Curèz: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q111176 (translate me) |
:) |
||
Riga 1:
{{Metacaixa
| id=0
| color=
| bt1=Arzân
| bticona1=[[File:
| ps1=
__NOTOC__
{{dialortCass | dial=Arzân |cass=ARZ}}
{{SCHEDA_COMUNE
| COMUNE={{MSG|Correggio|ARZ=Curèz}}
| IMMAGINE=Correggio_Comune.jpg
| DIDASCALIA={{MSG|Palazzo del comune|ARZ=Palâs dal Cumûn}}
| CARTINA=REGGIO
| STEMMA=Correggio-Stemma.png
| PROVINCIA={{MSG|di Reggio nell'Emilia|ARZ=[[pruvîncia ed Rèz|ed Rèz]]}}
| NUMABITANTI=24501|NUMQUANDO={{MSG|gennaio 2009|ARZ=znêr dal 2009}}
| SUPERFICIE=77.79|ALTITUDINE=31|CAP=42015|PREF=0522|ISTAT=035020|CATASTO=D037
| LAT=44.7715|LONG=10.7811|NOMEGOOGLE=Curèz, còurs Mazzini 33
| ABITANTI={{MSG|Correggesi|ARZ=Curzèiṣ}}<!-- curzèsch l'é l'agetîv ed Curèz -->
| PATRONO={{MSG|San Quirino|ARZ=Sân Quirèin}}|FESTAPATRONO={{MSG|4 giugno|ARZ=4 ed zóign}}
| FRAZIONI={{MSG|Budrio, Canolo, Fazzano, Fosdondo, Lemizzone, Mandrio, Prato, San Biagio, San Martino, San Prospero, Villaggio industriale|ARZ=Bódri, Cànel, Fazân, Fosdònd, Lemisòun, Mândri, Prê, Sân Biêṣ, Sân Martèin, Sân Prôsper, indóstri}}
| CONFINA={{MSG|(nord) Novellara, Campagnola Emilia, Rio Saliceto, (est) Carpi, Campogalliano, (sud) San Martino in Rio, Reggio nell'Emilia e (ovest) Bagnolo in Piano|ARZ=(mezanôt) [[Nuvalêra]], [[Campagnōla]], [[Ré Salṣêr]], (matèina) [[Chèrp]] (MO), [[Campgajân]] (MO), (mezdé) [[Sân Martèin]], [[Rèz]] e (sira) [[Bagnôl]]}}
| SITO=www.comune.correggio.re.it
| SINDACO=Marzio Iotti|SINQUANDO=13/06/04
| TELCOM=630711|EMAILCOM=comune@comune.correggio.re.it
| DEMOGRAFIA={{DEMOGRAFIA|1861|11651|1871|12319|1881|12699|1901|14445|1911|16996|1921|19320|1931|18938
| 1936|19046|1951|19374|1961|19583|1971|20102|1981|20018|1991|20113|2001|20604|2007|23175}}
}}
''' Curèz''' (''Correggio'' in italiân) l’é un cmûn ed 24.501 abitânt in [[pruvîncia ed Rèz]]. L’é ûn di cmûn pió grând
<div style="float: right;">[[File:
= Stòria =
== Al j urégin ==
I stódi pió ed valōr a dân l’urègin ed la zôna ed Curèz a i depôsit aluvionêl di fióm e di turèint che a gnîven zò dal muntâgni, in particolêr al [[Treṣnêr]] e al [[Cróstel]]. La ‘stèsa urègin dal nòm Curèz la vîn fâta desgnîr a ch’ al j-êlti o curdòun dal trèin che gnîven só in mèṣa al j-inundasiòun dal vâl, ciamê gióst ‘’corrigia’’.
Da di schêv a ’s’è catê di rèst antîgh che dîṣen che ind la zôna a gh’êra dla gînta
Ed sicûr Curèz an n’è mìa nasû cme municépi rumân; al mfà vèder invēci ‘na cêra urégin medievêla lighêda al cmând longobêrd. Al nòm ‘’Coregia’’ a’s vèd
== I Da Curèz ==
[[File:Correggio palazzo principi colonne.jpg|thumb|200px|Curtîl del Palâs di Prîncip]]
Al 1009 al s’arfà invēci al prém documèint in dó a’s fà relasiòun di
Int al 1452, quând bèle i sô Sgnōri îven duvû rasegnêres a ripieghêr ind al vèci properietê ed ēren dòunca interesê prèma ed tót a rinfursêres secònd la lèg e secònd la diplomasèia dèinter ed lōr, L'imperadōr
[[File:
Ind la dûra quistiòun tra Francesco I e Carlo V i Da Curèz i àn sciēlt a la fîn de stêr cun l'imperadōr che, per bèin dō vôlti ind al 1530 e ind al 1532, l’à fât vîṣita a la sitê e ai sō Sgnōr.
== Al Principê ==
[[File:Correggio_il_Torrione.gif|thumb|200px|Al Turiòun]]▼
Ind al 1557-58 Curèz l’à ‘vû un lòngh asèdi da pêrte dal trópi ‘d la Lêga Sânta che a n’à butê zò al burghêdi sèinsa però a cavêrgla a cunquistêrla. In prèmi per sta fedeltê l'lmperaōr Ferdinando I int al 1559 l’à dê a Curèz al tétol ed Sitê cun privilègi ed batêr munèida. Ind al 1616, grâsia al pagamèint ed ‘na grôsa céfra, Curèz l’è dvintêda un Principêt.▼
Al tèimp polétich ed econômich, però, an n’ēra pió bòun per i Stêt cèch, ēren destinê a’d èsere més sòta dal Sgnuréi pió potèinti. Acsé l’è stê ânca per Curèz, favûri dal valèir pôch e da i guâi finansiâri e cun la lèg dal Prîncip Siro, ch’ l’ è gnû acusê ed faturêr e falsifichêr la monèida. Int al 1635 al Duchêt ed Mòdna, che da tèimp al mirêva a sté risultê, égh l’ à cavêda a dvintêr padròun dal Principêt. Da alōra, Curèz, l’é andê a drē al destîn dal Duchêt Estèins, égh l’à cavêda però, sopratót ind i prém tèimp, a mantgnîr ‘na relatîva indipendèinsa aministratîva e culturêla.▼
▲Ind al 1557-58 Curèz l’à ‘vû un lòngh asèdi da pêrte dal trópi ‘d la Lêga Sânta che
▲Al tèimp polétich ed econômich, però, an n’ēra pió bòun per i Stêt cèch, ēren destinê a’d èsere més sòta dal Sgnuréi pió potèinti. Acsé l’è stê ânca per Curèz, favûri dal valèir pôch e da i guâi finansiâri e cun la lèg dal Prîncip Siro, ch’ l’ è gnû acusê ed faturêr e falsifichêr la monèida. Int al 1635 al Duchêt ed Mòdna, che da tèimp al mirêva a sté risultê, égh l’ à cavêda a dvintêr padròun dal Principêt. Da alōra, Curèz,
Ind al cōrs dal '700 i sō rapresentânt în stê brêv a fêr nâser dal j impurtânt istitusiòun culturêli e scolastîchi e a promōver ‘n’ impurtânt riprèisa edilésia in sitê. Sté muvimèint ediléssi l’è cuntnvê ânca ind l’'800, mó an n’è mìa stê cumpagnê da un muvimèint cumpâgn né ind al piân socio-econômich, né in còl culturêl, e gnân in còl polétich. La sitê e la só clâs ch’ la cmandêva, fâta da proprietâri ed tèri ed cundisiòun nôbil o a vrîven dvintêrel, în stê fedēl al Duchêt Estèins e în armêṣ indiferèint a l’arnuvamèint sia cunômich e culturêl sia al spînti polétichi dal Risorgimèint.▼
▲Ind al
== Da l’unitê d’ Itâlia ==
Int al 1860, cun l'uniòun ed l'Emélia, ânca Curèz l’è andê a fêr pêrta dal Règn d'ltâlia. Al brèj politéchi j êren armêṣi fèirmi ind al mân dal blôch clerichêl moderê.
Sōl int al 1919 i socialésta égh l’àn cavêda a cunquistêr al colêg eletorêl ed Curèz e, l'ân dôp, l'aministrasiòun dal Cmûn. Int al dicèmber 1920 la reasiòun fasésta l’à cavṣê ché dō fra al sô prémi vétmi: A. Zaccarelli e M. Gasparini. Ind i mèis e ind j ân dôp dimòndi în stêdi
== L'amdâja ==
Curèz l’é tr’ al Sitê decorêdi al Valōr Militêr per la Guèra ed Liberasiòun
= L’êrt =
[[File:
Tót al cèinter l’è particulêr per la
Testimuniânsa dal gluriōṣ pasê l’è al Palâs di Prîncip in cōrs Cavour, fât a l'inési dal XVI sécolo da ‘n prugèt ed [[Biagio Rossetti]]. D’amirêr
Ed frûnt al palâs a’s câta la facêda dal Setsèint dal Teâter B. Asioli (1852).
S' as và avânti lòngh cōrs Cavour a’s rîva a la baṣélica dal sinchsèint ed
In via Borégh Vèc a’s pōl ânca visitêr la cà dal famōş
= Al j-êtri cêṣi =
[[File:
* Sân Jusèf', cun atâch al cunvèint;▼
* Sânta Cēra;
* la Madòna ‘d la Rōşa;
Line 82 ⟶ 90:
= Cunuméia =
Curèz, sitadèina d’ uşânsi cuntadèini (produsiòun dal [[Lambrósch arzân|lambròsch]] e ‘d la famōṣa óva
= Al frasiòun =
== Bódri ==
[[File:CorreggioOasiBudrioLaghetto.gif|thumb|200px|La risêrva ed Bódri]]
La burghêda, cun un antîgh castèl, da di documèint ed l' êlt medioêv.
Line 91 ⟶ 102:
Ind la via Imbreto a’s câta ‘na risêrva naturêla (fâta da un spèc d'âcva circundê da ‘na mâcia salvâdga) ch’ la fà cme da ricôver per dimòndi gèner ‘d uṣèl fés e ‘d pâs.
A’s trâta ed n’êtra chêva ed tèra crēta bandunêda in dó gh'é ‘na sēva fésa cun di êlber da séma, ch’ l’ é ed fiânch a dréta dal lêgh.
== Fazân ==
Numinê bèle int al X sècol tra i bèin dal cunvèint arzân ed Sân Prôsper, int al 1407 l’é andê sòta i Da Curèz. La cēṣa parochiêla ed Sân Dunèin, dimòndi vôlti arfâta, a’s presèinta incō da l'ûltem arnōv dal XIX sècol. Al d’ed dèinter adôb ed valōr e ôvri d'êrt di sècol XVIII-XIX, cun al Sânt'Antóni Abê 'd Luigi Asioli.
== Cànel ==
Numinê fîn da ân 935 e arcurdê tra
== Fosdònd ==
Arcurdê int al X sècol, l’à fât pêrt dal patrimòni préma di [[Canòsa (faméja)|Canòsa]] e dôp di Da Curèz. A gh’ēren l'antîga pēv ed Santa Maria ed Camporotondo e dû castê. La cēṣa ed l’ Asèinsia dal dé d’incō, fundêda a i prém dal' XI sècol, la tîn da cât ind al mzûri di mûr d’ed fōra sègn ed la costrusiòun rumânica. A d’ed dèinter di pès rumânich e ôvri d’êrt di sècol X VI - XIX, tra quisché l’Asèinsia ed Crést ed Luigi Asioli.
== Almisòun ==
Al nòm dal pôst al deṣvîn dal nòm personêl longobêrd Lamizo. L’é arcurdê int al 1311 ind i Statût ed Rèz e ind al “Liber focorum” dal 1315. L’ à fât pêrt ed [[
== Mândri ==
Bèle cgnusû ind al tèimp di longobêrd, l’à fât pêrt ed l'antîga zôna di ''Centum juges'' (da la larghêsa dal terèin). La cēṣa ed Sân Salvadōr , cgnusûda fîn dal XII sècol, l’é stêda arfâta dimòndi vôlti ind i sècol XVII e XVIII. L'aspèt d’adès l’é còl
== Manderiōl ==
Un tèimp ''Val Putrida'' , l’é numinêda bèle préma dal Mél cun al só antîgh castèl e la capèla atâch. La cēṣa ‘d l'Anunciasiòun l’é stêda arfâta completamèint tr’ al 1754 e al 1756 insém a un
== Prê ==
Bèle pôst abitê stâbil ed l'etê dal brònz (II milèni a.C.), ind al tèimp medioevêl l’é stê pôst 'd un castèl
== Sân Biêṣ ==
Ind i tèimp antîgh
== Sân Martèin Céch ==
‘Na mési insém ed un móc ed cèchi véli cuntadèini medievêli, numinê dal XII sècol. A gh’é nasû al pitōr Girolamo Donnini e al stòrich Michele Antonioli. La cēṣa ed Sân Martèin Céch, ‘d uṣansa stòrica dimòndi antîga, l’é stêda arfâta completamèint tr’ al 1892 e al 1894 da j inzgnêr Negri e Aimi sèinsa un stîl particulêr cun la carateréstica grôsa nécia ed la facêda. Al d’ed dèinter ôvri di sècol XVIII - XX, tra quisché ‘na Madòna cun al Bambèin ch’al dà al ruşâri a Sânta Catarèina e a Sân Dumènico ed Girolamo Donnini. Ed fiânch la caplèina di prēt môrt al tèimp ‘d la secònda guèra mundiêla. Atâch a la cēṣa al Muséo dal j êrti e dal j uşânsi popolêri, cun dèinter mél e pió bagâj.
== Sân Prôsper ==
La cēṣa ed S.Prôsper, arcurdêda fîn dal sèc. XI, l’é stêda, da préma, sòta al cunvèint cun al ‘stès nòm ed Rèz, pó a la pēv ed Fosdònd e a la fîn, ind al sèc. XVI, a la cēṣa ed Curèz. La costrusiòun d’adès l’é stêda tirêda só fr’ al 1846 e al 1866 insém a un prugèt ed Francesco Forti. Fra j adôb a và numinê un stindêrd per procesiòun ôvra ed Luigi Asioli.▼
Da nutêr, atâch, in dó pasêva la vècia ferovìa, sia l'uratôri ed S. Maria Maddalena del sèc. XVIII, sia la chêva Canōva, chêva ed tèra ed crēta bandunêda, incō zôna naturêla cun mâcia e cun tóti al bèsti dal zôni ómidi. ▼
▲La cēṣa ed S.Prôsper, arcurdêda fîn dal sèc. XI, l’é stêda, da préma,
▲Da nutêr, atâch, in dó pasêva la vècia ferovìa, sia l'uratôri ed S. Maria Maddalena del sèc. XVIII, sia la chêva Canōva, chêva ed tèra ed crēta bandunêda, incō zôna naturêla cun mâcia
= Gînta ed Curèz famōṣ =
[[File:FotoTondelli.jpg|thumb|200px|Pier Vittorio Tondelli]]
Curèz l’é cgnusû ânca perché a gh’é nasû al pitōr dal rinasimèint Antonio Allegri, ciamê al Curèz (dal nòm ed la só sitê), al scritōr Pier Vittorio Tondelli ed al canânt e avtōr [[Luciano Ligabue]], che incòra adès l'é ed cà e ch’ l’ é armêṣ lighê a la sitê in dó l’é nasû, ch’ l’ é presèint in môd stâbil ind al sô cansòun. Al sunadōr ed sebiulèin [[Andrea Griminelli]], alēv ed Rampal a Parîgi, famōṣ in tót al mònd per avèir cumpagnê i cuncêrt ed Pavarotti, cme ind l’inavgurasiòun di mondiêl ed balòun ind al
Sèimper ed Curèz l'artésta e cantânt di [[Modena City Ramblers]] [[Elisabetta Vezzani]].
Ind al spôrt fà spéch al zugadōr [[Salvatore Bagni]], ch’ l’ à zughê int la Nasionêla e l’ à vînt insèm a [[Diego Armando Maradona]] al stòrich scudèt a Napoli, adèsa cngusû cme
A gh’é stêda ed cà [[Leonarda Cianciulli]] ciamêda la ''Saponificatrice di Correggio'' (Montella 1893 – Pozzuoli 1970).
== Materiêl pr'andêregh in fònda ==
{{BIBLIOGRAFIA|RIFERIMENTI=# Alda Arata - Niccolò da Correggio nella vita letteraria e politica del tempo suo : (1450-1508)
# Gabriele Fabbrici - Correggio e Novellara tra Quattrocento e Cinquecento : aspetti di storia urbana - Correggio : Società di studi storici, 2005 ▼
#
▲# Gabriele Fabbrici - Correggio e Novellara tra Quattrocento e Cinquecento : aspetti di storia urbana
# Riccardo Finzi - Correggio : guida storico, artistico, biografica - Reggio Emilia : Tipografia editrice Libertas, 1949 ▼
# Riccardo Finzi -
▲# Riccardo Finzi - Correggio : guida storico, artistico, biografica - Reggio Emilia : Tipografia editrice Libertas, 1949
#
#
#
# Guida rapida alla Basilica di S. Quirino e cenni storici sulle chiese di Correggio - A cura della Parrocchia. - Reggio Emilia : Editrice Age, 1976
# Viller Masoni - Correggio : cinque secoli di politica culturale - Bologna : Analisi, 1988 ▼
#
# Antonia Tissoni Benvenuti - Nicolo' da Correggio e la cultura dicorte nel Rinascimento padano - Reggio Emilia : Cassa di risparmio, 1989.}}
<br>
<div class="Riferimeint GrisOrlee">
<div style="font-size: 90%;">
'''Nôta''': cla pâgina ché l'é stêda fâta cun la tradusiòun ed '''[[:it: Correggio (Italia)|
| sel=1▼
▲|sel=1
}}
|