Gatâtich: differenze tra le versioni

Gatâtich l'è un cmûn dimòndi sparpagnê; al tôṣ al nòm da la frasiòun dōve a gh'è stê al Cmûn fîn al 1870: dôp al municépi l'è stê spustê a Predṣèl, siēlt cme sît polétich aministratîv per la só puṣisiòun centrêla int al teritôri. Ânch da l'Archévi Comunêl, ch' al cumîncia int al 1805, la stôria l'è a pès e pcòun e la finés cun pôch infurmasiòun impurtânti, al pió interesânti ed còli a pêrlen dal j antîghi costrusiòun e insém i nōvi servési industriêl. Al nòm ed Gatâtich al desgniré da ''Captati'' (perṣunêr) ch' êren druvê despès a fêr j intervèint ed bunéfica dal tèri int l'êlt Medioēv. 'N'êtra idèja insém a l'urègin dal nòm l'è còla che al nòm Gatâtich al deṣvègna dal nòm ed persòuna ''Cat'' cun la zûnta dedrê 'd ''aticus''. Secòn diêter, invêci, al nòm a deṣgniré da ''gât'' mó a 'sas crèd ch' la sia 'n' idèja mia giósta. L'è 'n zôna dōve l' òm al s'è fermê tânt tèimp fa, l'è stêda abitêda préma da i ''Galli Cenomani'' e, dôp, da i rumân ch' a j àn fundê ''Tannetum'', un cèinter in flôra préma ed tót ai tèimp 'd Avgósto. Dôp avèir cgnusû l' avtoritê farnèiṣa, pó còla di Sforza, pó còla papêla, francèiṣa e avstriàca, al paèiṣ l'è stê fât cmûn int al 1805 e int al 1853 l'è pasê uficialmèint a la Diocéṣa ed [[Rèz]].

Mó tóta la stôria antîga dal cmûn la partés da la fantâstica ''Tannetum'' o dmèj da ûn di dû bōregh ed la sitê rumâna: Tanêto e Sânta Eulalia (incô [[Sânt'Ilâri]]); ânca se l'òm al gh'êra, in sté zôni, dimòndi préma. In sém a l'urégin ed ''Tannetum'' a gh'è la teoréia ed soquânt studiōṣ ed l'època ertósca, tra quî Ribezzo, Schulze e Trombetti, che l'unésen al dío Thann o Tannias, e còla, da pôch preṣentêda da Serra, che al gniré da un nòm gâlich, che al sré stê un bôsch sâcher ed quêrsi, che al lègn, réch ed tanèin, l'êra druvê per curêr dal malatèi e per la cûnsa dal pèli. Atâch a Tanêto a gh'è un'impurtânta zôna ed rèst antîgh, dōve é stê catê ed la rôba ch' la va da i prém tèimp ed l'etê ed la prêda a la fîn dal peréiod Antîgh, cme al simitèri dal Furnêṣ ed Sânt'Ilâri, a mezanôt de sté zôna a s'è catê un pôst dōve in tèimp indrê a gh'è stê d' j etrósch e a st' època a s'arfân i tânt rèst pió impurtânt. Int al V sècol p.C. ind al capîr i prém segnêl che la civiltê etrósca l'êra drê andêr zò, i ''Celti'' (Gâl ed la tribó di ''Boi''), àn cumincê a smercêres, mìa sèinsa ed fêres la guèra cun viulèinsa, cun la popolasiòun ed cultûra etrósca. Ân cucê indrê cme ''bârber'' i Celti che deṣgnîven da d'ed là dal j Êlpi, àn fundê di nōv cèinter e àn rinfursê i vilâg etrósch ch' a gh'êren bèle, tra quisché al chêṣ ed [[Bresèl]] e fôrsi ânca Tannetum. Int al 268 p.C. i rumân, cun la fundasiòun ed ''Ariminum'' ([[Rèmin]] dal dé d'incô), àn cumincê, sgnêda da viulèint scûnter cun la popolasiòun cêltica che da quêṣi dû sècol gh'è stêven, còla ch' la srà l 'ocupasiòun ed la [[Pianûra Padâna]]. Int al 218 p.C. a gh'è stê, a tâch a ''Tannetum'', ûn di scûnter pió cgnusû e impurtânt ed la cunquésta fr'al Pretōr Lucio Manlio, ajutê da i ''Cenomani'' ed Bresèl, e i ''Boi'' arblê. Cîrca trî sècol dôp ''Tannetum'' la vîn numinêda cme òna dal 22 sitê ed la ''Regio Octavia'', presapôch l' [[Emélia-Rumâgna]] dal dé d'incô, dōve l'imperadōr Avgósto l'à divîṣ l'Itâlia. Int al III sècol dôp Crést sèmbra che al strêdi, ch' unîven i pôst luntân, âbien cumincê a spustêres vêrs al sitê atâch ed [[Pèrma]] e [[Rèz]], cun la cunseguèinsa che ''Tannetum'' la pêrd còla ch' l' è stêda la só impurtânsa ind la stôria ch' l' êra dêda sōl dal fât ch'l' êra in un pûnt stratègich pr' i colegamèint dal setentriòun ed la Peníṣola sìa al só intêren che vêrs la Ligória per còst,bèle préma ed la só viulèinta ruvîna, l'îva cumincê un lèint andêr zò. A 'sAs cgnòs bèin pôch ed la ruvîna ed ''Tannetumm''; al nutési ed la pêrt ed la stôria da la fîn ed l'Antichitê al Bâs Medioēv în schêrsi e a pès e pcòun. Prubabilmèint la sitê l'è andêda a drê a còl ch' l' è stê al lèint regrès ed l'Impêr Rumân. Dôp un cûrt peréiod ed règn Gôtich în gnû dôp d' j ân ed cunfuṣiòun e scuriasêdi barbârichi, fîn a l'arîv di Longobêrd e da l'inési dal lōr règn. L'è in sté mumuèint che s'unés la vicènda, trâgica, ed la ruvîna ed ''Tannetum''. L'ûltma citasiòun stôrica la pêrla ed còl ch' è capitê in cl' època pôch préma dal fât.