Brìscula
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
La brìscula l'è un śóg ad carti 'd urìgini itagliàni ch'a s fà cun un mas ad 40 cun quàtar sém (cóp, danâr, spadi, bastòṅ). Dal nòstri bandi i s dróan al carti ad Piasëinsa, ispiràdi a quéli spagnóli, ch'i gh'aṅ du mas difarènt: quél vèć (fiṅ a i an Sinquànta) al gh'à al figùri p'r intér mèntar in cal nóṿ al figùri i èṅ fati a mèś dal du bandi (acsè i n èṅ mai culgàdi).
In Itâglia i s càtan anc di mas tradisiunài di àtar pòst cuma quéi bergamàsc, bresàṅ, napulitàṅ, sicigliàṅ, treviśàṅ o rumagnól.
A s śóga ad sòlit in du o in quàtar (a còpi); quànd a s è in tri, a s tóś via na carta, generalmènt al du ad cóp. Al scòp dal śóg 'l è quél ad far sù più punt ad chi àtar faghénd la sóma di punt dal carti ciapàdi durànt la partìda.
A gh'è anc di campiunàt nasiunàl ad brìscula, i prim i èṅ stâ in dal 1978 a Nâpol in dla Vila Pignatelli.
Règuli
Dòp avér misćiâ al carti, al masér al dà tri carti p'r òṅ pò al dasquàcia na carta (la brìscula) e a gh mét in sima al mas quèrt, lasànd fóra la brìscula a mèś in manéra che tut i la pólan védar. A cal punt chè al taca al śóg ch'a sa śvilùpa in na sèrie ad pasàǵ ciamâ maṅ.
La prima maṅ l'è vèrta dal śugadór a dèstra dal masér. Chi lò al buta śò in sal tàvul na carta a piaśér e anc chi àtar i fan cumpàgn, òṅ a òṅ, prilànd in sèns briśa uràri.
Tut al man i èṅ vinsi dal prim śugadór ch'al la vèra ma s'a gh è dal brìsculi in sal tàvul, a vins quél ch'al l'à śugàda più élta. S'a n gh è minga dal brìsculi, n'atra manéra par vìnsar la maṅ l'è quéla ad strusàr śugànd na carta dal stés sém ad quéla ch'l'à vèrt al śóg, ma più élta.
Quést chè 'l è 'l órdan 'd impurtànsa dal carti dla brìscula (da la più élta a la più basa):
- Càrag: as (1), tri (3)
- Figùri: rè (10), cavàl (9), fant (8)
- Flénghi o Flisi: sèt (7), siē (6), sinc (5), quàtar (4), du (2)
Al śugadór ch'al vins la maṅ al gh'à al dirìt ad tacàr la maṅ ch'a vèṅ dòp ma prima tut i gh'aṅ da tór na carta da 'l mas, a partìr da quél ch'l à vins la maṅ dal mumènt. Al carti ciapàdi i s ténan sèg quèrti.
A s và avànti in cla manéra chè in fiṅ ch'al carti i n èṅ minga finìdi. A cal punt lè, i s còntan i punt dal carti ciapàdi durànt al śóg e, quél ch'l à fat più punt, al vins. I punt dispunìbii in tutàl i èṅ 120, sécond 'l órdan descrìt chè 'd sóta:
- Càrag: as (11), tri (10)
- Figùri: rè (4), cavàl (3), fant (2)
- Flénghi o Flisi: gnanc un punt (0)
Quand a s śóga in quàtar, i s métan insém al carti ciàpadi da la còpia durànt al śóg. In dl'ultma maṅ, da spés quéla ch'la cònta dabòṅ parchè in bal i gh'èṅ ad sòlit dimóndi càrag, i śugadór i pólan scambiàr-as al carti p'r un mumènt in manéra ad savér quél ch'al gh'à c'l àtar. A s pól dascórar durànt al śóg ma briśa in dl'ultma maṅ.
A la fiṅ a vins quél ch'a muciâ sù più 'd ssanta punt. S'a s śóga in quàtar, i punt par vìnsar i càmbian partìda par partìda, quél ch'l è sèrt 'l è che chi gh à da méno ad quarànta punt 'l è impusìbil ch'al vinsa.
S'a gh è un paréǵ in di punt, a n vins ninsòṅ: la partìda l'è pata.
In dla tómbula ad Mingoùn, al 61 al s cumpàgna sèmpar cun al dit: "Ssantòṅ i èṅ asè", pròpria p'r indicàr che 61 punt i èṅ a basta par vìnsar a la brìscula.
Quànd òṅ 'l è pîn ad càrag a s diś ch'l è impgnâ mèntar quànd al śóga na flénga a s diś ch'al và a lis.
I ségn
Quand a s śóga in quàtar, a s pól far di ségn a c'l àtar dla còpia par far-ag capìr quél ch'a s tèṅ in maṅ. Quìst chè 'd sóta i èṅ i ségn cunvensiunàl dla brìscula:
- As ad brìscula: làbar sarâ in fóra (cuma s'a s mandìs un baś)
- Tri ad brìscula: tiramént dla bóca da na banda
- Rè ad brìscula: òć in cēl (cuma s'a s guardìs ad sóvar)
- Cavàl ad brìscula: tiràr sù na spala
- Fant ad brìscula: na mèśa linguàsa (cun la punta dla lìngua in fóra)
- 7 6 5 4 2 ad brìscula (ciamâ fèrum): pòlas e ìndas sfargâ in présia (cuma s'a s gh'is di bèsi)
Nóm dal carti
Dal nòstri bandi, 'l as ad danâr al s ciàma Pitóna (o anc Tòca), 'l as da spadi al s ciàma Angiulèṅ, 'l as ad cóp al s ciàma Piléta e al sèt ad danâr al s ciàma Sèt bèl (o Bèl sèt).
Variànti dla brìscula
La brìscula la gh'à anc dal variànti, dal manéri difarénti ad śugàr-la.
- Brìscula dasquaciàda: tut al carti di śugadór i èṅ dasquaciàdi acsè a s pól védar sèmpar al carti ad chi àtar e anc la prima dal mas parchè quést chè 'l è mis a cul in sù.
- Brìscula quaciàda: tut al carti di śugadór i èṅ quaciàdi e, quànd a s in śóga una, a s và a cul.
- Brisculòṅ: a s śóga cun sinc carti a tèsta e la brìscula la n gh è mia, donchìna a gh'è na sóla manéra ad ciapàr la maṅ ad chi àtar, quéla ad strusàr.