Bég luzoór

Artìcol in dialètt pramsân

Bég luzoór
Un masć dal gènór Luciola.

Clasificasión siéntifica
Dominì	Eukaryota
Rèign	Animalia
Sotà-rèign	Eumetazoa
Phylum	Arthropoda
Subphylum	Tracheata
Clâsa	Insecta
Sotà-clâsa	Pterygota
Órdin	Coleoptera
Famija	Lampyridae

I bég luzoór, ćiamè'd frecueént anca luzì (sing. luzà), i'én'd insétt ed la famija di Lampyridae (Latreille, 1817) c'la fa pärta'd l'órdin di coleòtéri. In tut al moónd a ghe pù'd dò-milà sòrti ed bég luzoór ch'i vénén ragrupèdi in cincov sòtà-famij:

Descrizjón e biólógia

Un bèg luzoór in méza l'èrba.

Adûlt

I adûlt ed bég luzoór i'én caraterisé da'na pélà môla, da dù oòć grând e da sés sanfi curti. In gènar i g'an di coloór smoòrt e smóltì: i masć dil sòrti evropèi i én nigór e giäld o ròss in cò, il fèmni i én tutì scuri o in un quälc cäs gialdén'ni.

Tutì il sòrti'd la famija i gan la caratéristica éd fär luza da von o pù toc ed la còvà, ed sòlit col terminäl, tòc ch'i én transparént da la pärta dal stomégh. L'é un fénòméno c'al vén ćiamé bioluminésénsa e a pära che ogni sòrta ed bég luzoór la gâpia'na fraquénsa ed lampégiameént e una luminositè difarénta da chiätri.

Al lampegiameént chi fan al sérvisà par catäros e acopiäros e di fati, spécialmént in chil zoni chi én pu iluminédi artificialmeént, i én a dré sparír.

I masć a pära ch'i n'magnón miga gninta (i polén fär sénsa parché i scampén pòc bombén) e il fèmni, a seconda d'la sòrta, i magnón dil foij o di insétt. Adiritura i an scóvèrt ch'il fèmni ed'na sòrta ed bég luzoór américan i én bón'ni'd imitär al lampegiamént ed chiätri sòrti par färni gnir asvén un quälch individóv e magnérèl.

Lärva

Il lärvi i én generalmént tutì nigri parò a seconda'd la sòrta a gh'n'é anca ed ćiasèdi ed giäld o'd roósa.

Il lärvi i s'movén ed nòta anca se n'le miga difìcil catärni'n gir ed gioórén a câza o p'r i fat loór. I magnón ätor che dil coòcli, bésti gnudi pu räri anca lor, e còsté l'é n'ätor ed chi motiv par cui i bég luzoór i én gnu sempór pu rär.

Lärva ed bég luzoór ed la sòrta Lampyris noctiluca a dré a magnèr'na coòcla.

Oóv

I oóv, ch'i vénén mis sò a tàca di sass sven a dl'âcua, i polén fär luza anca loór.