Guèra 'd secesiòṅ americàna: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Creata pagina con "{{Metacaixa |id=0 |color= |bt1=Miranduléś |bticona1=16px |ps1= __NOTOC__ {{dialort | dial=Miranduléś}} File:US_Secession_map_1863_%28Blan..."
 
Nessun oggetto della modifica
Riga 9:
{{dialort | dial=Miranduléś}}
 
[[File:US_Secession_map_1863_%28BlankMap_derived%29.png|thumb|right|330px420px|1863: in blù i stat dl'ugnòṅ, in celèst i teritòri dl'ugnòṅ ch'i pruibìv'n i séruv, in śal i stat dl'ugnòṅ ch'i parmitìv'n i séruv, in aràns ciàr i teritòri ch'i parmitìv'n i séruv (reclamâcuntrulâ da la cunfederasiòṅ), in aràns scûr i stat dla cunfederasiòṅ]]
 
 
Riga 20:
== Elesiòṅ ad Lincoln e secesiòṅ di stat dal sud ==
 
In dgl'elesiòṅ presidensiàli dal 1860 al ''partî Republicàṅ'' dal candidâ [[Abraham Lincoln]] al vliva dar la libertà par léǵ a tut i séruv négar ch'i ér'n impgnâ a 'l servìsi dal famìji biànchi cun di bèsi e cun di sit ad tèra da lauràr. I stat dal sud i n éran briśa 'd acòrd e i pinsàvan che na deciśiòṅ dal gènar l'andìs cónt'r i sò dirìt custitusionài anc parchè l'ecunumìa di stat ''dixie'' la cuntàva dimóndi su la prudusiòṅ dal [[cutòṅ]] e dal [[tabàc]] di sò camp e i séruv i gh fàvan dimóndi cómad.
[[File:Abraham_Lincoln_O-77_matte_collodion_print.jpg|thumb|left|210px|Al presidènt Abraham Lincoln]]
 
[[File:Abraham_Lincoln_O-77_matte_collodion_print.jpg|thumb|left|210px180px|Al presidènt Abraham Lincoln]]
In dgl'elesiòṅ presidensiàli dal 1860 al ''partî Republicàṅ'' dal candidâ [[Abraham Lincoln]] al vliva dar la libertà par léǵ a tut i séruv négar ch'i ér'n impgnâ a 'l servìsi dal famìji biànchi cun di bèsi e cun di sit ad tèra da lauràr. I stat dal sud i n éran briśa 'd acòrd e i pinsàvan che na deciśiòṅ dal gènar l'andìs cónt'r i sò dirìt custitusionài anc parchè l'ecunumìa di stat ''dixie'' la cuntàva dimóndi su la prudusiòṅ dal [[cutòṅ]] e dal [[tabàc]] di sò camp e i séruv i gh fàvan dimóndi cómad.
 
I stat dal sud i n éran briśa 'd acòrd e i pinsàvan che na deciśiòṅ dal gènar l'andìs cónt'r i sò dirìt custitusionài anc parchè l'ecunumìa di stat ''dixie'' la cuntàva dimóndi su la prudusiòṅ dal [[cutòṅ]] e dal [[tabàc]] di sò camp e i séruv i gh fàvan dimóndi cómad.
 
C'n i vōt di grand eletōr di stat dal nòrd, ch'i psìvan cuntàr su n'indùstria śvilupàda, ''Lincoln'' al dvintàva al prim presidènt republicàṅ di [[Stat Unî]], mént'r i demucràtic i s éran divìś, cun dū candidâ difarènt, fra qvéi dal nòrd e qvéi dal sud ch'i vlìvan tgnìr-as stric i séruv.
 
'L 8 ad Favràr dal 1861, prima ch'al presidènt al tulìs al sò pòst, i sèt stat sudìsta d'l [[Alabàma]], dla [[Flòrida]], dla [[Geòrgia (USA)|Geòrgia]], dla [[Luiśiàna]], dal [[Missisìpi]], dla [[Carulìna dal Sud]] e dal [[Tèxas]] i ìvan decìś ad dastacàr-as da la federasiòṅ dand vita a i [[Stat Cunfederâ 'd Amèrica]], paéś in du i séruv i ér'n al 48,8% dla sò gint, cun presidènt [[Jefferson Davis]]. In dal Maǵ dal 1861 àtar quàtar stat ([[Virgìgna]], [[Arkànsas]], [[Carulìna dal Nòrd]] e [[Tennessee]]) i s śuntàv'n a la cunfederasiòṅ anc se soquànti cuntèi ucidentàli dla [[Virgìgna]], ch'i gh'ìvan pôc séruv, i sarnìvan 'd armàgnar cun l'ugnòṅ dand vita a la [[Virgìgna Ucidentàla]].
 
Un dascōrs a part al và fat p'r al [[Missouri]] e 'l [[Kentucky]]. Chi stat chè i éran neutrài anc se soquànt di sò pulìtig i éran da la banda dla cunfederasiòṅ e i ìvan dâ vita a di guèran-òra. In tut al manéri chi dū stat chè i n s èṅ mai unî ufisialmènt a gl'arvultóś.
 
== Al sud in buléta e fiṅ dla guèra ==
 
[[File:Jefferson_Davis.jpg|thumb|left|155px|Jefferson Davis]]
[[File:Andersonvillesurvivor.jpg|thumb|right|200px|Un suldâ dl'ugnòṅ scampâ a la parśòṅ 'd Andersonville]]
 
I [[Stat Cunfederâ 'd Amèrica]] i n gh'ìvan minga intensiòṅ ad cunquistàr i [[Stat Unî|Stat Unî 'd Amèrica]], ch'i éran più fòrt da tut i punt ad vista, ma sōl qvél ad fiacàr-i cun na guèra difensìva sprànd anc in 'n intervènt di stat dl'[[Euròpa]] cuma mediadōr. Par custrìnśar la [[Frància]] e 'l [[Régn Unî]] a dar-'g al sò ajùt ch'al n rivàva briśa, la cunfederasiòṅ l'iva pruâ a far-ag presiòṅ śmiténd ad véndar-'g al sò cutòṅ ma invéci ad ricévar di apòǵ pulìtig al riśultâ ch'i aṅ purtâ a cà 'l è stâ qvél ad pèrd'r al marcâ mundiàł dl'indùstria dal tèsil parchè i paéś dl'[[Euròpa]] i s éran piutòst spustâ vèrs al [[Braśìl]] e l'[[Ìndia]].
 
Cun di blòc navài 'l èśèrcit dal nòrd 'l iva anc blucâ i culegamènt c'n al [[Mèsic]] e l'ecunumìa di stat cunfederâ l'éra andàda a gambi p'r ària. Al 9 'd Avrìl dal 1865 al cmandànt dal trupi cunfederàdi, al generàł [[Robert Edward Lee]], al s arénd a 'l generàł dl'ugnòṅ [[Ulysses S. Grant]] a [[Appomattox Court House]] ([[Virgìgna]]). Sèt dè prima, crudàda la sità 'd [[Richmond]], al presidènt [[Jefferson Davis]] e part dal guèran cunfederâ 'l éra scapâ via in [[trêṅ]] vèrs sud par cuntinuàr la guèra tulénd sèg qvél ch'a 'rmagnìva dal teśôr dal stat. Al 10 ad Maǵ la sò fuga la finìs in di dintórar 'd [[Irwinville]] ([[Geòrgia (USA)|Geòrgia]]).
 
Gl'ùltim fōg ad cumbatimènt i gh'ìnan stâ in [[Tèxas]] fra 'l 13 ad Maǵ e 'l 2 ad Śugn dal 1865. Al 23 ad Śugn i suldâ sudìsta dal generàł [[Stand Watie]] i gh dàn'n a muć parchè i n in psìvan piò.
 
La guèra la finìs c'n al sud in śnòć. Par far-i turnàr cun tut i sò dirìt a 'l intéran dla federasiòṅ al guèran di [[Stat Unî]] al dà inìsi a na faś stòrica ciamàda l'[[Éra dla Ricustrusiòṅ]].
 
|sel=1