Quâter Castē: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Robó - quistiòun d'ortografèia in arzân |
m curesiòun |
||
Riga 24:
==Stôria==
Ind la favurèvel puṣisiòun geogrâfica, al cunfîn tra la zôna ed la culèina e l'êlta pianûra, la zôna dal Cmûn ed Quâter Castē l'é stêda abitêda bèle a partîr da l'etê ed la prêda ch' l' à dê, cme frût, un móc 'd impurtânt rèst antîgh. Dimòndi sègn ed capâni ed l'êtê ed la prêda în stêdi catêdi ind la zôna intōren a Puianèl, divêrs lavōr fât a mân in prêda che
Ind l'etê medioevêla, gnûda dôp,
==I Quâter Castē==
Fôrsi la costrusiòun di quâter castē (Muntzân, Muntlósi, Bianèl, Muntvêder) în cumincê sòta Atto Adalberto int la metê dal X sècol. Al costrusiòun di castē, secònd còl che dîṣen i documèint, în stêdi fât per di precîṣ mutiv stratègich, sibèin cun di cûmpit divêrs,
===Muntzân===
Riga 40:
===Bianèl===
Bianèl l'é al têrs muntarôt, da matèina, di famōṣ Quâter Castē. Tr'al j ôvri ed furificasiòun tirêdi só a presédi di quâter muntarôt, l'é l'ònica a èsres mantgnûda in bòuni cundisiòun. Bianèl l'é stê ind di sècol la cà e la furtèsa di Canòsa fîn a la metê dal 700, cà sgnurîl. ?na prêda a l'ingrès dal mûri la dîṣ che: "Castrum Bibianelli, comitissae Matllildis Opus", mó al castèl l'é stê fât préma, insèm a chiêter trî. L'urègin dal castèl cme tòr ' per vèder luntân l'é verifichêda bèle int al X sècol. Dôp al cròl sucès int al 1285, cme la dîṣ la ''Chronica'' ed Salimbene de Adam, la tòr l'é stêda arfâta cun la zûnta al cèinter ed 'na schêla a lumêga in prêda al pôst ed còli ed lègn che in urègin unîven i divêrs livê. Dôp sté restâver ind i sècol che în gnû dôp a s'é dirèt i lavōr vêrs al difèiṣi dal castèl. Sōl a la metê dal XVII sècol j intervèint a s'în vultê vêrs al valōr ed l'aspèt urnamentêl. Cun l'ôvra 'd arnuvamèint ed magiōr valōr vrûda da Gaetano Canossa intōrna a 1644, cun intervèint a la caplèina intêrna e préma ed tót a l'apartamèint al piân d'ed sōvra e la pêrta a matèina, cun j urnê ed Gian Giacomo Monti e Baldassarre Bianchi. Int al XVIII sècol è stê fât al lêregh scalòun. L' ûltem impurtânt intervèint architetônich, dê da fêr al Marchelli ind la préma metê dal XIX sècol, l'interèsa al colegamèint tr'a j êli ed mezanôt e 'd mezdé ch'al sègna al cunfîn, a matèina, la cōrt ed la cistêrna. Matélda la stêva quâṣi sèimper a Bianèl, ché a gh'é stê Enrico IV in penitèinsa, préma ed l'incûnter dal 1077, ché a ghé stê di pêpa e di prîncip e int al 1111 Matélda l'à ricevû Enrico V, quând l'é turnê indrê da l'incurunasiòun a Ròma, e l'é stêda da lò numinêda vicâria imperiêla in Itâlia: êren j inési ed la pês, ed dêṣ ân dôp, dal Cuncurdê ed Worms. Dôp la môrt ed Matélda al castèl l'é armêṣ a i Canòsa. L'à subî dimòndi cambiamèint che n' àn fât 'na ristocrâtica cà: la mantîn però interesânti strutûri ed la préma rôca e in 'na câmbra, un quêder dal XIV sècol, ch' al rapreṣèinta Matélda cun in mân un fiōrdal pòm granêr e al dét "tuetur et unit". La permanèinsa ed Matélda e la fermêda 'd Enrico IV int al 1111 àn dê urègin a 'na celebrasiòun dal fât ch'
===Muntvèc===
''(
L'é l'ûltem da matèina di quâter muntarôt. Cme ind al sémi atâch, an se schêrta mía che fîn dal la metê dal X sècol a'gh prés èser 'na tòra per guardêr luntân e dal j êtri costrusiòun ed difèiṣa. An se schêrta gnân che i prém proprietâri a síen stê i Canòsa mó int al 1296, quând l'é stê cunquistê da i pramṣân, l'êra in pusès di Fogliani. Al fiōl dal pôver Guido Savina da Fujân, Bonifacio, int al 1344 l'à vendû, per 250 fiurèin d'ôr, un têrs dal castèl a Albertino e Guglielmo da Canòsa. Int al 1349, sèimper Bonifacio, l' à vendû, per 1200 fiurèin 'na secònda pêrt a Gabriotto fiōl 'd Albertino da Canòsa e in fîn al têrs che gh'êra armêṣ, int al 1354, sèimper a Gabriotto che, l'intêr castèl, l'é armês a la só faméja fîn a la fîn ed la râsa. Int al 1469 l'é stê pasê a Cuntèia. Int al 1472 Gabriotto da Canòsa al ricêv da Ercole d'Este l'invistidûra cun al tétol ed Cûnt, ed la giurisdisiòun a fêven pêr Ròunchel, la zôna dal Ghiardèl e 'na pêrta ed Salvarân e Calensân. A la fîn dal Setsèint l'êra al sît dal Pretôri. Ind al vîṣita dal Vèschev Picenardi a j inési dal XVIII sècol a vîn arcurdêda la presèinsa 'd un uratôri dedichê a Sânt' Antòni da Pâdv, pó cunfermêda dal Balletti. Dal furtificasiòun dal castèl incô a gh' armâgnen un pcòun ed muradûra 'd la pêrt a mezanôt ed la tòr, soquânt sègn a piân ed campâgna dal cuntōren ed chiêter lê e, incòra, trât cûrt ed la cînta ed difèiṣa.
Riga 49:
==La sfilêda Matéldica==
Un pó préma ed l'istê ed tót j ân, a Quâter Castē a vîn arcurdê un fât impurtânt per la stôria d' Eurôpa e arcurdê da Donizone, crunésta ed l'època, cme al prém pâs vêrs al Cuncurdê ed Worms, l' é un fât sucès insém al sagrê ed la cēṣa ed Bianèl tr'al 6 e al 10 ed mâg ed l'ân 1111. Enrico V, fiōl ed cl' Enrico IV che treintân préma l'à utgnû dal Pêpa Gregorio VII, cun la mediasiòun ed Matélda, al famōṣ perdòun ed Canòsa, l'é andê a Bianèl e l'à incurunêr la Grând Duchèsa vîce regîna vicâria d'Itâlia. La manifestasiòun la vîn fâta a dû pâs da dóve è sucès al fat dal 1111. Bèle dal prém dopmezdé pr'al strêdi dal paèiṣ
La stôrica sfilêda Matéldica la vín fâta tót j ân ind l'ûltma dumènica dal mèiṣ ed mâg.
|