub
| colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''SÙ'''<br />''su'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''ŚÒ'''<br />''giù'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''AVÀNTI/DAVÀNTI'''<br />''avanti/davanti'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''INDRĒ/DADRĒ'''<br />''dietro/indietro'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''DÈNTAR'''<br />''dentro'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''FÓRA'''<br />''fuori'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''VIA'''<br />''via'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''SÓTA'''<br />''sotto'' || colspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|'''SŌVAR'''<br />''sopra''
|-
| bgcolor="#CCFF66"| ||bgcolor="#EEE8AA"| ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It. ||bgcolor="#CCFF66"|Mir. ||bgcolor="#EEE8AA"|It.
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|A<br />N<br />D<br />À<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|A<br />N<br />D<br />A<br />R<br />E ||a vag sù ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vado su</fontspan> • salgo ||a vag śò ||scendo ||a vag avànti ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vado avanti</fontspan> • proseguo ||a vag indrē in dal tèmp ||cerco di ricordare ||a vag dèntar ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vado dentro</fontspan> • entro ||a vag fóra ||esco ||a vag via ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vado via</fontspan> • me ne vado ||a sòṅ andâ ad sóta ||sono andato in rosso con i conti ||al Sécia 'l è andâ ad sōvar ||il Secchia è esondato
|- style="font-size: 60%;"
| i prèsi dal cà i èṅ andâ sù dimóndi ||<fontspan colorstyle="color:blue;">i prezzi delle case sono andati su molto</fontspan> • i prezzi delle case sono cresciuti molto || a n vag minga śò a tò cuśèṅ ||<fontspan colorstyle="color:blue;">non vado giù a tuo cugino</fontspan> • non risulto simpatico a tuo cugino || || ||at và sémp'r a drē, ta m à fiacâ! ||insisti troppo, mi hai stancato! || || || || || || ||a sòṅ andâ ad sóta ||ho annaspato nell'acqua ||òcio cun cal dvinèl ch'al vèṅ al và ad sōvar ||attenzione con quell'imbuto, il vino potrebbe traboccare
|- style="font-size: 60%;"
| bgcolor="#E4E4E4"|B<br />U<br />T<br />À<br />R ||bgcolor="#E4E4E4"|B<br />U<br />T<br />T<br />A<br />R<br />E || || ||al taramòt 'l à butâ śò la mè cà ||<fontspan colorstyle="color:blue;">il terremoto ha buttato giù la mia casa</fontspan> • il terremoto ha raso al suolo la mia casa || || || || ||buta dèntar chè i tò stras! ||getta i tuoi stracci qui! ||i mur vèć i bùtan fóra dal salmìstar ||i muri vecchi emettono del salmastro ||buta via cal tlar lè ch'l è scasâ! ||<fontspan colorstyle="color:blue;">butta via quel telaio scassato</fontspan> • disfati di quel quel telaio scassato || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|C<br />A<br />T<br />À<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|T<br />R<br />O<br />V<br />A<br />R<br />E ||cata sù al lìbar da par tèra ||raccogli il libro da terra || || || || || || || || ||a m sòn catâ fóra da tut ||mi sono trovato estromesso da tutto || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| || || || || || || || || || ||cata fóra subìt i lìbar ch't à tòlt! ||rendi immediatamente i libri che hai preso! || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|C<br />A<br />V<br />À<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|T<br />O<br />G<br />L<br />I<br />E<br />R<br />E || || ||prima ad far al bagn, a gh'è da cavàr-as śò ||prima di fare il bagno, bigogna spogliarsi || || || || || || ||cava fóra un cunèṅ da 'l cilìndar s'at sē bòṅ ||estrai un coniglio dal cilindro se ne sei capace ||cava via al turàć acsè a psém bévar ||stappa il turacciolo affiché si possa bere || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| || ||cava śò ch'à gh'ò fam ||scola la pasta che ho fame || || || || || || || || || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="3" bgcolor="#E4E4E4"|D<br />A<br />R ||rowspan="3" bgcolor="#E4E4E4"|D<br />A<br />R<br />E ||dà-gh sù! ||alza il volume! || dà-gh śò! ||abbassa il volume! || || ||a t dag indrē cal tabàr chè ||ti restituisco questo mantello ||a gh dag dèntar ||<fontspan colorstyle="color:blue;">ci do dentro</fontspan> • mi impegno molto ||'l à dâ fóra ad mat ||ha avuto una reazione inconsulta ||a-j-ò dâ via la màchina da cuśìr ||ho venduto la macchina da cucire || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| a gh dag sù! ||ci rinuncio || dà-gh śò a chi laśaròṅ! ||picchia quei lazzaroni! || || || || ||a gh'ò dâ dèntar la màchina vècia par tōr un gipòṅ ||ho scontato la macchina vecchia per prendere un suv || || ||mè fradèl al dà via di vulantèṅ ||mio fratello distribuisce volantini || || || ||
Line 1 202 ⟶ 1 198:
| || ||ad sira mè a dag śò a la pólvra ||io spolvero di sera || || || || || || || || ||ma và a dar via al cûl! ||ma vaffanculo! || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| bgcolor="#E4E4E4"|D<br />I<br />R ||bgcolor="#E4E4E4"|D<br />I<br />R<br />E || || || || || || ||dir a drē i quèi a n và minga bèṅ ||sparlare di qualcuno non va bene || || || || || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|F<br />A<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|F<br />A<br />R<br />E ||a fag sù la mè ròba ||raccolgo le mie cose || || ||a m fag avànti ||mi propongo ||a m fag indrē ||declino la proposta || || ||al Milan 'l à fat fóra 'l Ajax ||<fontspan colorstyle="color:blue;">il Milan ha fatto fuori l'Ajax</fontspan> • il Milan ha eliminato l'Ajax || || ||par la paùra al s l'è fata sóta ||<fontspan colorstyle="color:blue;">per la paura se l'è fatta sotto</fontspan> • si è spaventato tantissimo || ||
|- style="font-size: 60%;"
| i vérub sintagmàtic i èṅ fat sù miténd insém più elemènt ||i verbi sintagmatici sono composti mettendo assieme più elementi || || || || || || || || ||a t fag fóra ||<fontspan colorstyle="color:blue;">ti faccio fuori</fontspan> • ti uccido || || ||Faghénd un gòl, al Milan al s è fat sóta ||avendo segnato un gol, il Milan si è avvicinato nel punteggio || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|G<br />N<br />I<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|V<br />E<br />N<br />I<br />R<br />E ||a vegn sù ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vengo su</fontspan> • salgo ||a végn śò ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vengo giù</fontspan> • scendo ||a végn avànti ||avanzo ||a végn indrē ||indietreggio ||a végn dèntar ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vengo dentro</fontspan> • entro ||a végn fóra ||esco ||a végn via da lè ||<fontspan colorstyle="color:blue;">vengo via da lì</fontspan> • mi allontano da lì ||Powell 'l è gnû sóta a Bolt ||Powell si è avvicinato a Bolt || ||
|- style="font-size: 60%;"
| || || || || || || || || || ||'l è gnû fóra biastmànd ||<fontspan colorstyle="color:blue;">è venuto fuori bestemmiando</fontspan> • d'improvviso ha bestemmiato || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| bgcolor="#E4E4E4"|L<br />A<br />V<br />À<br />R ||bgcolor="#E4E4E4"|L<br />A<br />V<br />A<br />R<br />E || || ||a lav śò 'sta basóra ||laverò i piatti oggi pomeriggio || || || || || || || || ||lava via cla màcia dal mè braghi ||elimina quella macchia dai miei pantaloni || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|M<br />A<br />N<br />D<br />À<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|M<br />A<br />N<br />D<br />A<br />R<br />E ||cun i mè cuć a-j-ò manda sù la Sara Tommazi ||con le mie spinte ho fatto emergere Sara Tommazi ||in dla vita a-j-ò mandâ śò dimóndi ròsp ||<fontspan colorstyle="color:blue;">nella vita ho mandato giù molti rospi</fontspan> • nella vita ho ingoiato molti rospi ||laurànd a mand avànti la famìja ||<fontspan colorstyle="color:blue;">lavorando mando avanti la famiglia</fontspan> • lavorando mantengo la famiglia ||manda indrē cal pac lè ||restituisci quel pacco ||i carabinēr i aṅ mandâ dèntar Lupin ||i carabinieri hanno condotto in galera Lupin ||mandâ fóra cal laśaròṅ ch'a gh pinsém nuàtar ||fare uscire quel lazzarone che ci pensiamo noi ||s'al mè gat al vèṅ a cà vòstra, mandâ'l pur via ||se il mio gatto viene a casa vostra, allontanatelo pure || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| || ||s'at gh'à la bóca pina 'l è méj ch'at mand śò ||se hai la bocca piena è meglio se deglutisci ||s'at mandìs avànti tò fiōl i sarésan da la tò banda ||<fontspan colorstyle="color:blue;">se mandassi avanti tuo figlio sarebbero dalla tua parte</fontspan> • se proponessi tuo figlio sarebbero dalla tua parte || || || || || || || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="4" bgcolor="#E4E4E4"|M<br />É<br />T<br />A<br />R ||rowspan="4" bgcolor="#E4E4E4"|M<br />E<br />T<br />T<br />E<br />R<br />E ||mét-al sù! ||riponilo in alto! ||mét-al śò! ||<fontspan colorstyle="color:blue;">mettilo giù!</fontspan> • depositalo! ||mét avànti 'l arlój ||metti in punto l'orologio ||mét indrē 'l arlój ||metti in punto l'orologio ||mét dèntar la màchina ||parcheggia la macchina in garage ||mét fóra la màchina ||vai a predere la macchina dal garage ||A mét via i mè bèsi! ||Conservo i miei soldi ||A 'l ò mis sóta cun la màchina ||<fontspan colorstyle="color:blue;">l'ho messo sotto con la macchina</fontspan> • l'ho investito con la macchina || ||
|- style="font-size: 60%;"
| mét sù i macaròṅ! ||prepara i maccheroni! ||mét-al śò! ||lascialo andare! ||a mét avànti la famìja ||do priorità alla famiglia || || ||mét dèntar al rusét in dla bórsa! ||riponi il rossetto nella borsetta! ||mét fóra la frécia! ||aziona la freccia! ||mét via la tégia! ||riponi la pentola! ||a 'l ò mis sóta fin da subìt a far di caplét ||l'ho sfruttato immediatamente per fagli fare dei cappelletti || ||
Line 1 224 ⟶ 1 220:
| mét sù i Kiss! ||suona un cd dei Kiss! || || || || || || || || ||mét fóra la tò part! ||paga la tua parte! || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| 'l à mis sù un banc in piàsa ||<fontspan colorstyle="color:blue;">ha messo su un banco in piazza</fontspan> • ha allestito un banco in piazza || || || || || || || || || || || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| bgcolor="#E4E4E4"|P<br />A<br />R<br />À<br />R|| bgcolor="#E4E4E4"|P<br />A<br />R<br />A<br />R<br />E || || || || ||a m s è parâ davànti un pulisiòt ||<fontspan colorstyle="color:blue;">mi si è parato davanti un poliziotto</fontspan> • mi si è presentato improvvisamente un poliziotto || || ||a-j-ò parâ dènt'r i pui ||ho rinchiuso nel recinto i polli ||a-j-ò parâ fóra i pui ||ho fatto uscire i polli ||a-j-ò parâ via al gat négar ||ho allontanato il gatto nero || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|P<br />U<br />R<br />T<br />À<br />R ||rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|P<br />O<br />R<br />T<br />A<br />R<br />E ||pòrta sù al cusèṅ quànd at và a lèt ||sali e porta il cuscino con te quando andrai a letto ||pòrta śò cal cutghèṅ lè in cantìna ||scendi e porta con te quel cotechino in cantina ||George W. Bush 'l à purtâ avànti al lavōr ad sò pàdar ||<fontspan colorstyle="color:blue;">George W. Bush ha portato avanti il lavoro di suo padre</fontspan> • George W. Bush ha proseguito il lavoro di suo padre ||s'at pòrt a drē di bèsi 'l è méj ||se porti dei soldi con te è meglio ||pòrta dènt'r i pagn ch'a piōṿ ||recupera i panni visto che sta piovendo ||pòrta fóra al caṅ ch'al gh'à da pisàr ||fai uscire il cane che deve pisciare ||i aṅ purtâ via sò pàdar ajér a dū óri ||<fontspan colorstyle="color:blue;">hanno portato via suo padre ieri alle due</fontspan> • hanno celebrato il funerale di suo padre ieri alle 2 || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| || || || || || ||i aṅ purtâ indrē i martèi ch'i ìvan tòlt in prèst||hanno restituito i martelli che avevano preso in prestito || || ||pòrta fóra al rusc! ||vai a vuotare la spazzatura! ||i làdar i aṅ purtâ via incòsa ||<fontspan colorstyle="color:blue;">i ladri hanno portato via tutto</fontspan> • i ladri hanno prelevato tutto || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| bgcolor="#E4E4E4"|S<br />T<br />A<br />R ||bgcolor="#E4E4E4"|S<br />T<br />A<br />R<br />E ||I panèi futuvultàic i èṅ acsè alśēr ch'i staṅ sù da par lōr ||<fontspan colorstyle="color:blue;">I pannelli fotovoltaici sono così leggeri che stanno su da soli</fontspan> • I pannelli fotovoltaici sono così leggeri da essere stabili naturalmente ||star śò par Del Piero l'è dura ||non giocare per Del Piero è dura || || ||al stà a drē a sò anvō put ||<fontspan colorstyle="color:blue;">sta dietro a suo nipote celibe</fontspan> • si occupa di suo nipote celibe ||star-ag dèntar 'l è sèmpar più difìcil ||<fontspan colorstyle="color:blue;">starci dentro è sempre più difficile </fontspan> • far quadrare i conti è sempre più difficile ||star fóra la nòt p'r i śóvan 'l è bèl ||uscire la notte per i giovani è bello ||a stag via tuta nòt ||stò altrove tutta notte || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| bgcolor="#E4E4E4"|T<br />G<br />N<br />I<br />R ||bgcolor="#E4E4E4"|T<br />E<br />N<br />E<br />R<br />E ||gl'imabriagòs i pènsan ad tgnir-as sù bvénd dal Sasulèṅ ||gli ubriachi pensano di sostenersi bevendo del Sassolino ||i dutōr i dìśan ch'a gh'è da tgnir śò la presiòṅ ||i medici dicono che bisogna abbassare la pressione || || ||tgnir a drē a Alonso 'l è difìcil ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tenere dietro a Alonso è difficile</fontspan> • seguire Alonso è difficile ||s'at tîṅ dèntar i tò dispiaśér, al t gnarà al magòṅ ||se non dai sfogo ai tuoi dispiaceri, ti verrà il magone ||'l è méj tgnir fóra i caṅ parchè i pùsan ||è meglio non lasciare i cani in casa perché puzzano || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="4" bgcolor="#E4E4E4"|T<br />I<br />R<br />À<br />R ||rowspan="4" bgcolor="#E4E4E4"|T<br />I<br />R<br />A<br />R<br />E ||tira sù la fòrbśa ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tira su le forbici</fontspan> • raccogli le forbici ||tira't śò la sfésa! ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tirati giù la lampo</fontspan> • abbassa la lampo ||tirém avànti, a gh la cavarém! ||tiriamo avanti, ce la faremo! ||tir-at indrē ch'a n véd gnint! ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tirati indietro che non vedo niente!</fontspan> • spostati che non vedo niente! || || ||tira fóra al tò curàǵ! ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tira fuori il tuo coraggio!</fontspan> • dimostra il tuo coraggio! ||tira via cla maṅ lè, stà-'m sù 'd adòs! ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tira via quella mano, scansati!</fontspan> • leva quella mano, scansati! || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| a-j-ò tirâ sù la mè cà da par mè ||ho costruito la mia casa da solo ||ch'al Genués lè 'l à tirâ śo in dal prèsi ||quel Genovese ha contrattato il prezzo al ribasso || || ||tir-at a drē anc tò surèla ||<fontspan colorstyle="color:blue;">tirati dietro anche tua sorella</fontspan> • porta con te anche tua sorella || || || || ||'l è 'n lavōr tirâ via ||è un lavoro tirato via • è un lavoro da due soldi || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| star a 'l mar al m tira sù ||<fontspan colorstyle="color:blue;">soggiornare al mare mi tira su</fontspan> • soggiornare al mare mi fa stare meglio || || || || || || || || || || || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| a-j-ò tirâ sù mè fiōl insgnànd-ag a cumpurtàr-as bèṅ ||<fontspan colorstyle="color:blue;">ho tirato su mio figlio insegnandogli a comportarsi bene</fontspan> • ho cresciuto mio figlio insegnandogli a comportarsi bene || || || || || || || || || || || || || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|T<br />Ō<br />R || rowspan="2" bgcolor="#E4E4E4"|P<br />R<br />E<br />N<br />D<BRbr />E<br />R<br />E ||tó sù la fòrbśa ||raccogli le forbici ||tulém-j-a śò tò anvō? ||facciamo una foto a tuo nipote? || || ||tó indrē la tò limòśna! ||riprenditi la tua elemosina! || || ||tó fóra al libàr da 'l casét! ||preleva il libro dal cassetto ||tó pur via quél ch'a t piàś! ||prendi pure quello che ti piace! || || || ||
|- style="font-size: 60%;"
| tó-'t sù e và a lèt! ||alzati e vai a letto! || || || || || || || || || || || || || || || ||
Line 1 275 ⟶ 1 271:
 
== Formi interugativi ==
In dal fraśi interugatìvi al sugèt a s mét sèmpar dòp a 'l vèrub. Eśémpi: Diś-al dal cavulàdi? (Dice delle fesserie?, lett. Dice egli delle cavolate?) - Fà'l a mōd? (Si comporta bene?, lett. Fa egli a modo?) - Tîṅ-at al Milan? (Tifi il Milan?, lett. Tieni tu il Milan?) - Sî'v vò ch'a vindî di stras? (Siete voi che vendete degli stracci?/E' lei che vende degli stracci? - in miranduléś a n s dà minga dal "lei" ma dal vò in ségn ad rispèt) - Gh'ò-j-a da dar-'g-i? (Devo darglieli?, lett. C'ho io da dare gli li?) - Gh i ò-j-a da dar-ag? (Devo darglieli?, forma alternativa rispetto alla precedente, lett. Ci li ho io da dare gli?). "J" 'l è un sòṅ eufònic ch'a s dróa prima ad "A" (IO/NOI) in dal fórmi interugatìvi.
 
== Formi imperativi ==
Line 1 281 ⟶ 1 277:
 
== Negasiòṅ ==
Al formi negativi i s fanan mitend N prima dal verb e la parola MINGA dopa al verb. Eśempi: A n voj minga ch'at dascor (non voglio che parli, lett. io non voglio mica che tu parli). Al post ad MINGA a s pol druar anc MIA o BRIŚA (ch'i en i sò sinonim) o di atar averb cun acesioṅ negativa/rafursativa (GNANC, MAI, GNINT, ...).
'L imperativ negativ a s fa mitend MINGA/MIA/BRIŚA e pò al verb. Eśempi: Minga magnar! Briśa durmir! Mia far 'l aśan!
 
Line 1 358 ⟶ 1 354:
* [http://www.youtube.com/watch?v=uuLM3UKEiSM/ Al tira avànti a fòrsa ad cuć e śburlòṅ]
 
== Eśémpi ad dialét ==
 
=== La paràbula dal fiōl pròdig ===
 
{| class="wikitable" style="text-align:left; line-height:9pt; width:99%; font-size:11px;"
|- bgcolor="#EBC2AF"
|width="340"|'''Miranduléś dna vòlta (1800)
|width="350"|'''Miranduléś 'd adès (2000)
|width="375"|'''Itagliàṅ (2000)
|-
| Un zèrt óm l'aviva du fiō. Al più pìcul dis a sò padr:
| Un sèrt óm al gh'iva dū fiōi. Al più pìcul al diś a sò pàdar:
| Un certo uomo aveva due figli. Il più piccolo disse a suo padre:
|-
| «Papà, da-'m dla vòstra ròba la part ch'a m vèṅ!»
| «Papà, dà-'m dla vòstra ròba la part ch'a m vèṅ!»
| «Papà, dammi dei vostri averi la parte che mi spetta!»
|-
| e lù al divìś la sò sustànsa tra i dū fiō.
| e lò al divìd la sò sustànsa tra i dū fiōi.
| e lui divise le sue sostanze fra i due figli.
|-
| Da lì a pôc dì, al fiōl più pìcul, fat fagòt, l'andò via luntàṅ luntàṅ,
| Da lè a pôc dè, al fiōl più pìcul, fat fagòt, al và via luntàṅ luntàṅ,
| Da lì a pochi giorni, fatto fagotto, andò via lontano lontano,
|-
| e al cunsumò tut in stravìsi.
| e al taca a cunsumàr tut in stravìsi.
| e consumò tutto in stravizi.
|-
| E quand a n n'avì più 'n sòld, a s fè sintìr la fam in cal paéś,
| E quand al n gh'iva più 'n sòld, la fam la s fà sintìr in cal paéś,
| E quando non ebbe più un soldo, si fece sentire la fame in quel paese,
|-
| in cunseguénsa d'una carestìa, e acsì al puvrét prinsipiò a védar ch'a gh mancàva 'l nesesàri.
| in cunseguénsa dna carestìa, e acsè al puvrét al taca a védar ch'a gh mancàva 'l necesàri.
| a causa di una carestia, e così il poveretto inizio a vedere che gli mancava il necessario.
|-
| Al s tóls 'd lì e al s arcmandò a un zitadìṅ 'd cal sit,
| Al s tōś da 'd lè e al s arcmànda a un sitadèṅ 'd cal sit,
| Si tolse di lì e si raccomandò a un cittadino di quel posto,
|-
| e quest al mis in campàggna per guardiàṅ di pòrc.
| e qvist chè 'l al mét in campàggna cuma guardiàṅ di pòrc.
| e questi lo mise in campagna come guardiano dei maiali.
|-
| A gh vigniva vója infìna d'impìr-s la pansa 'd chili giàndi 'ch magnàvan i pòrc;
| A gh gniva vója infìna 'd impinìr-as la pansa 'd cal giàndi ch'i magnàvan i pòrc;
| Gli venne infine voglia di riempirsi la pancia di quelle ghiande che mangiavano i maiali;
|-
| ma a n gh'éra aniùṅ gh'in das.
| ma a n gh 'n éra gnanc òṅ ch'a gh'in dis.
| ma non ce n'era neanche uno che gliene desse.
|-
| Vist donca la matèria ch'i aveva fat, al dis:
| Vist dònca la matèria ch'i ìvan fat, al diś:
| Visto quindi l'andazzo in corso, disse:
|-
| «Quant sarvitōr in cà 'd mè padr i aṅ dal paṅ in abundànsa, e mì a mōr chì 'd fam!»
| «Quant sarvidōr in cà 'd mè pàdar i àṅ dal paṅ in abundànsa, e mè a mōr chè 'd fam!»
| «Quanti servitori in casa di mio padre hanno pane in abbondanza, e io qui muoio di fame!»
|-
| A 'm turò sù, e a turnarò da mè padr e a gh dirò:
| A m turò sù, e a turnarò da mè pàdar e a gh dirò:
| Mi leverò, e tornerò da mio padre e gli dirò:
|-
| «Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al zēl e vèrs 'd vù!
| «Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al cēl e vèrs ad vò!
| «Papà, ho mancato sia verso il cielo sia verso di voi
|-
| A n am mèriti più d'èsar ciamâ par vòstar fiōl:
| A n m mèrit piò 'd èsar ciamâ par vòstar fiōl:
| Non merito più di essere considerato vostro figlio:
|-
| tgnî-m invéz cum uṅ di vòstar sarvitōr».
| tgnî-'m invéci cum òṅ di vòstar sarvidōr».
| tenetemi invece come uno dei vostri servitori».
|-
| E, alvànd-as sù, 'l andò drit fiṅ da sò padr.
| E, alvànd-as sù, al và drit fiṅ da sò pàdar.
| E, alzandosi, andò dritto fin da suo padre.
|-
| E quand al gh'éra anc luntàṅ un pôc, al padr el vist,
| E quànd al gh'éra anc luntàṅ un pôc, al pàdar 'l al véd,
| E, quando gli era ancora un poco lontano, il padre lo vide
|-
| al s mós a cumpasiòṅ, al gh córs incòntra
| e mòs a cumpasiòṅ, al gh cór incòntra
| ne ebbe compassione, gli corse incontro
|-
| e al gh butò i brss a 'l còl, e al la basò.
| e al gh buta i bras a 'l còl, e 'l al baśa.
| e gli mise le braccia al collo, e lo baciò.
|-
| E sò fiōl al gh diss:
| E sò fiōl al gh diś:
| E suo figlio gli disse:
|-
| «Papà, aj-ò mancâ e vèrs al zēl e vèrs 'd vù!
| «Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al cēl e vèrs ad vò!
| «Papà, ho mancato sia verso il cielo sia verso di voi
|-
| A n am mèriti più d'èsar ciamâ par vòstar fiōl».
| A n m mèrit piò 'd èsar ciamâ par vòstar fiōl».
| Non merito più di essere considerato vostro figlio».
|-
| E sò padr cmandò ai sarvitōr:
| E sò pàdar al cmanda a i sarvidōr:
| E suo padre ordinò ai servitori:
|-
| «Prèst, tirâ fóra la più bèla vèsta, e giustâ-gh-la adòs,
| «Prèst, tirâ fóra la più bèla vèsta, e giustâ-gh-la adòs,
| «Presto, portate qui il più bel vestito, e fateglielo indossare,
|-
| mtî-gh 'l anèl in dî e il scarpi ai pē;
| mtî-gh 'l anèl in di dî e al scarpi a i pē;
| mettetegli l'anello alle dita e le scarpe ai piedi;
|-
| E andâ a tōr da la stala 'l vdèl più gras, e masâ-l,
| E andâ a tōr da la stala 'l vdèl più gras, e masâ-'l,
| E andate a prelevare dalla stalla il vitello più grasso, e ammazzatelo,
|-
| e ch'a s magna e ch'a s staga alégar!
| e ch'a s magna e ch'a sa staga alégar!
| e che si mangi e che si stia allegri!
|-
| Parchè 'st mè fiōl 'l éra mort e l'è turnâ al mónd;
| Parchè cal mè fiōl chè 'l éra mòrt e 'l è turnâ a 'l mónd;
| Perché questo mio figlio era morto ed è tornato in vita;
|-
| al s'éra pèrs, e al s'è truvâ».
| al s éra pèrs, e al s è truvâ».
| si era perso, e si è ritrovato».
|-
| E i prinsipiòṅ al diśnàr e gli alegrési.
| E i tacàran al diśnàr e gl'alegrési.
| E iniziarono a banchettare e a far festa.
|-
| El fiōl più grand 'l éra in campàggna, e int al dar vòlta,
| Al fiōl più grand 'l éra in campàggna, e in dal dar vòlta,
| Il figlio più grande era in campagna, e nel tornare,
|-
| quànd al fu avśìṅ a cà, al sintì a cantàr e a sunàr.
| quànd 'l éra davśèṅ a cà, al sènt a cantàr e a sunàr.
| quando si fu avvicinato a casa, sentì cantare e suonare.
|-
| Al ciamò uṅ di sarvitōr e al dmandò cuś 'l éra mò 'sta còsa.
| Al ciàma òṅ di sarvidōr e al dmanda cuś 'l éra mò cal lavōr lè.
| Chiamò uno dei servitori e chiese cosa stesse succedendo.
|-
| E quést al gh arspōś:
| E lì lò al gh rispónd:
| E questi gli rispose:
|-
| «'L è turnâ vòstar fradèl, e vòstar padr 'l à fat masàr uṅ vdèl gras
| «'L è turnâ vòstar fradèl, e vòstar pàdar 'l à fat masàr un vdèl gras
| «È tornato vostro fratello, e vostro padre ha fatto uccidere un vitello grasso
|-
| par la cunsulasiòṅ d'avér-al vist saṅ e salv».
| par la cunsulasiòṅ 'd avér-al vist saṅ e salv».
| par il sollievo di averlo visto sano e salvo».
|-
| Ma a 'l fradèl grand agh vens la stisa, e a n avliva briśa intràr in cà.
| Ma a 'l fradèl grand a gh vèṅ la stisa, e a n vōl briśa andàr dènt'r in cà.
| Ma il fratello grande fu preso dalla stizza, e non voleva entrare in casa.
|-
| Al padr dònca vens fóra lù, e al la prinsipiò a pregàr.
| Al pàdar dònca al vèṅ fóra lò, e al taca a pargàr.
| Il padre uscì quindi lui, e iniziò a pregare.
|-
| Ma quél tgniva dit:
| Ma chi lò al tgniva dit:
| Ma questi rimarcò:
|-
| «'L è tant an ch'a v serv, e a n v ò mai diśubidî;
| «'L è da tant an ch'a v sarvìs, e a n v ò mai diśubidî;
| «Sono tanti anni che vi servo, e non vi ho mai disubbidito;
|-
| ma vù a n m avî mai dâ gnanc un cavrét
| ma vò a n m iv mai dâ gnanc un cavrét
| ma voi non mi avete mai dato neanche un capretto
|-
| da psér-'m-al gudér in cumpagnìa di mè amìg.
| da psér-'m-al gudér in cumpagnìa di mè amìg.
| da potermi godere in compagnia dei miei amici.
|-
| Però dòp ch'è turnâ 'st àltar vòstar fiōl,
| Però dòp ch'l è turnâ 'st àtar vòstar fiōl,
| Però dopo che è tornato quest'altro vostro figlio,
|-
| ch'l à consumâ tut al sò cun dil dóni 'd catìva vita,
| ch'l à cunsumâ tut al suo cun dal dóni 'd catìva vita,
| che ha sperperato tutti i suoi averi con delle donne di malaffare,
|-
| a i avî massâ par lù al vdèl più gras».
| a iv masâ par lò al vdèl più gras».
| avete ammazzato per lui il vitello più grasso».
|-
| Sò padr gh diss:
| Sò pàdar al gh diś:
| Suo padre gli disse:
|-
| «Vù, al mè fiōl, a sî sèmpar con mì, e tut quél ch'a-j-ò 'l è vòstar.
| «Vò, al mè fiōl, a sî sèmpar mèg, e tut quél ch'a-j-ò 'l è vòstar.
| «Voi, figlio mio, siete sempre con me, e tutto quello che possiedo è vostro.
|-
| Ma 'l era giùst 'd gudér e far digli alegrési,
| Ma 'l éra giùst 'd gudér e far di alegrési,
| Ma era giusto festeggiare e rallegrarsi,
|-
| parchè vòstar fradèl 'l era mòrt e 'l è arsuscitâ;
| parchè vòstar fradèl 'l éra mòrt e 'l è turnâ a vìvar;
| perché vostro fratello era morto ed è resuscitato;
|-
| al s éra pèrs, e al s è turnâ a truvàr».
| al s éra pèrs, e al s è catâ ad nóṿ».
| si era perso, e si è ritrovato».
|}
 
[http://books.google.it/books?id=oVoNAAAAQAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Bernardino Biondelli, ''Saggio sui dialetti gallo-italici'', 1853, pag. 238]
 
=== Na nuvéla ===
==== Dialét dla [[La Cuncòrdia|Cuncòrdia]] ====
A digh donca che in di temp dal prim re 'd Cipri, dop al cunquist fat dla Tera Santa da Gofredo 'd Buglion, a sucedé che una sgnora 'd Guascogna l'andé in pelegrinagg al Sepolcr, da dova turnand indree, arivada in Cipri, da suquant birbon la fu vilanament ultragiada. 'D quest chì lee, sensa nissuna cunsulasion dasprandos, la pensé d'andar a ricorar dal re; ma 'gh fu dit da sertun che la pardrev la fadiga par gnent, parchè l'era acsì da poch che non sol al na vendicava brisa i insult fat ai altr, ma che al tolerava vigliacament anch quei ch'i 'gh favan a lù; intant che chiunque gh'aveva un dispiaser al la sfugava col faragh un qualch insult o [[vergògna|vergogna]] a lù. Avend sentii quest la dona, desprada dla vendeta, par cunsularas un poch dla sò noia, la propos da vler dar 'na stucada a la miseria del re; e andada pianzend davanti a lù, la diss: "Al mè sgnor, an vegn minga a la tò presensa par vendeta che m'aspeta dla ingiuria ch'am è staa fat ma, in sudisfasion 'd quela, at pregh ch'at m'insegn cuma 't sofr queli che mì a sent ch'i 't fan, afinché imparand da tì a possa con pasiensa supurtar la mia; la qual, Dio al sa lù, se al psess far, vluntera at la darev, zà che tì at see un sì bon purtador".<br />
Al re, fin alora ch'l'era staa acsì tard e pigr, cumè s'al s'fuss dasdaa dal son, prinsipiand da l'ingiuria fata a 'sta dona, che asprament al vendiché, al dvinté un persecutor grandissim 'd tut quei che contra l'unor dla curona i cumitess qualcosa d'alora in avanti.<br />
[http://www.archive.org/stream/iparlariitalian00unkngoog#page/n310/mode/2up Giovanni Papanti, ''I parlari italiani in Certaldo'', 1875, pagg. 290-291]
 
==== Dialét ad [[Finèl|Finàl]] ====
A dgiva donca ch'ai gioran dal prim re 'd Cipr, dop la cunquista dla Tera Santa da Gufred 'd Buglion, a sussdì ch'na gran sgnora 'd Guascogna, ch'l'era in pelagrinagg, l'andò al Sepolcar 'd Nostar Sgnor, e quand la turnò indree, 'gnuda ch'la fu un'altra volta in Cipr, la fu ufesa ind l'unor da di birichin e da di birbon d'om. E l'era fora 'd liee da la rabia e da la disparasion; dasprada e an savend più ach capel metras, la pinsò ben d'andar a udiensa dal re par diragh pian e fort al sò sentiment e tut quel ch'agh era sussess dree la strada; ma la zent i 'gh diss ch'l'arev butaa viè 'l fiaa e la fadiga, parchè 'l re an fieva giustisia par chil matieri lì, parchè an la fieva gnanch par lù, quand la zent da 'st mond, par sfugaras dil gnol ch'i aviva par la testa i 'gh fieva di afront. 'Sta povra dona, quand la sintì acsì, dasprada e fora 'd liee da la vargogna e da la voja 'd vendicaras, par cunsularas dla sò disgrasia la pinsò d'andar a far arabir un puctin anch al re; e, pianzend cmè un putlet e zigand a la crusiata, la s'agh piantò davanti e la 'gh dsì: "Sacra Curona, re, mì an vien brisa chì da lù parchè a spera rason dla birbunada ch'i m'ha fat, ma a vien solament parchè ch'am faga grasia d'insgnaram (s'l'è vera quel ch'i dis) com lù al fa a supurtar in santa pas i afront e gli ufes che chil canaji i 'gh fan, parchè acsì a prev supurtar mej anch il miè, ch'agh garantiss ch'agh rinunsiarev tant e pò tant vluntiera a lù".<br />
Al re, ch'in tut al temp da 'sta gran ciacarada, e stuf da 'sta mandga 'd ciacarad, com s'al sdassdass in cal mument, al saltò su tut int un colp e al diè subit ordan ch'as vendicass 'sta povra sgnora 'd tut igli ufes ch'i gh'ivan fat, e da cl'ora e quela 'l dvintò al più gran persecutor ad tut quei ch'i 'gh fievan di insult, e al gmitì al servel a partì che an agh vins più voja 'd far i bei umor.<br />
[http://www.archive.org/stream/iparlariitalian00unkngoog#page/n312/mode/2up ibidem, pagg. 292-293]
==== Dialét dla Miràndla ====
A digh donca che ai temp dal prim re 'd Zepri, da cla via che Gufred Buglion l'abé fat la conquista ed Tera Santa, as dia 'l cas ch'una sgnora ed Cuscogna l'andò in pelegrinazz al Sepulcher, e dand ed volta, quand la fo arivada a Zepri, agh fu di bardasson ch'i 'gh fen quel ch'a ne 'v digh. In causa 'd 'sta bruta asion, cla sgnora, avenden poca vuja, agh vins in ament d'andar dal re par denunsiargh al cas, ma agh fu ch'i 'gh diss: "Sgnurina, l'è temp e fiaa strussiaa, parchè cal re l'è un om acsì indolent e bon da niant che in cambi ed far giustisia ai magon di ater, una gran part ed quili ch'i fan a lù al s'li bev cmud un sumari; in 'sta moda, tut quii ch'han dla rogna da gratars i 's la gratan incontr'a lù fasandghen ed tot el fata". Abend santii la sgnora cmud andava la fassenda e 'n abend piò speransa 'd vendicars, per cunsolars in qualch manera 'd cla passion, la 's mess ed tor in zogh cal re di mè cucù e, smergland, essend andada al sò cuspet: "Sgnor" la diss "an son zà chè pr'asptar rason dla rifa ch'i m'han fat. Ojabò! Mi an voj sna che a m'insegnadi cmud a fa a sufrir tut chii brut mustass ch'i 'v fan. As prev dar che, cun la vostra scola, anca mì a psiss cumpurtar el mè desgrassi. Vò al savii, al bon Gesò Lazareno, s'agh li dunaree vluntera, s'a se psess, daspoch ch'al gh'ha csè boni spali".<br />
Al re, ch'infin alora l'era staa un imbambii, un vis 'd ricota, a pars ch'al s'desdass da un'insonia, e prinsipiand da la figura patida da cla sgnora, la qual l'abè tut el sudisfasion pussebli e impussebli, al s'mitè propri a grinta dura con tut i bech e via che, da cal giorn andand inans, i 's fossan azzardaa 'd far del bricunadi incontr'a l'unor dla sò curona.<br />
[http://www.archive.org/stream/iparlariitalian00unkngoog#page/n316/mode/2up ibidem, pag. 296-297]