Viân: differenze tra le versioni

Dimòndi interesânt, dal pûnt ed vésta stôrich e architetônich, în i tânt cèinter dal teritôri e i pôst dōve in més zibésen lêrghi vidûdi dal culèin l'é d'atōrna. Da vèder in particulêr, al cà a tòr tiredi só ind i secòl XV, XVI e XVII. Ind la burghêda ed Sân Pôl, atâch al municèpi, a gh'é la pió interesânt: l'é la pió ntîgaantîga, al só intêren a gh'é 'na presiōşa pitûra a frèsch dal Quatersèint. Al d'ed dèinter ed la canônica ed la cēşa ed Castèl Quersōla a 's pôlen vèder soquânti pitûri a frèsch cundiderêdicunsiderêdi ed Lelio Orsi: a Sân Zvân ed Quersôla mèrita vèder la cēsa parochiêla ( la pió réca, artesticamèint, dal teritôri), dal 1600 e l'uratôri ed Sân Sîro dal 1672. An mânchen mìa di ângol ed belèsi naturêli, che vân dal mûnt Dûr, êlta ch' la sègna al cunfîn cun i cmûn ed [[Caşîna]] e [[Vsân]], a la vâl dal [[Treşnêr]]; mó l'é la zôna dal Quersolèiş la pió interesânta da stesté pûnt ed vésta. Da citêr la zôna vèirda ed Cà dal Vèint, al distèişi ed câmp, puntegêdi ed quêrsi secolêri, a Chêsla ed qeursôlaQeursôla, e la zôna ed Cortvèdla d'Argnân in dōve gh'é, da sècol, 'na ''sêrsa'' arîv puntuêl di turésta.

L'é preşèint un gèner dal pôst armêşa da l'ûltem peréiod giasê: al Pîn Salvâdegh, cun la carateréstica scôrsa rusésa, preşèint inséinsém al mûnt Dûr, al mûnt Mèşol, al mûnt Pilâster e dal Cavasòun, che rapreşèinten i bôsch pió grôs e pió meridionêl de ste gèner, in [[Itâlia]]. Da segnalêr ânca la pinêra dal Cà da Vèint (proprietê privêda). Ind i bôsch o da per lōr soquânti quêrsi dimòndi grôsi: da numinêr còla mésach'lé insém a la strêda tra Cà Bertâch e Chêşla. Dal crinêl dal mûnt Pilâster e dal mûnt Mèşol a vîn fôra 'na surzéja d'âcva minerêla e òna d'âcva sulfurōşa che vînen mési insèm ind la funtâna dal ''Pilâster'', insémainsém a la strêda tra Argnân e Sân Zvân, préma ed l'incrōş per Sân Pêder.

I sègn ed la preşèinsa ed l'òm în testimuniê dal catêdi int al teritôri comunêl e pió precişamèint ind la zôna d'Argnân ed soquânt rèst che s'arfân a préma ed la stôria (cîrca 1.000/1.200 p.C.): al terimêri dal Castèt, prubabilmèint pôst ed pôpol ed préma ed la stôria (Légor e Ómber) e pió têrdi ed colôni Etróschi e Gâli. Al dimònditânti êter catêdi în tgûtgûdi dacât in 'n' êla dal Muşèo Cévich ed [[Rèz]]. Mó sōl in etê barbârica al teritôri ed Viân al vîn fôra a livèl ed documèint stôrich in relasiòun cun i prucès ed colonişasiòun ed la culèina e 'd la muntâgna inviê dal popolasiòun ed la pianûr in sêrca ed pôst sicûr dal scuriasêdi. Èpor la zôna dal teritôri ed Viân ch 'a s' gh'à pió nutèsi stôrichi l'é al Quersolèiş. A la fîn ed l'otêv sècol al Vèschev ed Rèz al fà tirêr só al castèl cme ricôver pruvişôri dal tânti scuriasêdi barbârichi ed ch' j ân (Ungherèiş, Gâl, e Tedèsch) pó dvintê pôst dal vèschev in istê, l'é numinê in dimòndi documèint tgnû dacât ind j archévi stôrich arzân.

La cēşa l'é dedichêda a Sân Zvân Batésta. Al stâbil al gh'à 'na comûna facêda a capâna, al purtêl a 'd êrch a tôt sèst l'é cuntgnû in 'na curnîş a spéch, d'ed sōver a s' arvés 'na fnèstrfnèstra sagmêda, un pô sfuşlêda. Al teritôri parochiêl ed Sân Zvân l'êra divîş, a l'inési ed la véta religiōşa, in dōdû cèinter che fêven riferimèint al cēşi ed Sân Michēl e Sân Sîro Ind la ''piâna dal prê'' a l'inési a gh'êra 'na capèla dedichêda a Sân Zvân ed proprietê ed la râsa di Giberti. La capèlcapèla, cun l'andêr dal tèimp, la vîn sèimper pió despès druvêda pr'al celebrasiòun religiōşi e la vîn atresêda e miliorêda a dân ed la cēşa ed Sân Sîro. Ind al catêr, in sagrestèia, i léber ed cēşa, al Vèschev Marchesani, al la cunsîdra ed fât ''parochiêla''. L'é vêrs la metê dal XVII sècol che a sucêd al radichêl cambiamèint da uratôri a cēşa. Un giudési artéstich dal tèimp l'arcôrda: "Internamente la chiesa è in stile barocco, ma di tale eleganza da ricreare l'occhio e da essere collocata fra le più belle del circondario. ... Esternamente non ha nulla di ornamentale; solo una coronazione, un po' viva inizialmente ma già attenuata dal tempo che la trapunta nell'ambiente stagionale del campagnolo..". Vêrs la metê dal XVIII sècol la cēşa la vîn butêda zò da di suldê. Ind al 1888 la cēşa la vîn arpurtêda a l'antîgh spiandōr e int al 1894 a vîn inavgurê al cuncêrt ed quâter campâni.

Argnân, cme parôchia, la s'arfà la préma metê dal XII sècol: la cunsacrasiòun ed la cēşa, dedichêda a Sân Prôsper, la pré èser sucèsa in al 1151. A mansèina ed la strêda póblica, préma ed rivêr a la cēşa dal d d'incô, un pilastrèin o maestê cun 'na figûra sâcra al sègna, a i pē dal mûnt Danèiş, in dōve gh'êra l'antîga cēşa d' Argnân. Int al 1830 in 'na vîşita, Cattani, al câta un uratôri dedichê a Sân Senastiân. La véla l'êra sòta al fèdev ed Quersôla e al gh'é andê a drê int al vicèndi. A la metê dal XVII sècol l'é stê dê al marchèiş padvân Benedetto Luigi Selvatico,. Argân, l'à lighê al svânsó vicèndi al vèli aşvèin ed Sân Svân ed Quersôla, Sân Pêder e Chêşla.