Fâbrich: differenze tra le versioni

Int al 1503 e 1506 i Pêpa leone X e Giulio II a tôṣen via i benefési parochiêl ed Fâbrich e Campagnôla a favōr ed la cēṣa ed Sân Quirèin ed Curèz cunfermêda int al 1522 da 'na bòla ed pêpa Adriano VI. Int al 1550 Ippolito da Curèz, in cunisiòun che a sré scupiê in pôch tèimp la guèra fra la Spâgna e la Frância, al rinfôrsa la furtèsa ed Fâbrich, guèra ch' l' aré més sotsōvra al teritôri ed Fâbrich cun al purtêr al sfinimèint e a la [[fâm]] la popolasiòun. Int al 1557 al castèl ed Fâbrich al vîn butê zò. Al grôsi dificultê ed la popolasiòun în cunfermêdi ânca ed l'avêrta 'd un Sânt Mûnt ed Pietê, cun la mîra 'd ajutêr la pêrta pió puvrèta ed lōr cun dêr d' j imprèst sèinsa interèsi. Vêrs la fîn dal '500 Fabrizio da Curèz l'à siêlt Fâbrich cme pôst per stêregh ed cà che l'à tirê só al palâs comitêl e a la só môrt al fiōl Cosimo l'à rinfursê al rōl ed secònda cà ed Fâbrich in cunfrûnt a la capitêla Curèz gvernêda dal fradèl Siro. Al 1617 al sègna un fât impurtânt ind la stôri tra Fâbrich e Curèz: la cunsègna a Cosimo dal castèl cun tót i stâbil relatîv e al Palâs nōv, in câmbi ed l'impègn a dêr alôg a un distacamèint spagnôl in nòm ed l'Imperadōr. J ân segvèint a vèden 'na véta culturêla bòuna per Fâbrich almēno fîn al la môrted Cosimo ch' la sucêd int al 1623 ( asm arcôrden per tóti la rècita dal ''Pastor Fido'' a d ôvra ed Nicolò Bonasio). A la só môrt Fâbrich al tōrna ind l' âmbit dal Principê a tót j efèt, cun l'andêregh a drê d'ed l'é a pôch ind al trésti sôrti, cun l' acûṣa purtêda da l'Impêr a Siro d'avèir batû munèida fêlsa. Int al 1630 Don Ferrante di Gunṣêga ed [[Guastâla]] al sâcza al Castèl e al Palâs ed Fâbrich, dôp pôch mèiṣ a vîn dmandê a i sitadèin ed Fâbrich un giuramèint ed fedeltê a l'Impêr e al teritôri al vîn presidiê da trópi rugânti e che rubêven. Pr' al matenimèint dal trópi la comunitê ed Fâbrich la vîn tasêda cun 'na spèiṣa ed 1.500 bâvri la smâna e i proprietâri teriêr dêven paghêr 'na sovratâsa insé a i fèin e int al 1632 a vîn tachê 'na nōva tâsa insèm a la panificasiòun. La popolasiòun la vîn arduṣîda ed nòmer da la pèsta còla dal Manzoni, finîda int al 1633. Al prîncip Siro al dichiâra ch' an gh' la chêva mìa a paghêr la mûlta che a gh'àn dê, ed cunsegueinsa al stêt ed Curèz al pâsa a i spagnôl. Int al 1635 j Estèins, per mèz ed 'na spèiṣa ed 150.000 fiurèin d'ôr a tôṣen al pôst di Spagnôl ind al pusès ed Curèz. Mó l'é int al 1659 che a vîn fât l'invistidûra, int al stès ân Fâbrich al và a fêr pêrta 'd un nōv stêt. Al 21 avrîl 1682 a's cumincia a butêr zò l'antîga cēṣa parochiêla e al 18 ed zògn dal stès ân a's mèt zò la préma prêda ed la nōva. Al fôrt taramôt dal 1697 al fà dimòndi dân a la cēṣa in costrusiòun ch' la vîn finîda, sibèin tót, int al 1699 – 1700. Sèimper ind j ân '80 dal '600 la Câmbra Duchêla ed [[Mòdna]] la vènd a i Guidotti tót còl che gh' armâgn dèinter al cuntōren dal mûri dal Castèl. Sòta la prutesiòun mìa sōl di da Curèz mó ânca d' j Estèins i Guidotti rapreṣèinten òna fr 'al famaèj pió atîvi e prutagonésta ed la secònda capèitêla dal vèc Principê coregèiṣ. Fôrt de sté prutesiòun i Guidotti s'impònen ind l'ativitê ed la manifatûra ed la sèida e int al comêrc di tsû, in particulêr sòta la guîda ed Paolo Guidotti; ativitê ch' la dûra fîn a j ân 20 dal '700, dôp a gh'é stê un lèint andêr in ribâs fîn al falimèint che, per furtûna d' j erêd, al lêsa intât al patrimòni teriêr. Al '700 al partés cun l'ocupasiòun, da pêrt ed trópi francèiṣi e spagnôli, ed Fâbrich ch 'al vîn tirê dèinter ind al quêder ed la Guèra ed Sucesiòun spagnôla, ocupasiòun ch' l' à purtê impurtânt pèiṣ per la comunitê intêra. Int al 1707 al trópi a lâsen al paèiṣ. J ân dôp în dimòndi crétich pr' al finânsi dal cmûn ch' àn gh ' la chêva mìa a mantgnîr j impègn, in ch' j ân as dêv ânca mèter mân a l'arznadûra di pió impurtânt chêv che travêrsen al teritôri, arznadûra ruvinêda in pió pêrti e caṣva d' aluviòun dal campâgni. Tr'al 1734 e al 1748 al paèiṣ al vîn atraversê da trópi francèiṣi, spagnôli, tedèschi, incòra, cme ind i tèimp indrê, tirê dèinter ind i fât ed guèra a livèl européo: sta vôlta a' s trâta ed la sucesiòun al trôno ed Polôgnia cun al scûnter fra Avstrìa e Frância. J ân che vînen dôp în ân cun un pō ed tranquilitê in dōve a's fân impurtânt lavōr d'edilésia ed bunéfica, drenâg e scôl dal j âchev. A la fîn dal '700 arîve ânch a Fâbrich l'arbòmb ed la Rivulusiòun Francèiṣa, ind l' avtûn dal 1796 la vècia clâs dirigînta ed Fâbrich la vîn mandêda vìa. Al 14 otòber 1796 insém a l'antîga tòr póblica a ṣvintâja al triculōr e la Comunitê ed [[Rèz]] la dichiâra Fâbrich unîda a la Repóblica. Fâbrich al vîn stachê da [[Curèz]] e unî a [[Nuvalêra]], ânch se gh'é chi pèinsa danōṣa la separasiòun da Curèz. Al paèiṣ al và dèinter in 'na situasiòun ed cunfusiòun e melcuntèint in quânt i nōv elemèint ed la Municipalitê a sèmbren mìa a l' altèsa dal cûmpit. Int al 1804 cun la dichiarasiòun e Lione ed la Repóblica Italiâna, Fâbrich la vîn unîda ed nōv a Curèz. A vîn dôp la Restaurasiòun, dôp al peréiod rivulusionâri napoleônich e sòta a j Estèin, Fâbrich al vîv un peréiod ed fêrma cunômica, a 's fà nutêr sōl per la gajêrda véta culturêla (muṣîca e teâter). Ind ' j ân 1859-60 ind al teâter Fantozzi a vînen fâti dal j asemblèi per al distâch dal [[Duchêt ed Mòdna e Rèz]] e l'uniòun al Règn d'Itâlia.<br />