Mugljäga

C'l artìcul chè 'l è scrit in Pramsân

La Mugljäga l'é al frutt 'd l'òmònima pianta'd la sòrta Prunus armeniaca c'la fa pärta dal stès gènòr di pèrsèc, dil brugnì e dil srési.

Órigin e difusión

La mugljäga l'é óriginèria'd la pärta séténtrionäla'd la Cina ai cónfén con la Rûsia. Pù ed cincóv-mila an fa la s'é difusa in t'l'Asia santrèla e pò in Armènia (c'la ga dè al nòmm).

I roman i l'an pò portäda in Itâlja intórna al 70 primà'd Crist, ma la difusion in tut al Meditérâni l'é dovûda aj arabi, di fâti la paròla itâljana par ćiamèr la mugljäga, osìa albicocca, la se smija bombén a la paròla araba al-barqūq. I róman i la ćiamevòn præcox in latén, paróla c'la se smija a còla ch'incò la s'drova par ćiamär in italjan una sòrta ed pèrsèch: la percoca.

Déscrisiòn

L'é una piânta c'la pól rivär anca a dòdòz o trèdòz mètor d'altèsà al stèt salvadégh. Quanda coltiväda, éd sòlit, la véna parò tgnûda sòtà i tri mètòr e méz al mâsim, par isór pù coméd a catär su i frutt.

La mugljäga, c'la pärda'l foij d'invèrén, la ga una ćioma a forma'd ombrélà impalchèda in sim'ma a di bròc putòst sutil. Il foij i én lónghi sèt o òt bòr, a pònta, con un bord a fil éd résghèt e un picól c'al tira al ròss.

I fiór i én compaign –o par lo meno simil bombén– a cui'd la brugnà,'d la srésa e su par sò a tutì il pianti dal gènòr Prunus.

Al frutt l'é una drupa con'na pélà c'la pèra'd vélût, una pólpa tgnisà e una marólà dûra con déntor un'amàndóla c'la fa da sménsa. Il mugljäghi i vénón maduri par Mağ, Zugnn o Luij.

Variétè

A gh'é un muć éd variétè'd mugljäga e socuanti i préséntén auto-sterilitè, osìa mi'a sempór i lighén i fioór s'i én da loór, par tant a ghé da tgnirni cónt quanda a s'ni vól piantér ätor che vunà.

Réèla d'Imola, la madura in Luij e le bón'na bombén, un témp l'éra la variétè pù difusa in Emilja mo l'é städa abandonäda par la scalaritè ed madurasjón di frutt, carataristica che mäl s'adata a l'agricóltura mecanisèda di giórén d'incó.

Clima nesésèri a la coltivasión

Le'na pianta c'la ténà bombén al fräd parò la fiorisà prést e par tant a n'conèn'na miga coltivärla in chil zòni indò a zéla anca in t'i méz primaverîl.