Viân: differenze tra le versioni

|FRAZIONI={{MSG|Ca' Bertacchi, Ca' de' Pazzi, Fagiano, Regnano e Tabiano.|ARZ=Cà Bertâch, Ca' di Mât, FaşânFaṣân, Argnân e Tabiân.}}

|CONFINA={{MSG|(nord) Albinea, Scandiano, (est) Castellarano, (sud) Baiso, Carpineti, (ovest) Casina e Vezzano sul Crostolo.|ARZ=(mezanôt) [[Albinèa]], [[Scandiân]], (matèina) [[Castlarân]], (mezdé) [[BaîşBaîṣ]], [[Carpnèida]], (sira) [[CaşînaCaṣîna]] e [[Vsân]].}}

Dimòndi interesânt, dal pûnt ed vésta stôrich e architetônich, în i tânt cèinter dal teritôri e i pôst dōve in més zibésen lêrghi vidûdi dal culèin l'é d'atōrna. Da vèder in particulêr, al cà a tòr tiredi só ind i secòl XV, XVI e XVII. Ind la burghêda ed Sân Pôl, atâch al municèpi, a gh'é la pió interesânt: l'é la pió antîga, al só intêren a gh'é 'na presiōşapresiōṣa pitûra a frèsch dal Quatersèint. Al d'ed dèinter ed la canônica ed la cēşacēṣa ed Castèl Quersōla a 's pôlen vèder soquânti pitûri a frèsch cunsiderêdi ed Lelio Orsi: a Sân Zvân ed Quersôla mèrita vèder la cēsa parochiêla ( la pió réca, artesticamèint, dal teritôri), dal 1600 e l'uratôri ed Sân Sîro dal 1672. An mânchen mìa di ângol ed belèsi naturêli, che vân dal mûnt Dûr, êlta ch' la sègna al cunfîn cun i cmûn ed [[CaşînaCaṣîna]] e [[Vsân]], a la vâl dal [[TreşnêrTreṣnêr]]; mó l'é la zôna dal QuersolèişQuersolèiṣ la pió interesânta da sté pûnt ed vésta. Da citêr la zôna vèirda ed Cà dal Vèint, al distèişidistèiṣi ed câmp, puntegêdi ed quêrsi secolêri, a Chêsla ed Qeursôla, e la zôna ed Cortvèdla d'Argnân in dōve gh'é, da sècol, 'na ''sêrsa'' arîv puntuêl di turésta.

La vésta l'é còla ed la culèina, cun côsti a mèza pendèinsa e cun 'na sucèsiòun ed crinêl e vâli. La pêrt spiâna l'é pôch ed pió dal 10% ed tóta la zôna, 'n'êter 10%, l'é ocupê da trèin cun pôca pendèinsa, al rèst 80% da trèin cun mèza e fôrta pendèinsa. Sibèin còst la magiōr pêrta dal trèin l'é cultivêda a végna, semnê, prê, pâscol; al rèst l'é a bôsch o in sêlda. La pêrt buschîva dal teritôri l'é pió che êter da tàj, druvê per l' algnâtich; i bôsch naturêl în ind al zôni difècili da rivêregh e fôrta pendèinsa. Al piânti preşèintipreṣèinti în pió che êter cun foj lêrghi, cun soquânt gèner ed pîn.

1) bôsch cun piânti che vôlen mèzi quntitê d'âcva, carateréstich di trèin profònd, ind la pêrta a mezanôt, dōve a's câten al Sèr, la Rorèla, al Rōr, e l' Asêr. Ind i trèin pió òmid e sasōşsasōṣ a crès ânca al Mâj e al Carpanèin.<br>

La Rurèla in avtûn l'é l'ûltma piânta a pêrder al fujâm, la 's vèd gnîr fôra da i bôsch plê, cun al sô móc ed foj culōr maròun. I castâgn a gh'în quêşiquêṣi pió. Quî armêşarmêṣ în j avâns e quî piantê a l'inési dal sècol pasê a fîn ed magnêr. Al catagnêt bandunê al tènd arculêr a favōr dal quersêt.

L'é preşèintpreṣèint un gèner dal pôst armêşaarmêṣa da l'ûltem peréiod giasê: al Pîn Salvâdegh, cun la carateréstica scôrsa rusésa, preşèintpreṣèint insém al mûnt Dûr, al mûnt MèşolMèṣol, al mûnt Pilâster e dal Cavasòun, che rapreşèintenrapreṣèinten i bôsch pió grôs e pió meridionêl de ste gèner, in [[Itâlia]]. Da segnalêr ânca la pinêra dal Cà da Vèint (proprietê privêda). Ind i bôsch o da per lōr soquânti quêrsi dimòndi grôsi: da numinêr còla ch'lé insém a la strêda tra Cà Bertâch e ChêşlaChêṣla. Dal crinêl dal mûnt Pilâster e dal mûnt MèşolMèṣol a vîn fôra 'na surzéja d'âcva minerêla e òna d'âcva sulfurōşasulfurōṣa che vînen mési insèm ind la funtâna dal ''Pilâster'', insém a la strêda tra Argnân e Sân Zvân, préma ed l'incrōşincrōṣ per Sân Pêder.

I sègn ed la preşèinsapreṣèinsa ed l'òm în testimuniê dal catêdi int al teritôri comunêl e pió precişamèintpreciṣamèint ind la zôna d'Argnân ed soquânt rèst che s'arfân a préma ed la stôria (cîrca 1.000/1.200 p.C.): al terimêri dal Castèt, prubabilmèint pôst ed pôpol ed préma ed la stôria (Légor e Ómber) e pió têrdi ed colôni Etróschi e Gâli. Al tânti êter catêdi în tgûdi dacât in 'n' êla dal MuşèoMuṣèo Cévich ed [[Rèz]]. Mó sōl in etê barbârica al teritôri ed Viân al vîn fôra a livèl ed documèint stôrich in relasiòun cun i prucès ed colonişasiòuncoloniṣasiòun ed la culèina e 'd la muntâgna inviê dal popolasiòun ed la pianûr in sêrca ed pôst sicûr dal scuriasêdi. Èpor la zôna dal teritôri ed Viân ch 'a s' gh'à pió nutèsi stôrichi l'é al QuersolèişQuersolèiṣ. A la fîn ed l'otêv sècol al Vèschev ed Rèz al fà tirêr só al castèl cme ricôver pruvişôripruviṣôri dal tânti scuriasêdi barbârichi ed ch' j ân (UngherèişUngherèiṣ, Gâl, e Tedèsch) pó dvintê pôst dal vèschev in istê, l'é numinê in dimòndi documèint tgnû dacât ind j archévi stôrich arzân.

Dal castèl, incô, a gh'armâgn pôch rèst di mûr ed cînta. Ânch al teritôri vianèişvianèiṣ, cme la magiōr pêrta ed l'[[Apenèin arzân]], l'é stê, ind al peréiod centrêl dal medioēv, sóta a l'avtoritê ed la cuntèsa [[Matélda ed Canòsa]] e l'é andê a drê al sôrti polètichi dal teritôri arzân. Int al XIII sècol al Vèschev ed Rèz l'invistés dal fèdev ed Quersôla la putèinta faméja di Fogliani ch' al tînen fîn a la fîn dal XVI sècol, insém a Viân, che, bèlo parôchia dal XII sècol, da sté mumèint al dvèinta circoscrisiòun civîla.

Al castèl ed Viân, secònd l'Artioli 'na lâpida ch' la deşvîndeṣvîn dal Castèl la prôva la só costrusiòun a pôch dôp al 1370, al dvèinta al nōv e al pió impurtânt cèinter aministratîv dal teritôri. A gh'êra ânca la cēşacēṣa ed Sân Salvadôr, prubabilmèint la gh'êra bèlo int al 1187, l'é ruvinêda int al 1582. Int al 1426 Viân al 's mèt sòta a j Estèins, mó int al 1433 insèm al castèl e Piagna la vîn armésa a i Fogliani dal MarchèişMarchèiṣ Nicolò III, l'armâgn a i Fogliani fîn al 1589, in cl' època la rôca l' a 's presèinta in catîvi cundisiòun e in pêrt in ruvîna. Int al 1596 a vîn dê al fèdev al cûnt Pompeo Aldrovandi ed [[Bulåggna|Bològna]] e l'é armêşarmêṣ a quî cue în gnû dôp, j Aldrovandi Marescotti, fîn a la scanşlêdascanṣlêda di fèdev. Int al 1793 a vîn segnalê 'na ruvîna ed la murâia. Dôp un peréiod 'd abandòun l'é stê restarvê ind j ân '70 dal proprietâri 'd alōra. La tòr ed guêrdia dal Castèl l'é ed proprietê comunêla. Viân al dvèinta cmûn cun decrêt dal minéster ed j intêren al 27 dicèmber 1859. Prém séndech l'é stê Antonio Ferrarini. Préma ed l'indipendèinsa dimòndi frasiòun fêve pêrta di cmûn de [[Scandiân]] e [[Carpnèida]].

==La cēşacēṣa ed Sân Zvân ed Quersôla.==

La cēşacēṣa l'é dedichêda a Sân Zvân Batésta. Al stâbil al gh'à 'na comûna facêda a capâna, al purtêl a 'd êrch a tôt sèst l'é cuntgnû in 'na curnîşcurnîṣ a spéch, d'ed sōver a s' arvés 'na fnèstra sagmêda, un pô sfuşlêdasfuṣlêda. Al teritôri parochiêl ed Sân Zvân l'êra divîşdivîṣ, a l'inési ed la véta religiōşareligiōṣa, in dû cèinter che fêven riferimèint al cēşicēṣi ed Sân Michēl e Sân Sîro Ind la ''piâna dal prê'' a l'inési a gh'êra 'na capèla dedichêda a Sân Zvân ed proprietê ed la râsa di Giberti. La capèla, cun l'andêr dal tèimp, la vîn sèimper pió despès druvêda pr'al celebrasiòun religiōşireligiōṣi e la vîn atresêda e miliorêda a dân ed la cēşacēṣa ed Sân Sîro. Ind al catêr, in sagrestèia, i léber ed cēşacēṣa, al Vèschev Marchesani, al la cunsîdra ed fât ''parochiêla''. L'é vêrs la metê dal XVII sècol che a sucêd al radichêl cambiamèint da uratôri a cēşacēṣa. Un giudési artéstich dal tèimp l'arcôrda: "Internamente la chiesa è in stile barocco, ma di tale eleganza da ricreare l'occhio e da essere collocata fra le più belle del circondario. ... Esternamente non ha nulla di ornamentale; solo una coronazione, un po' viva inizialmente ma già attenuata dal tempo che la trapunta nell'ambiente stagionale del campagnolo..". Vêrs la metê dal XVIII sècol la cēşacēṣa la vîn butêda zò da di suldê. Ind al 1888 la cēşacēṣa la vîn arpurtêda a l'antîgh spiandōr e int al 1894 a vîn inavgurê al cuncêrt ed quâter campâni.

Soquânt fabrichêt în stê tirê só e arnuvê, dal baròun Franchetti, un eşèimpeṣèimp d'architetûra "Liberty" cun carateréstichi guarnidûri in fèr. Interesânt l'é al lêregh stâbil residensiêl caraterişêcarateriṣê da un tèg a dō âchev cun muradûra ricôrs sfalsê ed prêda e côt, cun muntê inséma, quêşiquêṣi in culmégna, un mutîv ed fiōr in fèr batû.

La frasiòun l'é stêda fundêda da la faméja Bertacchi, quând l'é scapêda da Mòdna ind al tèimp ed la pèsta dal XVII sècol. La faméja la tirê só un palâs cun dipendèinsi che, dôp èser turnêda a Mòdna, l'é armêşaarmêṣa per dimòndi tèimp un pôst ed viligiatûra familiêra. J ûltem erêdi de sté râm in sparî ind al XIX sècol e în stê suplî in 'na capèla butêda pó zò per fêr pasêr la strêda pruvincêla.

Argnân, cme parôchia, la s'arfà la préma metê dal XII sècol: la cunsacrasiòun ed la cēşacēṣa, dedichêda a Sân Prôsper, la pré èser sucèsa in al 1151. A mansèina ed la strêda póblica, préma ed rivêr a la cēşacēṣa dal d d'incô, un pilastrèin o maestê cun 'na figûra sâcra al sègna, a i pē dal mûnt DanèişDanèiṣ, in dōve gh'êra l'antîga cēşacēṣa d' Argnân. Int al 1830 in 'na vîşitavîṣita, Cattani, al câta un uratôri dedichê a Sân Senastiân. La véla l'êra sòta al fèdev ed Quersôla e al gh'é andê a drê int al vicèndi. A la metê dal XVII sècol l'é stê dê al marchèişmarchèiṣ padvân Benedetto Luigi Selvatico. Argân, l'à lighê al só vicèndi al vèli aşvèinaṣvèin ed Sân Svân ed Quersôla, Sân Pêder e ChêşlaChêṣla.