Ciamê da j arzân "Dialèt Arzân" l'é parlê in 'na zôna che od'reffda od'raffpió a mēno l'é cumpâgn a còla che incō l'é la [[pruvîncia ed Rèz]]. Però an 's pōl mia parlêr 'd un sōl gèner ed dialèt arzân per tót al teritôri pruvincêl. S' a 's pèinsa che fîn a la [[Secånda guèra mundièl|Secònda guèra mundiêla]] sōl int al cèinter ed Rèz ēren parlê bèin quâter dialèt diferèint: còl dal cèinter, còl ed Sân Pēder, còl ed Sân Stēven, e còl ed Sânta Crōş dóve a gnîva parlê ânch un secònd dialèt ciamê "arzân arsavè". Int al ghèt , fât fêr int al cèinter stôrich ed la sitê da Laura Martinozzi (vèvda 'd Alfonso 'd Este) int al 1669, a gnîva parlê, da j ebrèi, un dialèt ch' l' ēra 'na smerciânsa 'd ebràich e arzân, mó quând a s'é sarê al ghèt (int al peréiod napoleônichi), cun al tèimp l'é stê bandunê e quêşi scurdê a i prém dal '900. In pruvîncia, a pêrt soquânt cmûn e véli dal circundâri, l'arzân pió al se şluntâna dal cèinter ed Rèz pió al se şmêrcia cun diêter dialèt.
Int la bâsa arzâna i cmûn areint lch'erzen în insém a la rîva dal [[Po]] a sèinten in manēra pió o mēno marchêda, a secònd dal pôst, dal pèiş dal Mantvân. L'é alzêr a [[Burèt]] e [[Gualtēr]] dóve a 's mantînen i sòun '''ö''' e '''ü''' in ûş in [[Lumbardìa]]. A rişûlta pèiş a [[Guastâla]], [[Lusêra]] e [[Rezōl]] dóve l' é parlê, cun pôchi sfumadûri tra i paèiş, al [[Dialèt ed Guastâla|guastalèiş]], sòt gróp dal dialèt mantvân e un bèl pô divêrs da l'arzân. Int al zôna ed [[Curèz]] al dialèt l'é quêşi cumpâgn al [[dialèt carpşân]], mèinter int la zôna ed [[Muntèc]] e in generêl int la [[Vâl d' Èinsa]] l'é pèişa l'impurtânsa dal [[Pramzàn|dialèt pramzân]]. Diferèint l'é al chêş int l'[[Apenèin arzân]], in particulêr môd da la lénia [[Vèt]]-[[Baîṣ]] vêrs l'êlt dal crinêl, dóv' în parlê un insèm ed dialèt ch' a 's arvîşen al dialèt lumbêrd ocidentêl mó ch' a preşèint carateréstichi diferèint da paèiş a paèiş. Al civaghîn parlê a [[Civêgh]] l'é un chêş a pêrt perchè al paeşèin l'é ârmêş işolê, dal rèst ed la pruvîncia, fîn a j ân '50 dal Novsèint quând è stê finî la strêda ch' l'unîva al paèiş a la Val d'Asta e a [[Véla Mnôs]]. Per còl che riguêrda sté dialèt a 's pōl dîr che a gh'é un bòun ligâm cun al parôli e al prunûnsi in ûş in [[Tuscâna]]. Civêgh, vést la só puşisiòun ed cunfîn insém al nôster Apenèin, l'é sèimper stê lighê sia cme ûş che cme scâmbi 'd ògni gèner, pió cun al versânt tuscân ed la Garfagnâna che cun al versânt arzân. S ' andòm a fêr di cunfrûnt t'r al parôli dal dialèt a vdòm che soquânti ed còli dal civaghîn an vînen mia druvêdi int i dialèt di paèiş aşvèin ânca s' în luntân sōl pôch chilômeter.
A se stéma che cîrca la metê ed la gînt ed la [[pruvîncia ed Rèz]] la pôsa capîr al dialèt parlê.
