Natale Prampolini
Artécol in dialèt arzân
Natale Prampolini (Rèz 25 dicèmber 1876 – Ròma 18 avrîl 1959) L'é stê un inzgnēr, bunificadōr e senadōr italiân.
La véta
modificaNasû a L'Uspési 'na frasiòun ed Rèz int al 1876, da Girolamo e da Beatrice Davoli, l'à cumincê i stódi universitâri, e int al 1900 a 24 ân, al s'é laureê in inzgnerìa a l'universitê ed Turèin. Al tèimp di stódi as sintîva purtê vêrs i laboratôri sientéfich, in particulêr quî ed chémica. In un prém mumèint al só lavōr l'ēra ind l' indóstria di cuncém, al s'é impgnê e l'à fât e strêda int al râm ed la chémica industriêla, cunvînt dal şvilóp ch' l' aré 'vû int al 1900. Al fà vèder subèt al só carâter ânch in sté câmp cun al fêr dimòndi stabilimèint e avèir, per la só prâtica e per l'impègn ch' al gh'à més, l'incâregh ed diretōr tètnich ed l' Unione Italiana Concimi cambiêda pó dôp in Società Montecatini. Pó dal 1919, Prampolini al 's impègna quêşi sōl int al bunéfichi.
Per i bòun lavōr fât l'à meritê, int al 1920 a sōl 44 ân, la nômina a Cavalēr dal Lavōr.
Sînch ân préma l'à cumincê a interesêres dal bunéfichi a 'gh mèt tóta la só pasiòun e al só inzègn, al mócia acsé 'na arcgnusûda cumpetèinsa tânt ch' al vîn sgnê cme ûn di pió grôs spēlter ed problēma ed bunéfica. Al mòstra tót al só impègn per utgnîr dal tèri pantanōşi un trèin agrécol, a vantâg ed la cunuméia e 'dla riprèişa socêla ed chi pôst malsân. Al pôrta a cumpimèint e al lîga al só nòm a grandiōş ôvri idravlîchi che armâgnen incòra incō da tōr cme mudèl. Int al 1911 al spōşa Marianna Tirelli (1891-1970), ch' la lîga al só nòm mìa sōl a 'n interesânt stôria ed la véta ed Maria Luigia ed Pèrma, mó préma ed tót al j ôpri péi, cme l'istitusiòun 'd un durmitōri in véia ed l'Abate a Rèz per quî che gnîven fōra da la galēra, in pió la s'é interesêda al j idèj culturêli, l'à favurî la prumusiòun, tra chitêr, ed dō impurtânti mòstri: int al 1923 la mòstra ed l'êrt antîga arzâna e int al 1938 còla dedichêda al pitûri dal Chierici.
I lavōr fât e j incâregh avû
modifica- Int al 1920 l' invéia la Bunéfica Parmigiana Moglia, ch' l' interèsa 70.000 èter ed tèri ed la pruvîncia ed Rèz di teritôri ed Nuvalêra, Fâbrich e Rōl e còla ed Mòdna ind i teritôri ed Chêrpe Nōv. A gh' é stê dê la cumènda ed la Curòuna d' Itâlia
- Int al 1924 l'é l'inventōr e presidèint ed la Soc. An. Bonifiche del Mezzogiorno, ch' la gh'à la mîra dal risanamèint ed la piâna ed Sibari in Calabria.
- Int al 1926 a cumîncen i lavōr ed la bunéfica ed Pisciare. Cun al custrusiòun ed 3 canêl principêl, còl dal j âchev êlti lòungh 37 chilômeter, còl dal j âchev ed mèz ed 32 chilômeter e còl dal j âchev bâsi ed 27 chilômeter. Cun 5 impiânt ed pûmpi. I dugaròun a sti cōrs d' âchev artificêl a gh'àn un şvilóp ed bèin 1.200 chilômeter.
- Int al 1927 al cumîncia i lavōr ed la bunéfica Pontina. Int al cunsôrsi Pontino al pió grôs problêma l'ēra la bunéfica da fêr cun l'alvêda mecânica. L'é stê dòunca necesâri fêr 12 impiânt ed pûmpi da bunéfica, tra quisché al pió impurtânt l'é còl ed Mazzocchio dóve sèt pûmpi a tîren só bèin 30.000 léter 'd âcva al secònd. Ind l' istès tèimp di lavōr idrâvlich în stê fât: 'na rêda stradêla ed 600 chilômeter; dēş vilâg ed campâgna, dû impiânt per daquêr a Colonia Montenero e San Vito per servîr 4.000 èter ed trèin. Per dmèj capîr la grandioşitê dal lavōr bâsta pinsêr che al giurnêdi ed lavōr in rivêdi a 18.548.000 e la spèişa totêla l'é rivêda a 870.000.000 ed frânch ed valōr ed préma ed la guèra.
- Int al 1928 al prugèta la centrêla elètrica, insém a la rîva mudnèişa dal turèint Dôl, ed la putèinsa ed 50.000 HP e bòuna ed prudûr 50 miliòun ed Kw al servési di Cunsôrsi ed la Bunéfica ed la pruvîncia.
- Al 2 ed mêrs dal 1929 l'é numinê senadōr dal Règn, l'é elèt Presidèint ed la Cumisiòun legişlatîva dal Senêt per l'agricultûra.
- Int al 1931, per un rapôrt al la Socetê dal Nasiòun, al và in Grécia per studiêr e fêr fêr di prugèt relatîv al bunéfichi ed la Macedonia. In cl'ucasiòun l'é stê ciamê dal presidèint ed la Repóblica grēca Vanizelos, che, per i lavōr fât, a 'gh cunsègna al tétol d'unōr dal grând curdòun ed l Ordine della Fenice.
- Int al 1932 al stódia só incâregh dal Gvêren Grēch al piân ed bunéfica dal teritôri ed Salonicco.
- Int al 1934 al và a fêr pêrta dal Cunséli superiōr di LL.PP. a gh'é stê dê l'amdâja d' ôr ed préma clâs per i meritèvol ed l'istrusiòun.
- Int al 1934 al dvèinta Presidèint dal Consorzio Grande Bonificazione Ferrarese e dla Società Bonifiche Terreni Ferraresi al tîn sté cârichi fîn al 1945.
- Int al 1938 l' é presidèint ed l' Istituto Italo-Bulgaro per la Bonifica Integrale, lé numinê cumisâri ed l Ente Bonifiche Albanesi (Eba) cun la centrêla a Ròma.
- Int al 1938 al mèt zò i prugèt per la bunéfica ed tóta la zôna atâch a la côsta da Scutari a Butrinto, lêrga pió ed 200 méla èter, e al fà tóti al j ôvri ed bunéfica idrâvlica e 'd sanitê ind la zôna ed Valona a cumincêr dal teritôri ed Durazzo, al mantîn la cârica fîn al 1943.
- Int al 1940 a gh'é stê dê al tétol ed Cûnt dal Circeo.
- Int al 1947 ciamê dal gvêren argintèin, al và int al paèis sudamericân per di eşâm e di stódi che riguardêven la bunéfica ed teritôri dimòndi lêregh.
- Presidèint ed l' Istituto Zootecnico ed Rèz
- Presidèint dal Collegio ingegneri ed la pruvîncia ed Rèz
- Pesidèint ed la Società per gli studi sulla malaria
- Presidèint ed l' Associazione Ricostruzione e Rinnovamento Agricoltura
- Presidèint ed la SEPE ch' la póblica Mondo agricolo
- Vîce Presidèint ed l' Associazione Nazionale fra i Consorzi di Bonifica e di Irrigazione
- Al fà pêrt ed la Commissione per la compilazione del T.U. delle leggi sulle Bonifiche
- Al fà pêrt ed la Commissione Provinciale Romana di studio per la Bonifica Integrale
- Al fà pêrt dal Consiglio d’amministrazione della Società Agricola Industriale dell’Agro Pontino
- Al fà pêrt dal Comitato Nazionale dell’Ingegneria ciamê da Guglielmo Marconi.
- Per dimòndi ân al fà pêrt dal Cumitê Diretîv ed la rivésta publichêda da l' Istituto di malariologia
Sibèin i dimòndi incâregh, Prampolini l'à publichê divêrs stódi, in grân pêrt lighê a la só ativitê ed cumpetèint e stimê bunificadōr
In ricôrd ed Prampolini l' Istituto Archivio ed Latina ind j ân '80 l' à curê 'na publicasiòun dóve as arcôrda cme:
A Latina, aşvèin al câmp e spurtîv, a gh'é stê dedichê óna dal piâsi centrêli ed la sitê e ind l' Archévi de Stêt în stê purtê i cartèg ed la bunéfica Pontina dóve în documentê al ôvri fâti dal Prampolini.
Materiêl pr'andêregh in fònda
modifica(manca):
- Andrea Borella (a cura di), Annuario della nobiltà italiana, Teglio, S.A.G.I., 2010, vol. 2, parte II.
- Emilio Gentile, Emilia Campochiaro (a cura di), Repertorio biografico dei senatori dell'Italia fascista, Napoli, Bibliopolis, 2003, vol. 4.
- Nicola Tirelli Prampolini, Tre reggiani da ricordare: Giovanni Prampolini, Natale Prampolini, Luigi Tirelli, Reggio Emilia, Strenna del Pio Istituto Artigianelli, 2009.