Avtostrêda dal Sōl

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

L' Avtostrêda dal Sōl (Autostrada del Sole in italiân) oséja la A1 ind la numerasiòun dal j avtostrêdi italiâni, l'é la pió lòunga ed còli che gh' în adèsa.

Strêda principêla ed la rêda avtostradêla italiâna, l' unés Milân a Napoli la pâsa da Bològna, Firèinsa e Ròma, per 'na lunghèsa ed 759, 6 chilômeter in tót.

L'é stêda inavgurêda al 4 otòber 1964, sòta la presidèinsa dal cunséli 'd Aldo Moro.

Quând l'avtostrêda, ind al trât Firèinsa Ròma, la vîn bluchêda, as dîs che "l'itâlia l'é tajêda in dû"

Stôria

L'Avtostrêda dal Sōl l'é stêda dimòndi vrûda dal Gvêren d' j ân '50 per dêr 'na mân a fêr turnêr a tirêr la cunuméia nasionêla.

Préma ch' la fós finîda i câmion, per andêr da Napoli a Milân, égh metîven cîrca dû dé ed viâş. A fêr 'na strêda in dóv' as prîva andêr pió fôrt l' aré dòunca scurtê i tèimp di colegamèint e cun còst l'aré sbasê i prèsi di gèner al cunsóm.

La mésa zò ed la préma prêda l'é dal 27 ed mâg 1956. L'inavgurasiòun dal prém tròunch, da Milân a Pèrma, l'è dal 7 dicèmber 1958. L'avêrta dal trât da Bològna a Firèinsa l'é sucèsa al 3 dicèmber 1960. Còl da Ròma a Napoli, al 22 setèmber 1962. L'intêra ôvra l'é stêda finîda al 4 otòber 1964, cun l'avêrta dal trât fra Chiusi e Orvieto: fîn a cla dâta tót i mèz ēren custrèt a d'andêr fôra a i casē ed Chiusi e Orvieto e fêr la vècia Strêda Statêla 71 Ómbra-Casantinèişa-Romagnōla.

La costrusiòun ed l' avtostrêda A1, l'é stêda dêda a l'inzgnêr Fedele Cova.

Dal 1988, cun la costrusiòun dal trât Fiano Romano – Cesano, dmèj cgnusû cme bretella, al j avtostrêdi A1 Milân-Ròma e A2 Ròma-Napoli în dvintêdi un'ònica avtostrêda, la A1 Milân- Napoli. L'A2 l'é stêda acsé scanşlêda da l'èleinch dal j avtostrêdi.

I trât ûn pr'ûn

Trât Milân-Bològna

Incō l' A1 la cumîncia ind la zôna tra mezdé e matèina ed Milân cme cuntinvasiòun ed l'Avtostrêda A51 ("Tangensiêla Est Milân"). Al trât d'adès tra la Tangensiêla Est e al şvîncol ed Sân Dunê Milanèiş l'é 'na variânt dal percōrs vèc ed la A1 ch' la finîva diretamèint ind al cèinter abitê ed Milân.

Aşvèin a Sân Dunê Milanèiş as unés cun l'Avtostrêda A50 ("Tangensiêla Ovest ed Milân"). La travêrsa la Pianûra Padâna la cór ed fiânch a la Via Emélia, cun trèi cursèi pió còla d' emergînsa per sèins ed mêrcia, la tòca al sitê ed Lodi, Piasèinsa, Pèrma, Rèz e Mòdna.

A mezanôt ed Pèrma as unés l' l'Avtocamionêla ed la Cîşa, a mezanôt ed Mòdna as unés l' Avtostrêda dal Brennero. A Bològna a cumîncia la diramaziòun per la Tangensiêla e per l' Avtostrêda A14 Adriâtica al trât Mòdna-Bològna l'é stê şlarghê a quâter corsèi.

A 'd agòst 2007 în stê finî i nōv incrōş per l' Avtostrêda A21. J inèst sìa in diresiòun ed Turèin che in diresiòun ed Brèsia în ed gèner a "inèst dirèt", an n'é mìa necesâri dòunca traversêr la barēra ed Piasèinsa Sud

Trât Bològna-Firèinsa

Ciamê ânca "trât apenénich". Al travêrsa l' Apenèin Tôsch-Emiliân cun un percōrs ardî réch ed galeréi e viadòt. S' as tîn cûnt ed sōl i pûnt e i viadòt ed particulêr intèresi inzgneréstich, ind al trât Bològna-Firèinsa as in cûnten bèin 45 per 'na lunghèsa ed 11,5 chilômeter in tót.^[1]Tra i pió impurtânt e spetacolêr as cûnten al viadòt 4 ciamê Sambro lòngh 340 m., êlt 44, e tgnû só da 'n êrch cun 'na lûş ed 140 mêter. Al Biscione lòngh 270 m. êlt 96 fât in cûrva cun un râg 'd 1 chilômeter, e sustgnû da un êrch lêregh 130 mêter. Al 18 Merizzano, 418 m.,susgnû da dû êrch (87 mêter l'ûn) cun al carşêdi un pô in cûrva (cun râg 900 m.). Al 21 Poggettone e Pecora Vecchia, 455 m. ed viadòt só 8 êrch polegonêl. Al viadòt 29 Aglio lòngh 440 m. e tgnû só da 'n êrch ed 164 m. ed lûş.^[2]^[3]Bisògna in pió numinêr i 6,6 chilômetr in tót ed galeréia per la carşêda a mezdé e i quêşi 5,9 chilômeter ed còla a matèina.

Adès l'é in costrusiòun la "Variânt ed Vâlich", ch'la permetrà de scavalchêr la dursêla apenénica a 'n' altèsa pió bâsa dal percōrs ed préma. Al lôt 1 só quâter l'é stê avêrt al trâfich ind l'istê 2006, e chiêter în drê finîri.

Trât Firèinsa-Ròma

Dôp avèir girê d'atōren a Firèinsa, l'Avtostrêda la pîga vêrs Valdarno, la tòca Arezzo e la travêrsa la Val di Chiana. A l'altèsa dal casèl ed Val di Chiana l'as zûnta cun al racôrd RA06 pó la và per un pô in Ómbria dóve a gh'în sōl trèi usîdi: Fabro, Orvieto e Attigliano. Pôch chilômeter dôp la và ind al teritôti lasiêl a Orte, la travêrsa al Tevere divêrsi vôlti e l' as divéd in dû aşvèin a Fiano Romano. 'Na pêrta la pôrta al Grând Anulêr ed Ròma, cl' êtra pêrt la permèt de schivşêr la capitêla e zuntêres a la Ròma-Napoli a San Casareo.

Trât Ròma-Napoli

A San Casareo l'avtostrêda la ricêv la pêrt ch'la vîn da Ròma, e la travêrsa tót la Val latèina la servés al sitê ed Frosinone e Cassino. A la fîn la và dèinter in Campania cun al pasêr per Capua e Caserta, la finés a mezanôt ed Napoli aşvèin a Casoria. Al trât l'é dal tót a trèi corséi e in urègin l'êra ciamê Avtostrêda A2.

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Bibliografia ed opere di riferimento:

Enrico Menduni - L'autostrada del Sole - Bologna : Il Mulino, 1999

(manca)Nôti de spiegasiòun ed la pâginaNôti in fònd a la paginaNote a piè di pagina:

↑ L'autostrada del Sole attraverso gli Appennini a cûra ed la Soc. Concessioni e Costruzioni Autostrade p.A., Roma, 1960.
↑ Ibidem.
↑ I viadòt a campêdi ònichi în mìa stê che elenchê, a tétol d'eşèimpi al viadòt 3 Quercia-Setta in tôt lòngh pió 'd ûn chilômeter fât cun dimòndi campêdi ed 35m l'óna.

(manca)Guarder anchVedere anche:

Autostrade per l'Italia

La Storia siamo Noi - Rai Educational:

Il boom dell'autostrada - Finalmente un'arteria tra Nord e Sud

((manca))

[1] L'autostrada del Sole attraverso gli Appennini a cûra ed la Soc. Concessioni e Costruzioni Autostrade p.A., Roma, 1960.

[2] Ibidem.

[3] I viadòt a campêdi ònichi în mìa stê che elenchê, a tétol d'eşèimpi al viadòt 3 Quercia-Setta in tôt lòngh pió 'd ûn chilômeter fât cun dimòndi campêdi ed 35m l'óna.

[1]

[2]

[3]