Caşalgrând: differenze tra le versioni

|CONFINA={{MSG|(nord) Reggio nell'Emilia, Rubiera, (est), Modena (MO), Formigine (MO), Sassuolo (MO), (sud) Castellarano e (ovest) Scandiano|ARZ=(mezanôt) [[Rèz]], [[Rubēra]], (matèina) [[Mòdna]] (MO), [[FurméşenFurméṣen]] (MO), [[Sasōl]] (MO), (mezdé) [[Castlarân]] e (sira) [[Scandiân]]}}

La pió antîga testimuniânsa ch’ la trâta dal nòm " Casalgrând " la s’arfà a ‘na [[pergamēna]] del 945 d.c. – tgnûda da cât in uriginêl ind l'archévi dal [[Dôm ed Rèz]] - cun còsta Adelardo, Veschév ed Rèz, al confêrma a la Canônica ed Sânta Maréja ed Castlarân al permés ed tóta ‘na şfilsaṣfilsa ed bèin e dirét tra quisché, per l' apûnt, tóti al dècimi ed la Véla ed Casalgrând, cun tót còl ch’ agh tòca per intêr.

Gnînto l’é dê a savèir dal lòungh peréiod dal regrès e dal j-invasiòun barbârichi mó sicuramèint sté tèri j-àn patî la ‘stèsa sôrte dal teritôri arzân che SAnt'AmbrōşAmbrōṣ al cûnta tra i pió culpî da la fória di bârber.

Cun al [[feudalèişomfeudalèiṣom]] a’s cumîncen ad avèir al prémi nutési sicûri, da dōve s’impêra che Casalgrând e al zôni atâch êren sóta al Veschév, al Cmûn ed Rèz, a la Badéia ed [[Nonâtla]] e al Cunvèint ed S. Lisânder ed [[Pèrma]] e che i sô furtifichê Castê, gnû só intōren al Mél, êran argumèint ed quistiòun, cme dimòndi êter ed la zôna, tr’ al putèinti faméj arzâni, che, fichêdi ind al lôti tra Papêt e Impêr, combatîven pr’ avèir la dmèj ind al Cmûn ed Rèz.

Vêrs la fîn dal XII sècol la famja Fogliani, la pió putèinta tra còli guêlfi, la s’é fâta valèir inséma a tóti e mandê via i Malapresi dal Gès e i Sès fedēl a l' Imperadōr, a gh’é stê dê in fèved, dal Vèschev ed Rèz Guglielmo Fogliani , tót i castê ‘d la zôna, cumprèişcumprèiṣ quî dal CasalgrandèişCasalgrandèiṣ.

Casalgrând l’êra armêşaarmêṣa in tót al manēri sóta i Fogliani fîn al 1409 quând [[Nicolò III d'Este]], dôp avèir vînt i [[Visconti]], Carlo Fogliani e [[Ottobono Terzi]], l’ à cunquistê al tèri, cun còst l’é finî a còl lòungh peréiod ed lôta ch’ l’à vést pasêr ind al cuntrêdi ed Casalgrând al suldaréi di [[Gonzaga]], di [[Scalgeri]], di Visconti e di j[[Estèin]] in guèra pr’ al pusès dal teritôri arzân. Da sté dâta fîn al 1859 Casalgrând l’à fât pêrt dal properietê estèins, sêlov dal cèchi ocupasiòun caşalèinicaṣalèini e furastêri.

Int al 1413 Nicolò III d'Este l’à dê Casalgrând, [[Salvatèra]] e [[Dinasân]] al frarèişfrarèiṣ Alberto Delle Sale che int al 1423 al l’à promôs al stêt ed fèved. Môrt Delle Sale Casalgrând l’é andê a fêr pêrta ed la [[Cuntèia de Scandiân]] sóta [[Feltrino Bojardi]]. Gvernerân i Bojardi fîn al 1560. Còl di Bujêrd l’ stê un bòun gvêren, in ch’al tèimp lé Casalgrând l’é chersû d’impurtânsa tânt d’ èser purtê al grêd ed giudicadûra da dōve a dipendîven Dinasân e [[Muntbèbi]]. In sté peréiod la zôna l’à duvû patîr al j-invasiòun di FrancèişFrancèiṣ e di Spagnôl in lôta per la superioritê ind l'Italia.

Int al 1560 cun la môrt d’ Ippolito Bojardi a finîva la faméja Bojardi ch’ l’ à gh’îva in Matteo Maria al pió famōşfamōṣ rapresentânt. Al fèved l’é pasê ind la [[Câmbra Duchêl]] per sînch ân, pó dê a i Cûnt Thiene che l’ân tgnû, purtê a Marchesê, fîn al 1622. Dôp l’é turnê a caschêr ind la Câmbra Duchêla per dêşdêṣ ân, dòunca l’é stê tgnû per ónd’şónd’ṣ ân dal marchèişmarchèiṣ Enzo Bentivoglio e dal fiōl Cornelio.

Ind al tèimp dal gvêren di Thiene e di Bentivoglio l’à regnê la pêşpêṣ, mó al popolasiòun în stêdi pruvêdi da la tremènda [[pèst]] dal 1630, còla dal Manzoni.

Dôp l’ arnûnsia ed Cornelio Bentivoglio al MarcheşêMarcheṣê l’é stê ind la Câmbra Duchêla, pó dê prîncip estèins che l’àn tgnû fîn al 1725.

In sté peréiod l’à duvû patîr l'ocupasiòun di francèişfrancèiṣ, spagnôl, avstrîach e piemontèişpiemontèiṣ in lôta per la sucesiòun spagnôla, avstrîaca e polâca.

Int al 1750 al Marchesê l’é pasê al genvèişgenvèiṣ Gian Battista Mari che al l’à tgnû fîn al 1777.

A gh’l’à pó avû [[Ercole Rinaldo d'Este]] fîn al 1795 quând [[Napoleòun]], ocupând l'Itâlia, l’à decretê l'abolisiòun di fèved. Ind al tèimp ed l'ocupasiòun francèişafrancèiṣa al cmûn l’à fât pêrt dal V Cantòun del Dipartimèint dal Cróstel. L' avgnûda napoleônica l’à fât nasêr in un prém tèimp intuşiâşemintuṣiâṣem, mó dôp a gh’à ciapê al pôst la paûra, al preocupasiòn e a la fîn l'ôdi per i conténov sacrifési impôst da i francèişfrancèiṣ.

Têli e tânti în stê i pèişpèiṣ, al tâsi, a l’ estorsiòun di ocupânt che la [[Restaurasiòun]] dal 1815 l’é stêda salutêda cme ‘na liberasiòun. âl nōv dóca [[Francesco IV d'Este]] an n’à mìa savû mantgnîr al simpatéi ch’ l’ îva fât nasêr la ricostrusiòun dal Duchê, mó l’éstê dûr e spietê cûntra tót quî che manifestêven al deşidèrideṣidèri ed arnuvamèint cme i tèimp cambiê cmandêven. Casalgrând al gh’à mai perdunê pr’avèirla fâta dvintêr ‘na frasiòun dal Cmûn de Scandiân.

Ânca se la schêrsa quantitê ed documèint che cûnten l’ajót di CasalgrandèişCasalgrandèiṣ al [[Risorgimèint]] italiân fîn a la salvèsa ed la propéria tèra da l’ avtoritê Duchêla, a’ s pôl dîr che còst l’é stê impurtânt e vâlid. A n’în fân fèid al tânti nutèsi dêdi e purtêdi avânti da pêder in fiōl a anvōd. Al 4 dicèmber 1859 al Ditadōr [[Luigi Carlo Farini]], ch’al tgnîva só al sôrti dal gvêren provişōriproviṣōri ed l'Emélia e Rumâgna e ch’al s’é custituî dôp i fât ed la [[II Guèrra d’ Indipendèinsa]], cun un decrêt al costituîva ed nōv al Cmûn ed Casalgrând cun unî al frasiòun ed Salvatèra, S. Dunèin, S. Antunèin, Velalòunga e Dinasân. In sté sècol ed véta al Cmûn ed Casalgrând l’à tôt pêrta a i prugrès in câmp e-conômich e socêl cun al ‘stès pâs ed j-êter cèinter ed la zôna; per rèndres cûnt bâsta confruntêr al statéstichi d’ alōra cun còli d’ adès.

''Pêrta dal nutési e dal fotograféi ed ch’ la vōs che a deşvinendeṣvinen dal segvèinti publicasiòun comunêli:''