Vâl Padûṣa

Artécol in dialèt arzân

La Vâl Padûşa (Valle Padusa in italiân) l’êra ‘na lêrga zôna pantanōşa ch’ la se şlarghêva a mezanôt e a mezdé dal Po (Padus in latèin).

(fôto 1) Mâpa dal 1603 (galeréia dal Chêrti Musèi dal Vaticân) Padól dal dêlta dal Po

File:Delta-Pô-1568.jpg

(fôto 2) Al Po ch’ l’ atravêrsa Frêra e al Primêr in ‘na chêrta dal 1568

(fôto 3) Al padòl e al j ìşoli fâti dal j aluviòun dal Po secònd ‘na chêrta dal 1570

Geograféia

La padòl Padûşa la tuchêva, a mezdé, al teritôri ed Ravèna – Cêrvia e, a mezanôt, la rivêva fîn a Venèsia. La lagûna ed Venèsia e al vâli ed Cumâchi în còl ch’ a gh’ armâgn incô ed la Padûşa

La situasiòun dal j âchev

Al Po l’êra al principêl purtadōr d’âchev; l’istès Po l’andêva dèinter int al mêr atravêrs la Padûşa e, cun lò, chiêter fiòm che dêven int la padòla. Per eşèimpi, i fiòm che gnîve zò da l’ Apenèin rumagnôl, che an ‘gh la cavêven mìa andêr a dêr int al Po, perché al piân ed la campâgna l’êra pió bâs, a finîven int la Padûşa sèinsa arivêr int al mêr Adriâtich. Mò cun a lôr cuntènov purtêr âcva frèsca la mantgnîven vîva. A finîven in sté spropoşitêda còunca d’âcva, al Sâvi, al Ròunch, al Muntòun e al Lamòun (fôto 1 e 2)

In mèz a la padòl a gh’êren dimòndi ìşoli, che în stêdi pôst ed cumunitê umâni fîn da préma ed la Stòria. I prém abitânt de sté lêrga zôna a magnêven raîş, verdûra, frûta salvâdga, lât, pès e selvagîna.

A câşva ed la cunfurmasiòun dal trèin, caraterişê da lêrghi distèişi d’âcva, a stêven in dimòndi céch cèinter işolê, ciaschidûn ed quisché a fêven ‘na véta pió o mēno indipendèint da chiêter (fôto 3). Al lôr capâni êren fâti cun i materiêl che la natûra la zibîva: lègn, câni, êrbi sèchi, pantân.

Sté cà êren di palis atque virgultis, quacêdi ed câni ed padòl, cme la pavîra ([1]), ch’ le stêda druvêda, ânca se sōl ‘na quêlch vôlta, fîn a l’inési dal XX sècol.

Per dimòndi sècol sti spèc d’âcva êren i pûnt ed riferimèint ‘d un grând sistêma ed vâl ed pasâg tra la tèra fêrma e al mêr. Soquânti vâl êren navigâbili e permetîven ed rivêr al Mêr Adriâtich.

Cun al pasêr di sècol e al ritîr, pôch a la vôlta, dal j âchev, la pêrt cispadâna ed la Padûşa l’é dvintêda ‘na furèsta, selva litana, o ed còsta, ch’ la se şlarghêva dal Po Primêr o dal Rèn fîn a la via Emélia, per bèin 50 méj.

Tra i cèinter principêl ch’es catêven inséma a ìsoli ind la padòl bisògna numinêr: Cumâchi, Frêra, Ravèna, Ruvîgh, Âdria, Argînta, Spîna, Pumpôşa, Mulinèla e Portmagiôr. In pió a gh’êren al ìşoli dóve a’s catêven al Delési estèinsi. Cme dîş la scréta inséma a la chêrta ed la fôto 2: Laguna antica del Po nominata PADUSA, quale, secondo l'itinerario d'Antonino inferito da Gasparo Sardi, estendevasi da Nonantola sino à Ravenna in longheza di miglia 60 e secondo il Prisciano in larghezza di no e più Miglia.

Incô l’ambiĵnt naturêl ed l’antîga Padûşa l’armâgn in véta a Cumâchi e int al risêrvi naturêli protèti, cme l’òasi ed Vâl Sânta ed Campôt (Argînta) e l’òasi ed Pûnti Alberèit (mésa tra i lîd ed Ravèna ed Marèina Rumèa e ‘d Casêl Borsèti, òna dal j ûltmi forèsti ed pianûra d’Eurôpa e la pió grânda ed l’Itâlia.

Bunéfica

La bunéfica dal padòl l’é cumincêda cun al câmbi ed diresiòun dal fiòm Rèn int al Primêr cun al schêv dal Chêv Benedetèin int al XVIII sècol, e pó dal Chêv Napoleônich int al 1807

Vōş corelêdi

• Po
• Emélia-Rumâgna
• Pianûra Padâna
• Dêlta dal Po
• Elèinch_dal_zôni_ómdi_italiâni
• Chêv Benedetèin e Chêv Napoleônich

Nôta: sta pâgina ché l'é stêda inviêda cun na tradusiòun da it: Valle Padusa