Fâbrich: differenze tra le versioni

In di tèimp indrê, cme tót i teritôri l'é d' intōrna, ânca còl ed Fâbrich, dal dé d'incô, l'êra pantanôṣ. Fân da testimòni i sègn dal cà a gòcia catêdi sia int al fònd Bedòl a matèina sia int al fònd Bassoli a mezdé. A bagnêr e a inundêr sté teritôri êren i râm dal [[Sècia]], dal [[Cróstel]] e dal [[Tresnêr]]. A vînen inviê i lavōr ed bunéfica e 'd precîṣa arzadûra di fiòm e turèint sōl a cumincêr dal XI sècol e cun mètod sōl dal XV sècol. Per la preṣèinsa ed l'òm ind al teritôri ed Fâbrich în stê catê di rèst ed l'etê dal brònz ( X – VIII sècol p.C.) e dal peréiod etrósch. Int al 1872 al studiōṣ [[Gaetano Chierici]] al dà nutèsia ed 'na catêda ed tòmbi rumâni cun dèinter dal j êrmi e munèidi dal I e dal IV sècol p.C. e che în longobêrdi trèi tòmbi, ch' as' pôlenpōlen datêr a la préma metê dalVII sècol, catê ind l' '800 lòungh a la strêda Bedòl tra Fâbrich e [[Rôl]]. La préma vôlta ch' a 's gh'à nutésia ed la preṣèinsa stâbila ed l'òm ind la zôna ed Fâbrich l'é dal 772 d.C. l'é un ât d' j ûltem rè longobêrd, in ch' j ân impgnê in 'na lôta murtêla cûntra al Papêt. In chi mumèint dramâtich, al 14 ed zògn 772, i rè Desiderio e Adelchi, ragâlen al cunvèint reêl di SS. Giólia e Salvadōr ed Brèsia un pès ed tèra ed treméla èter cun, apûnt, la tèra ed '' Sancta Maria de Fabrega''. L'é dal 980, in un diploma ed l'imperadōr Ottone II, la cunfèirma stôrica ch' a gh'êra 'na pēv ed S.Maria ind al teritôri e al la dà sòta a l'avtoritê dal vèschev ed Rèz. L'é dal 'stès documèint ch' a 's arfà la sicurèsa ed la preṣèinsa ed 'na cēṣa cun unî un castèl a Fâbrich, prubabilmèint fât fêr e proprietê veschêl. Fâbrich al ciâpa sèimper pió impurtânsa risèt a i cèinter aṣvèin e bèlo int al 1056 a gh'é cumprèiṣ la localitê ed Bedòl. Int al IX sècol ind al carpṣân a dvèinten impurtânt al gróp dal faméj di ''Gandolfingi'' grâsia ânch a l'amicésia cun 'n' êtra faméja impurtân : i ''da Canòsa'', destinêda a un rōl de cmând int l'arzân, e mìa sōl, per dû sècol e pió. I Gandolféns în aministradōr reêl (gastêld) crèsen la lōr potèinsa e ṣlêrghen la lōr impurtânsa insèm a i tertôri ed la bâsa pianûra vêrs al Po. Prôpia ûn ed chilôr, Guido, fiōl ed Gandolfo, al vîn numinê in un documèint dal 1007 cun zuntê al cugnòm ''de Palude'' e da alōra al nòm ''da Palude'' al sègna quî dla 'stèsa râsa. Prubabilmèint dòunca, ânca préma dal XII sècol, i Gandolféns în gnû padròun dal castèl di Palude, destinê a dvintê, grâsia a sta faméja, ûn di pûnt fôrt ed l'avtoritê di Canòsa in sté pès ed teritôri atâch al Po. Dimòndi documèint ed pôch dôp i prém ân ed XI sòcol a dîṣen che al castèl e la zôna ciamê ''dalla Palude'' l'arcgnòs un precîṣ teritôri atâch al ''vicus Badulli''. Difâti êren a mezdé dal paèiṣ fra Rezōl e Rōl: al pôst a's pôlpōl arcgnòser incòra incô ind al fònd Sân Genèṣi, dōve a gh'é incòra òna dal carateréstichi dal furtificasiòun: un lêregh fusòun ed cuntōren al cèinter in dōve a gh'êra al castèl. Al pôst a s' égh rîva facilmèint incora incô da 'na strêda dréta ed cîrca ûn chilômeter ch' la gnîva druvêda int al medioēv e ind sècol dôp pr' al grândi celebrasiòun dedichêdi a Sân Genèṣi. I ''da Palude'', ânca se sèimper ind l'òmbra di ''da Canòsa'', a ṣlêrghen la lôr impurtânsa insém al teritôri fra Rivêlta e Palude e a mân mân aumèinten la lōr impurtânsa e i lōr pusès, a cambièn, da préma cûntra a l'avtoritê di prēt a dôp benefatōr ed la Cēṣa. Sté trasfurmasiòun a's pôlpōl dîr ch' la cumîncia quând é andê só a Canòsa Matèlda e da l'impurtânsa ch 'al vîn avèir in di pinsêr ed lê Arduino ed la Palude, al só pió grând vasâl, al cunsiliêr, al capitân ch' al guîda in batâlia al trópi ed [[Matélda ed Canòsa]]. Arduino ed la Palude l'é dòunca l'é al proprietâri dōve adèsa a gh'é Sân Genèṣi. Int al 1136, ân ed la só môrt, al li lâsa in ereditê a i fiō Guido e Gerardo, che, per mètres a quêrt da bróti surprèiṣi, bèle int al 1147, a giûren fedeltê a còl ch' l'é un nōv prutagonésta ed la sēna polética: al Cûm sitadèin ed [[Rèz]]. Int al cōrs dal '200 a s'ivéia al câl di ''da Palude'' che pêrden impurtânsa ind la sēna stôrica e polética, a's pôlpōl dêr la dâta dal 1257 a la fîn ed la lòunga preṣèinsa di ''da Palude'' ind al teritôri. L'é int al peréiod fr' al 1247 e al 1257 la stréca dal cuntrât pr' al pasâg ed 500 biôlchi ed tèra, aministrêdi da i de Palude, al Cmûn ed Rèz vujōṣ de sté tèri per druvêri cûntra Mântva. Al teritôri ed Fâbrichi, dvintê pusès ed Rèz ch' l' êra sòta a la Sgnuréia Estèins (Azzo d' Este), int al 1304 al vîn dê, cun [[Campagnôla]], [[Rōl]], Bedòl, in afét a Giberto da Curèz, che cun un ṣvêlt cambiamèint ed frûnt, al risûlta fra quî che àn casê via, int al 1306, j Estèins da Rèz, ricevènd, ed conseguèinsa, in dòun i castê ed Campagnôla e 'd Fâbrich. Al 13 mêrs 1306, in sègvit a dunasiòun, al bôregh al và in al pusès ed Curèz. Ind al cōrs dal XV sècoli da Curèz e i lōr pusès în minacê, in pió ed 'n' ucasiòun, da l'inavdèinsa d' j Estèins, che int al 1409 a cûmpren incòra al Cmûn ed Rèz; epór a vînen mìa sōl da l'estêren, mó anca da l'intêren ed la faméja stèsa câsva dal quistiòun tra i sō elemèint , che pôrten i ''da Curèz'' a 'na decadèinsa int al gîr ed dû sècol. Int al XV sècol la divusiòun ed Sân Genèṣi la ciâpa 'na grôsa spînta per la catêda, int al 1480, a tâch a la Môta ed San Genèṣi, di rèst ed 'n antîgh fabrichêt religiōṣ cun soquânt altêr ed 'na lâpida, ch 'la dà la dâta dal stâbil stès al 1009 e dedichê a Sân Genèṣi. A's cûnta ed dimòndi mirâchel sucès in còl pôst ind la secònda metê dal XV sècol tânt che Nicolò da Curèz l'é ste spînt a 'd arfêr la cēṣa in fōrmi adâti e cun 'na tòra. Int al 1489 l'à dmandê a Galeazzo, vèschev 'd Agen e vicâri dal cardinêl ed [[Bulåggna|Bològna]], al sustègn ind la costrusiòun dal stâbil religiōṣ, che al vîn restarvên ind al cōrs d' j ân fîn a l'ûltem dal 1790 dal cûnt Greppi ch' al la stréca e al li lâsa cme nuêter adèsa la vdòm. Bèle int al cōrs dal Xv sècol la bunéfica di trèin e la prâtica di mulèin per la daquadûra a permèten al teritôri ed Fâbrich de dvintêr in pôche tèimp al pió réch ed tót i pusès curègèiṣ.

La secònda cēṣa l'êra in stîl gôtich mèinter còla d'incô l'é barôca, prugetêda da l'archtèt Girolamo Beltrami, sculêr dal Vigarini. La mésa zò ed la préma prêda, ed la cēṣa d' adèsa, l'é dal zógn 1682. Sînch ân pió têrdi, int al 1687, al stâbil l'é finî e inavgurê ind la fèsta ed Sân Genèṣi, al 25 agòst. La cēṣa d'al dé d'incô l'é a 'na navêda sōl cun trèi capèli da tóti al dō pêrti, cun clòuni, cun vôlti a bòta e cun l'absîda. Al só intêren al Côro l'é in nōṣa intajê dal 1725 ad ôvra dal curzèiṣ Malaguzzi, al Tabernâchel l'é ôvra ed Serafino Tencalla mèinter al péli ed l'âcva Sânta e i tavlèin ed fiâch a l'altêr magiōr în dal malmarèin Giovanni Maria Folcatelli. I pajôt in scajôla di divêrs altêr în ôvra dal Prêt mudnèiṣ Giovanni Massa ( 1660-1741), ed Giovanni Pozzuoli e di êter ed la Scōla Carpṣâna: în 'd un cêrt interèsi artéstich, da amirêr la vésta dal paljôt ed l'altêr magiōr. 'Na stâtva ed la Madòna dal Setsèint restarvêda vêrs la fîn dal XX sècol, l'é ind l'antîga nécia ed l'altêr ciamê 'na vôlta ''Altêr ed la Madòna dal Castèl'', cme riṣûlta dal relatîv paljôt dōve, ind al cèinter, un antîgh castèl al fà da sfònd a la figûra ed la Madòna. Ind l' âbsida, la tèila ed l'Asunsiòun ed Maria l'é dal 1688 e l'é ôvra dal pitôr francèiṣ Antonio Missoli, côpia ed la tèila ed l' Asûnta dal Caracci tgnûda da cât ind la Galeréia ed Dresda. La tèila dal préma altêr a dréta gurdânda al persbitèri, la rapreṣèinta l'apôstol Sân Bertlamè (scōla mudnèiṣa dal XVII sècol). A l'atêr dal Santèsim, a 's pôlpōl amirêr la tèila in dōve a 's vèda la Madòna ch' la prèiga a i pē ed la Crōṣ, ôvra dal mudnèiṣ Sigismondo Caula ( XVII sècol). In fònd a dréta, la tèila dal Bambèin Gesó cun Sân Jusèf e Sân Francèsch ed Paola, l'é ôvra dal curzèiṣ Girolamo Donnini (1681 – 1743), fâta int al 1735 per la faméja Rubini ed Fâbrich. In fònda a mansèina la tèila ed Francesco Striga (1635 – 1709) cun Sân Girolêm e Sânt' Antòni Abê.